DOI article:
Juszkiewicz, Piotr; Porębski, Mieczysław [Honoree]; Porębski, Mieczysław [Oth.]: Powrót do innej przyszłości: zmiana koncepcji obrazu w myśli Mieczysława Porębskiego (1948, 1957)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.23935#0059
POWRÓT DO INNEJ PRZYSZŁOŚCI. ZMIANA KONCEPCn OBRAZU W MYŚLI MIECZYSŁAWA PORĘBSKIEGO (1948, 1957)
53
Jerzy Panek, Portret Mieczysława Porębskiego, 1. połowa lat 40.
Fot. archiwum J. Porębskiego
mnie przedmioty. Nie przypomina też owych arkuszy do wycinania, w których kartonowe budowle
rozprostowane czekają, żeby je uwolnić od płaszczyzny, odpowiednio pozaginać, poskładać i skleić. Formy,
które tworzę zajmują płaszczyznę nie przestając uchylać się w iluzoryczną głębię. Są tu i tam podwójnie ist-
niejące i podwójnie łudzące" [podkr. P.J.]4.
Metafora wyrysowanych na płaszczyźnie siatek geometrycznych brył, które po wycięciu i sklejeniu zaj-
mują przestrzeń, jest niewątpliwą aluzją do kubistycznego wysiłku ustanowienia sensownej relacji pomiędzy
płaszczyzną a przestrzenią - najpierw poprzez sprowadzenie przestrzennych wolumenów do dwuwymiarowej
powierzchni obrazu - w taki sposób, by zachowywały swoją przestrzenną potencjalność. Obraz w tym sensie
realizuje się jako płaszczyzna - formy są sprowadzone na powierzchnię, ale jednocześnie jako wyobrażenio-
wa przestrzeń, w którą owe malarskie formy mogą się uchylać. Ta kubistyczna ambiwalencja uznana została
przez Mieczysława Porębskiego w 1948 roku za niezbywalny element nowoczesnego języka malarskiego,
podejmując w ten sposób myśl obecną w wielu sposobach opisu charakteru zmian w artystycznej praktyce
XX wieku. Roger Fry, a później Clément Greenberg kwestię malarskiej przestrzenności stawiali w centrum
swoich definiujących opisów i wartościujących wyborów.
„Język plastyczny podobnie jak język muzyczny jest językiem emocjonalnym. [...] Przestrzenność za-
sugerowana środkami malarskimi jest najsilniejszym rodzajem plastycznego wzruszenia. [...] Zamknięty ra-
mami dekoracyjno-płaski obraz jest w sztuce dzisiejszej impasem wymagającym bezwzględnego przezwy-
ciężenia"5.
Zapewne pod tymi słowami Mieczysława Porębskiego podpisać mogliby się zarówno Roger Fry, jak
i Julius Meier Graeffe, którzy równie silnie akcentowali przekonanie o bezpośrednim, quasi-muzycznym
charakterze oddziaływania malarstwa, a zwłaszcza o niezbędności wprowadzenia przestrzennej gry na po-
wierzchnię płótna, jeśli obraz nie miałby być tylko ornamentem neutralnym pod względem emocjonalnym.
'Porębski, Iluzja, s. 25.
5 M. P o r ę b s к i, Tezy do dyskusji; Tezy programowe grupy plastyków ,,AER 48", cyt. za: / Wystawa, op. cit., s. 81
53
Jerzy Panek, Portret Mieczysława Porębskiego, 1. połowa lat 40.
Fot. archiwum J. Porębskiego
mnie przedmioty. Nie przypomina też owych arkuszy do wycinania, w których kartonowe budowle
rozprostowane czekają, żeby je uwolnić od płaszczyzny, odpowiednio pozaginać, poskładać i skleić. Formy,
które tworzę zajmują płaszczyznę nie przestając uchylać się w iluzoryczną głębię. Są tu i tam podwójnie ist-
niejące i podwójnie łudzące" [podkr. P.J.]4.
Metafora wyrysowanych na płaszczyźnie siatek geometrycznych brył, które po wycięciu i sklejeniu zaj-
mują przestrzeń, jest niewątpliwą aluzją do kubistycznego wysiłku ustanowienia sensownej relacji pomiędzy
płaszczyzną a przestrzenią - najpierw poprzez sprowadzenie przestrzennych wolumenów do dwuwymiarowej
powierzchni obrazu - w taki sposób, by zachowywały swoją przestrzenną potencjalność. Obraz w tym sensie
realizuje się jako płaszczyzna - formy są sprowadzone na powierzchnię, ale jednocześnie jako wyobrażenio-
wa przestrzeń, w którą owe malarskie formy mogą się uchylać. Ta kubistyczna ambiwalencja uznana została
przez Mieczysława Porębskiego w 1948 roku za niezbywalny element nowoczesnego języka malarskiego,
podejmując w ten sposób myśl obecną w wielu sposobach opisu charakteru zmian w artystycznej praktyce
XX wieku. Roger Fry, a później Clément Greenberg kwestię malarskiej przestrzenności stawiali w centrum
swoich definiujących opisów i wartościujących wyborów.
„Język plastyczny podobnie jak język muzyczny jest językiem emocjonalnym. [...] Przestrzenność za-
sugerowana środkami malarskimi jest najsilniejszym rodzajem plastycznego wzruszenia. [...] Zamknięty ra-
mami dekoracyjno-płaski obraz jest w sztuce dzisiejszej impasem wymagającym bezwzględnego przezwy-
ciężenia"5.
Zapewne pod tymi słowami Mieczysława Porębskiego podpisać mogliby się zarówno Roger Fry, jak
i Julius Meier Graeffe, którzy równie silnie akcentowali przekonanie o bezpośrednim, quasi-muzycznym
charakterze oddziaływania malarstwa, a zwłaszcza o niezbędności wprowadzenia przestrzennej gry na po-
wierzchnię płótna, jeśli obraz nie miałby być tylko ornamentem neutralnym pod względem emocjonalnym.
'Porębski, Iluzja, s. 25.
5 M. P o r ę b s к i, Tezy do dyskusji; Tezy programowe grupy plastyków ,,AER 48", cyt. za: / Wystawa, op. cit., s. 81