DOI Artikel:
Rosset, Tomasz F. de: Naśladowanie i kolekcjonerstwo: przyczynek do rembrandtyzmu Norblina
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14573#0237
NAŚLADOWANIE I KOLEKCJONERSTWO
223
w latach 30. podróże do Niderlandów świadczą o rosnącym zainteresowaniu tym kręgiem artystycznym,
w czym z drugiej strony niemały udział miała popularność jego butiku na Pont Notre-Dame. Dzieła Rem-
brandta, głównie ryciny, pojawiały się tu regularnie, kształtując gust i oczekiwania odbiorców - także w za-
kresie sztuki powstającej współcześnie20. Toteż obok malarstwa czerpiącego z jego ikonograficznych roz-
wiązań czy też naśladującego jego atmosferę (np. Alexisa Grimoux), we Francji pojawiła się wówczas wielka
liczba graficznych kopii i pastiszów jego dzieł (m.in. wykonanych przez Bernarda Picarda, Pierre'a-François
Basana, Philippe'a Le Basa, Dominique'a Vivant-Denona)21.
W przypadku naszego francusko-polskiego artysty, obok twórczości artystycznej również kolekcjoner-
stwo świadczy o fascynacji talentem jego holenderskiego „mistrza". Norblin był jednym z pierwszych ma-
larzy przynależnych do polskiego kręgu artystycznego, którego kolekcja jest zaświadczona źródłowo, lecz
tych źródeł jest bardzo mało i niezbyt dużo wiadomo o jego działalności na tym polu22. Pierwszy jej ślad
być może pochodzi z 1771 r. i byłby nim kupiony za 25 luidorów ważny w twórczości Rembrandta graficz-
ny wizerunek burmistrza Jana Sixa23. Następnie, po trzech latach miały miejsce omawiane zakupy na pary-
skiej aukcji, potem zaś brak jakichkolwiek przekazów aż do 1830 г., kiedy po śmierci artysty wyprzedano
jego atelier. Aukcja odbyła się w Hôtel de Bullion przy rue Jean-Jacques Rousseau, jednym z ważniejszych
w tym czasie domów aukcyjnych francuskiej stolicy24. Drukowany katalog, przygotowany przez dwu com-
mis aires-pris eur s, Harangera i Martinona, oraz eksperta Muzeów Królewskich, Charles'a Pailleta, mówił
o rysunkach i rycinach. W większości były to własne prace Norblina (ok. 1200), lecz poza nimi licytowano
także dzieła XVII-wiecznych Holendrów i Flamandów oraz francuskich malarzy XVIII w. (blisko 200 ry-
sunków i 100 prac graficznych). Opisy katalogowe są tak ogólnikowe, że można tu zaledwie wskazać na-
zwiska poszczególnych twórców. Odnotowano jednak kompozycje Rembrandta - własne i znacznie liczniej-
sze wykonane według jego dzieł.
Na tej podstawie nie da się, rzecz jasna, w żadnym stopniu określić, jakie rysunki i ryciny Holendra
zgromadził Norblin w swojej kolekcji, a więc nie buduje to znacząco naszej wiedzy. Być może jakieś suge-
stie pod tym względem mogą zawierać informacje o zbiorach potomków artysty, w ręce których przeszła
jego niemal cała artystyczna spuścizna. Rodzina Norblinów stworzyła bowiem prawdziwą dynastię kolek-
cjonerów. Najstarszy syn, Louis-Pierre-Martin Norblin de La Gourdaine, początkowo próbował sił w pra-
cowni ojca, wkrótce jednak wyjechał do Francji, gdzie po studiach muzycznych w paryskim konserwatorium
(potem był tam profesorem) odnosił sukcesy jako wiolonczelista. Oprócz rycin i rysunków zgromadził rów-
nież cenny zespół autografów oraz numizmatów francuskich i obcych, jakoby jeden z bogatszych w Paryżu
połowy XIX w.: „[kolekcja numizmatyczna Norblina jest] na tyle znana wszystkim amatorom europejskim,
że aż nadto byłoby pisać jej pochwałę" - zauważył autor katalogu aukcyjnego25. Gdy zmarł, jego syn Emile
część tych zbiorów wystawił w 1855 r. na aukcjach, których dokumentacja ujawniła ponadto kilka obrazów
(J.P. Norblina oraz jego mistrza Francesca Casanovy), pojedyncze dzieła złotnicze, ceramikę (w tym dale-
kowschodnią) i broń26. Sam Emile, pianista i nauczyciel muzyki, też miał kolekcję rysunku oraz grafiki;
także i ona pojawiła się potem w Hôtel Drouot w latach 1858 i 1860 (zbieraczy tych w środowisku paryskim
nazywano Norblin Père i Norblin Fils)27. Jeszcze jednym przedstawicielem francuskiej gałęzi tego klanu był
20 G. G1 o r i e u x, A l'enseigne de Gersaint. Edme-Franęois Gersaint, marchand d'art sur le pont Notre-Dame (1694-1750),
Champ Vallon 2002.
21 Problematykę tę szeroko omawia Paweł Ignaczakw artykule Twórczość rytownicza Jana Piotra Norblina na tle XVIII-
-wiecznej grafiki rembrandtyzującej zamieszczonym w niniejszym tomie.
22 Z. Batów ski, Norblin, Lwów 1911, s. 174; Ro s set, Polskie zbiory..., s. 17-20; idem, Les Norblin..., s. s. 375-386.
23 В a t o w s к i, op. cit., s. 39; В e r n a t o w i с z, op. cit., s. 111.
24 Katalog aukcji w Paryżu z 14 V 1830 (L. 12372). Pośmiertny inwentarz mienia Norblina miał być sporządzony przez
kancelarię notariusza paryskiego Victora-Auguste'a Fremyna 15 V 1830 r. (Paryż, Archives du département de la Seine, Déclaration
de mutation après le décès, 11 août 1830, D.Q7 3825). Niestety wśród dokumentów z tego czasu przekazanych do Archives natio-
nales w Paryżu nie udało mi się go odnaleźć (Paryż, Archives nationales, Minutier Central LXXV1/688).
25 „[La collection Norblin est] tellement connue de tous les amateurs de Г Europe, qu'il serait surabondant d'en faire l'éloge"
{Catalogue des monnaies françaises et étrangères composant la Collection de feu M. Norblin rédigé par M. F. Poey-d 'Avant, Fon-
tenoy-le-Comte, Imprimerie de Robuchon, 1855; L. 22521).
26 Katalogi aukcji w Paryżu (Hôtel Drouot): 5-9 II 1855 (L. 22231, 22240); sprawozdanie poaukcyjne: Paryż, Archives du
department de la Seine, D 60 E3/2.
27 Katalogi aukcji w Paryżu (Hôtel Drouot): 28 II 1858 (L. 24027), 1-2 III 1858 (L. 24031), 16-17 III 1860 (L. 25366);
sprawozdania poaukcyjne: Paryż, Archives du département de la Seine, D 60 E3/4, 6.
223
w latach 30. podróże do Niderlandów świadczą o rosnącym zainteresowaniu tym kręgiem artystycznym,
w czym z drugiej strony niemały udział miała popularność jego butiku na Pont Notre-Dame. Dzieła Rem-
brandta, głównie ryciny, pojawiały się tu regularnie, kształtując gust i oczekiwania odbiorców - także w za-
kresie sztuki powstającej współcześnie20. Toteż obok malarstwa czerpiącego z jego ikonograficznych roz-
wiązań czy też naśladującego jego atmosferę (np. Alexisa Grimoux), we Francji pojawiła się wówczas wielka
liczba graficznych kopii i pastiszów jego dzieł (m.in. wykonanych przez Bernarda Picarda, Pierre'a-François
Basana, Philippe'a Le Basa, Dominique'a Vivant-Denona)21.
W przypadku naszego francusko-polskiego artysty, obok twórczości artystycznej również kolekcjoner-
stwo świadczy o fascynacji talentem jego holenderskiego „mistrza". Norblin był jednym z pierwszych ma-
larzy przynależnych do polskiego kręgu artystycznego, którego kolekcja jest zaświadczona źródłowo, lecz
tych źródeł jest bardzo mało i niezbyt dużo wiadomo o jego działalności na tym polu22. Pierwszy jej ślad
być może pochodzi z 1771 r. i byłby nim kupiony za 25 luidorów ważny w twórczości Rembrandta graficz-
ny wizerunek burmistrza Jana Sixa23. Następnie, po trzech latach miały miejsce omawiane zakupy na pary-
skiej aukcji, potem zaś brak jakichkolwiek przekazów aż do 1830 г., kiedy po śmierci artysty wyprzedano
jego atelier. Aukcja odbyła się w Hôtel de Bullion przy rue Jean-Jacques Rousseau, jednym z ważniejszych
w tym czasie domów aukcyjnych francuskiej stolicy24. Drukowany katalog, przygotowany przez dwu com-
mis aires-pris eur s, Harangera i Martinona, oraz eksperta Muzeów Królewskich, Charles'a Pailleta, mówił
o rysunkach i rycinach. W większości były to własne prace Norblina (ok. 1200), lecz poza nimi licytowano
także dzieła XVII-wiecznych Holendrów i Flamandów oraz francuskich malarzy XVIII w. (blisko 200 ry-
sunków i 100 prac graficznych). Opisy katalogowe są tak ogólnikowe, że można tu zaledwie wskazać na-
zwiska poszczególnych twórców. Odnotowano jednak kompozycje Rembrandta - własne i znacznie liczniej-
sze wykonane według jego dzieł.
Na tej podstawie nie da się, rzecz jasna, w żadnym stopniu określić, jakie rysunki i ryciny Holendra
zgromadził Norblin w swojej kolekcji, a więc nie buduje to znacząco naszej wiedzy. Być może jakieś suge-
stie pod tym względem mogą zawierać informacje o zbiorach potomków artysty, w ręce których przeszła
jego niemal cała artystyczna spuścizna. Rodzina Norblinów stworzyła bowiem prawdziwą dynastię kolek-
cjonerów. Najstarszy syn, Louis-Pierre-Martin Norblin de La Gourdaine, początkowo próbował sił w pra-
cowni ojca, wkrótce jednak wyjechał do Francji, gdzie po studiach muzycznych w paryskim konserwatorium
(potem był tam profesorem) odnosił sukcesy jako wiolonczelista. Oprócz rycin i rysunków zgromadził rów-
nież cenny zespół autografów oraz numizmatów francuskich i obcych, jakoby jeden z bogatszych w Paryżu
połowy XIX w.: „[kolekcja numizmatyczna Norblina jest] na tyle znana wszystkim amatorom europejskim,
że aż nadto byłoby pisać jej pochwałę" - zauważył autor katalogu aukcyjnego25. Gdy zmarł, jego syn Emile
część tych zbiorów wystawił w 1855 r. na aukcjach, których dokumentacja ujawniła ponadto kilka obrazów
(J.P. Norblina oraz jego mistrza Francesca Casanovy), pojedyncze dzieła złotnicze, ceramikę (w tym dale-
kowschodnią) i broń26. Sam Emile, pianista i nauczyciel muzyki, też miał kolekcję rysunku oraz grafiki;
także i ona pojawiła się potem w Hôtel Drouot w latach 1858 i 1860 (zbieraczy tych w środowisku paryskim
nazywano Norblin Père i Norblin Fils)27. Jeszcze jednym przedstawicielem francuskiej gałęzi tego klanu był
20 G. G1 o r i e u x, A l'enseigne de Gersaint. Edme-Franęois Gersaint, marchand d'art sur le pont Notre-Dame (1694-1750),
Champ Vallon 2002.
21 Problematykę tę szeroko omawia Paweł Ignaczakw artykule Twórczość rytownicza Jana Piotra Norblina na tle XVIII-
-wiecznej grafiki rembrandtyzującej zamieszczonym w niniejszym tomie.
22 Z. Batów ski, Norblin, Lwów 1911, s. 174; Ro s set, Polskie zbiory..., s. 17-20; idem, Les Norblin..., s. s. 375-386.
23 В a t o w s к i, op. cit., s. 39; В e r n a t o w i с z, op. cit., s. 111.
24 Katalog aukcji w Paryżu z 14 V 1830 (L. 12372). Pośmiertny inwentarz mienia Norblina miał być sporządzony przez
kancelarię notariusza paryskiego Victora-Auguste'a Fremyna 15 V 1830 r. (Paryż, Archives du département de la Seine, Déclaration
de mutation après le décès, 11 août 1830, D.Q7 3825). Niestety wśród dokumentów z tego czasu przekazanych do Archives natio-
nales w Paryżu nie udało mi się go odnaleźć (Paryż, Archives nationales, Minutier Central LXXV1/688).
25 „[La collection Norblin est] tellement connue de tous les amateurs de Г Europe, qu'il serait surabondant d'en faire l'éloge"
{Catalogue des monnaies françaises et étrangères composant la Collection de feu M. Norblin rédigé par M. F. Poey-d 'Avant, Fon-
tenoy-le-Comte, Imprimerie de Robuchon, 1855; L. 22521).
26 Katalogi aukcji w Paryżu (Hôtel Drouot): 5-9 II 1855 (L. 22231, 22240); sprawozdanie poaukcyjne: Paryż, Archives du
department de la Seine, D 60 E3/2.
27 Katalogi aukcji w Paryżu (Hôtel Drouot): 28 II 1858 (L. 24027), 1-2 III 1858 (L. 24031), 16-17 III 1860 (L. 25366);
sprawozdania poaukcyjne: Paryż, Archives du département de la Seine, D 60 E3/4, 6.