DOI article:
Kulpińska, Katarzyna: Wobec wojny, niepodległości i nowej rzeczywistości. Polska grafika artystyczna około 1918 roku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0096
WOBEC WOJNY, NIEPODLEGŁOŚCI I NOWEJ RZECZYWISTOŚCI. POLSKA GRAFIKA ARTYSTYCZNA...
95
5. Karol Mondral, Wygnańcy, z cyklu Wojna, 1915,
akwaforta, karton kremowy, 20,5 * 16,3 cm, Paiyż,
Towarzystwo Historyczno-Literackie. Biblioteka Polska
6. Władysław Skoczylas, Święty Boże (Wojna), 1916,
drzeworyt, papier żeberkowy, 31,3 x 29,1 cm,
Warszawa, Muzeum Narodowe
jako czwarty jeździec Apokalipsy, zostały zobrazowane wszelkie nieszczęścia dotykające ludzi w czasie
walk (mord, gwałt, pożar), doświadczenie głodu, bezdomności, tułaczka. Sposób cięcia motywów gwiazd,
obłoków (ułożonych na kształt mandorli), formowania sylwety diabła (na jego korpusie zostali wyobrażeni
nadzy ludzie mordujący się nawzajem) sprawiają, że dekoracyjność tej kompozycji „podbija” narrację
i „czytamy” poszczególne sceny bogate w detale jak ilustracje. Skoczylas tak jak Grottger w Wojnie,
swym ostatnim cyklu kartonów, uniwersałizuje ją, nie przedstawia konkretnie umiejscowionych w czasie
działań, ale obrazuje grozę, ból, śmierć, będące doświadczeniem rodzaju ludzkiego, niezależnie od epoki
i miejsca na ziemi. W tym drzeworycie stworzył obraz wojny w sensie biblijnym, nadał jej charakter
i „rangę” walki między Bogiem a szatanem, natomiast ziemia wąska strefa pośrodku, między niebem
a piekłem - jest terytorium ścierania się obu mocy. Nie ma w tej pracy elementów konkretyzujących
czas i obszar - Skoczylas nie chciał przywoływać scen, które rozgrywały się w tym czasie naprawdę.
Przeciwnie - umieszczając słowa modlitwy „Święty Boże, święty Mocny...”, dawał rodzaj duchowego
wsparcia, ucieczki od koszmaru, chwilę kontemplacji w czasie czytania słów modlitwy.
Zaledwie kilka grafik i rysunków nawiązujących do tematyki wojennej i powstań wielkopolskich
stworzyli w latach 1917-1921 artyści poznańskiej grupy Bunt, choć kultywowali ideę niepodległościową
(Towarzystwo Tomasza Zana) i uczestniczyli w jej urzeczywistnieniu32. Reminiscencje walk odnajdziemy
w pracach Władysława Skotarka, dwukrotnie mobilizowanego do wojska pruskiego (w 1916 i 1918 r.).
W rysunku Eksplozja I (1917) ukazał w dynamicznym skrócie i uproszczeniu sylwety biegnących ludzi
w obłoku wznieconym przez wybuch. Synteza i ekspresja form w linorycie Na pobojowisku nocą33 (1919),
kontrasty czarnych i białych plam oraz naprzemiennie stosowanych czarnych i białych konturów zbliżają
tę pracę do drzeworytów Käthe Kollwitz. W linorycie Skotarka skulona postać z dłońmi przy twarzy
rozpacza nad ofiarami, którymi usłana jest ziemia. Artysta monumentalizuje sylwetę lamentującego, współ-
odczuwając z „osieroconymi”, zastygłymi w bólu ludźmi tymi, którzy pozostali przy życiu i opłakują
zmarłych, co również w wymowie bliskie jest twórczości niemieckiej graficzki.
Związany z Buntem Jan Jerzy Wroniecki w czasie I wojny światowej służył jako żołnierz armii pruskiej,
walczył w Bułgarii, Serbii, nad Sommą i pod Verdun, w 1920 r. uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej.
32 Zob. A. Salamon, Twórczość graficzna jako narzędzie w walce o niepodległość. Przyczynek do genezy i historii „Zdroju”, [w:]
Bunt, ekspresjonizm poznański 1917-1925. Katalog wystawy, red. G. Hałasa, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2004, s. 96-118.
33 Obie prace zreprodukowane (bez tytułów) w „Zdroju”: Eksplozja I w 1918, R. 2, t. IV, z. 3, s. 81 (pod tekstem, Nocne ognie
Olwida [Witolda Hulewicza]); Na pobojowisku nocą w 1919, R. 3, t. VIII, z. 7-8, s. 133 (na osobnej stronie).
95
5. Karol Mondral, Wygnańcy, z cyklu Wojna, 1915,
akwaforta, karton kremowy, 20,5 * 16,3 cm, Paiyż,
Towarzystwo Historyczno-Literackie. Biblioteka Polska
6. Władysław Skoczylas, Święty Boże (Wojna), 1916,
drzeworyt, papier żeberkowy, 31,3 x 29,1 cm,
Warszawa, Muzeum Narodowe
jako czwarty jeździec Apokalipsy, zostały zobrazowane wszelkie nieszczęścia dotykające ludzi w czasie
walk (mord, gwałt, pożar), doświadczenie głodu, bezdomności, tułaczka. Sposób cięcia motywów gwiazd,
obłoków (ułożonych na kształt mandorli), formowania sylwety diabła (na jego korpusie zostali wyobrażeni
nadzy ludzie mordujący się nawzajem) sprawiają, że dekoracyjność tej kompozycji „podbija” narrację
i „czytamy” poszczególne sceny bogate w detale jak ilustracje. Skoczylas tak jak Grottger w Wojnie,
swym ostatnim cyklu kartonów, uniwersałizuje ją, nie przedstawia konkretnie umiejscowionych w czasie
działań, ale obrazuje grozę, ból, śmierć, będące doświadczeniem rodzaju ludzkiego, niezależnie od epoki
i miejsca na ziemi. W tym drzeworycie stworzył obraz wojny w sensie biblijnym, nadał jej charakter
i „rangę” walki między Bogiem a szatanem, natomiast ziemia wąska strefa pośrodku, między niebem
a piekłem - jest terytorium ścierania się obu mocy. Nie ma w tej pracy elementów konkretyzujących
czas i obszar - Skoczylas nie chciał przywoływać scen, które rozgrywały się w tym czasie naprawdę.
Przeciwnie - umieszczając słowa modlitwy „Święty Boże, święty Mocny...”, dawał rodzaj duchowego
wsparcia, ucieczki od koszmaru, chwilę kontemplacji w czasie czytania słów modlitwy.
Zaledwie kilka grafik i rysunków nawiązujących do tematyki wojennej i powstań wielkopolskich
stworzyli w latach 1917-1921 artyści poznańskiej grupy Bunt, choć kultywowali ideę niepodległościową
(Towarzystwo Tomasza Zana) i uczestniczyli w jej urzeczywistnieniu32. Reminiscencje walk odnajdziemy
w pracach Władysława Skotarka, dwukrotnie mobilizowanego do wojska pruskiego (w 1916 i 1918 r.).
W rysunku Eksplozja I (1917) ukazał w dynamicznym skrócie i uproszczeniu sylwety biegnących ludzi
w obłoku wznieconym przez wybuch. Synteza i ekspresja form w linorycie Na pobojowisku nocą33 (1919),
kontrasty czarnych i białych plam oraz naprzemiennie stosowanych czarnych i białych konturów zbliżają
tę pracę do drzeworytów Käthe Kollwitz. W linorycie Skotarka skulona postać z dłońmi przy twarzy
rozpacza nad ofiarami, którymi usłana jest ziemia. Artysta monumentalizuje sylwetę lamentującego, współ-
odczuwając z „osieroconymi”, zastygłymi w bólu ludźmi tymi, którzy pozostali przy życiu i opłakują
zmarłych, co również w wymowie bliskie jest twórczości niemieckiej graficzki.
Związany z Buntem Jan Jerzy Wroniecki w czasie I wojny światowej służył jako żołnierz armii pruskiej,
walczył w Bułgarii, Serbii, nad Sommą i pod Verdun, w 1920 r. uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej.
32 Zob. A. Salamon, Twórczość graficzna jako narzędzie w walce o niepodległość. Przyczynek do genezy i historii „Zdroju”, [w:]
Bunt, ekspresjonizm poznański 1917-1925. Katalog wystawy, red. G. Hałasa, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2004, s. 96-118.
33 Obie prace zreprodukowane (bez tytułów) w „Zdroju”: Eksplozja I w 1918, R. 2, t. IV, z. 3, s. 81 (pod tekstem, Nocne ognie
Olwida [Witolda Hulewicza]); Na pobojowisku nocą w 1919, R. 3, t. VIII, z. 7-8, s. 133 (na osobnej stronie).