DOI Artikel:
Świtek, Gabriela: Boullée, Wolter, Newton: architektura i newtonianizm w dobie oświecenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0085
BOULLEE, WOLTER, NEWTON. ARCHITEKTURA I NEWTONIANIZM W DOBIE OŚWIECENIA
79
II. 3. Louis-Fabricius Dubourg, frontyspis do wydania
Elemens de la philosophie de Neuton Woltera,
Amsterdam, 1738,-fot. Bibliotheąue Interuniversitaire
De Sante Pole Medicine - Odontologie, Paris
II. 4. Karykatura prawa grawitacji Izaaka Newtona,
The Weighting House, frontyspis do wydania
Physiognomy Johna Clubbe’a, London 1763,
fot. Science Photo Library/East News
to, że jego głowa jest najcięższa. Mężczyzna oznaczony literą I lewituje w przestrzeni w postaci pionowej
wobec gruntu; dla karykaturzysty jest on personifikacją „kompletnego głupca”. Wagner powraca jednak
do dzieła przełamującego konwencję akademickiego portretu, czyli do słynnego barwnego „monotypu”
Williama Blake’a Newton - jednej z cyklu dwunastu kompozycji powstałych w roku 179542.
Monotyp Blake’a to nie apoteoza czy karykatura, lecz „potępienie Newtona”, któremu artysta nie-
jednokrotnie dał wyraz w swoich profetycznych dziełach poetyckich i prozatorskich43. Sylwetka nagie-
go Newtona, o muskulaturze antycznego herosa, jest wzorowana na starotestamentowej postaci Abiasza
(Druga Księga Kronik 13,1-23), namalowanej przez Michała Anioła w jednej z lunet Kaplicy Sykstyń-
skiej, poniżej przedstawienia Sybilli Perskiej44. Blake zaznajomił się z ikonografią Kaplicy Sykstyńskiej
prawdopodobnie dzięki Henry Fuselemu, który korzystał z szesnastowiecznych rycin Giorgia Ghisiego.
Jednak w przeciwieństwie do Abiasza z Kaplicy Sykstyńskiej Newton Blake’a nie śpi, lecz pochyla się nad
zwojem, na którym kreśli cyrklem krzywą wpisaną w równoramienny trójkąt. Ten fragment kompozycji
Blake zapożyczył prawdopodobnie z ilustracji Opticks Newtona (1704), przedstawiającej schemat załama-
nia światła w pryzmacie. Jak sugeruje John Gage: „Wydaje się, że Blake podejmuje ideę przekształcenia
promienia przez pryzmat w tęczę, ukazując łuk tęczy wewnątrz samego pryzmatu. [...] Blake wiedział
[...], że główny wkład uczonego w rozumienie barw polega na wy wiedzeniu ich ze światła białego przez
zjawisko rozszczepienia w pryzmacie. Podzielone światło tęczy byłoby więc dla Blake’a doskonałym
obrazem podzielonego i upadłego świata materialnego, a portretując Newtona podczas aktu tworzenia
podziału - kreślącego być może łuk tęczy w pryzmacie, wymyślił jeden z najgłębszych w swojej sztuce
obrazów materialności”45. Podążając śladem interpretacji Gage’a, można uznać, że Newton Blake’a wpisuje
42 William Blake, Newton, 46 x 60 cm, „monotyp” barwny, pióro, akwarela, 1795, Tatę Gallery, Londyn. Zob. także Wagner,
Isaac Newton im Zwielicht zwischen Mythos and Forschung..., s. 113-114.
43 Zob. M.H. N i c o 1 s o n, Epilogue: The Poetic Damnation of Newton, [w:] e a d e m, Newton Demands the Muse..., s. 165-174.
44 Zob. J. Gage, Blake’s Newton, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes”, 1971, Vol. 34, s. 372-377; idem, Kolor
i znaczenie. Sztuka, nauka i symbolika, tłum. J. Holzman, A. Żakiewicz, Kraków 2010, s. 144-152.
45 Gage, Kolor i znaczenie..., s. 147 i 151-152.
79
II. 3. Louis-Fabricius Dubourg, frontyspis do wydania
Elemens de la philosophie de Neuton Woltera,
Amsterdam, 1738,-fot. Bibliotheąue Interuniversitaire
De Sante Pole Medicine - Odontologie, Paris
II. 4. Karykatura prawa grawitacji Izaaka Newtona,
The Weighting House, frontyspis do wydania
Physiognomy Johna Clubbe’a, London 1763,
fot. Science Photo Library/East News
to, że jego głowa jest najcięższa. Mężczyzna oznaczony literą I lewituje w przestrzeni w postaci pionowej
wobec gruntu; dla karykaturzysty jest on personifikacją „kompletnego głupca”. Wagner powraca jednak
do dzieła przełamującego konwencję akademickiego portretu, czyli do słynnego barwnego „monotypu”
Williama Blake’a Newton - jednej z cyklu dwunastu kompozycji powstałych w roku 179542.
Monotyp Blake’a to nie apoteoza czy karykatura, lecz „potępienie Newtona”, któremu artysta nie-
jednokrotnie dał wyraz w swoich profetycznych dziełach poetyckich i prozatorskich43. Sylwetka nagie-
go Newtona, o muskulaturze antycznego herosa, jest wzorowana na starotestamentowej postaci Abiasza
(Druga Księga Kronik 13,1-23), namalowanej przez Michała Anioła w jednej z lunet Kaplicy Sykstyń-
skiej, poniżej przedstawienia Sybilli Perskiej44. Blake zaznajomił się z ikonografią Kaplicy Sykstyńskiej
prawdopodobnie dzięki Henry Fuselemu, który korzystał z szesnastowiecznych rycin Giorgia Ghisiego.
Jednak w przeciwieństwie do Abiasza z Kaplicy Sykstyńskiej Newton Blake’a nie śpi, lecz pochyla się nad
zwojem, na którym kreśli cyrklem krzywą wpisaną w równoramienny trójkąt. Ten fragment kompozycji
Blake zapożyczył prawdopodobnie z ilustracji Opticks Newtona (1704), przedstawiającej schemat załama-
nia światła w pryzmacie. Jak sugeruje John Gage: „Wydaje się, że Blake podejmuje ideę przekształcenia
promienia przez pryzmat w tęczę, ukazując łuk tęczy wewnątrz samego pryzmatu. [...] Blake wiedział
[...], że główny wkład uczonego w rozumienie barw polega na wy wiedzeniu ich ze światła białego przez
zjawisko rozszczepienia w pryzmacie. Podzielone światło tęczy byłoby więc dla Blake’a doskonałym
obrazem podzielonego i upadłego świata materialnego, a portretując Newtona podczas aktu tworzenia
podziału - kreślącego być może łuk tęczy w pryzmacie, wymyślił jeden z najgłębszych w swojej sztuce
obrazów materialności”45. Podążając śladem interpretacji Gage’a, można uznać, że Newton Blake’a wpisuje
42 William Blake, Newton, 46 x 60 cm, „monotyp” barwny, pióro, akwarela, 1795, Tatę Gallery, Londyn. Zob. także Wagner,
Isaac Newton im Zwielicht zwischen Mythos and Forschung..., s. 113-114.
43 Zob. M.H. N i c o 1 s o n, Epilogue: The Poetic Damnation of Newton, [w:] e a d e m, Newton Demands the Muse..., s. 165-174.
44 Zob. J. Gage, Blake’s Newton, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes”, 1971, Vol. 34, s. 372-377; idem, Kolor
i znaczenie. Sztuka, nauka i symbolika, tłum. J. Holzman, A. Żakiewicz, Kraków 2010, s. 144-152.
45 Gage, Kolor i znaczenie..., s. 147 i 151-152.