DOI Artikel:
Němec, Richard: Planowanie i przebudowa „Nowego Niemieckiego Wschodu”. Generalne Gubernatorstwo: Warszawa (1939 – 1945)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0181
180
RICHARD NÈMEC
21. Praga, rozwiązanie dla mostu Nuselskiego, proj. Franz Dischinger, Berlin,
Närodni archiv Praha, podstawa 109-05-0106, fragment
W Generalnym Gubernatorstwie oficjalne stanowisko w sprawie planów dotyczących Warszawy wyraził
Fischer (gubernator odpowiedzialny bezpośrednio za Warszawę od 26 października 1944 r.) w Grundsätzli-
che^] Bemerkungen über die Gestaltung Warschaus während des Krieges und nach dem Kriege (Podsta-
wowych spostrzeżeniach dotyczących przebudowy Warszawy podczas wojny i po wojnie), których projekt
opracował jego referent Gollert80. Ze względu na swoje położenie - strategicznej bramy na wschód, węzła
kolejowego oraz centrum zbrojeniowego „miasto Polaków” miało strategiczne znaczenie dla Wielkiej
Rzeszy. Wszak pociągi w kierunku wschodnim odprawiano co osiem minut. Z Warszawy nie można było
zrezygnować także z tego względu, że przynosiła ona Generalnemu Gubernatorstwu 50,78% wpływów
z podatków, tutaj mieściły się też siedziby urzędów podatkowych, ubezpieczeniowych i banków81. Fischer
otrzymał jednak instrukcję od rządu Generalnego Gubernatorstwa odnośnie do odpowiedniego „traktowa-
nia” Warszawy, by w interesie Rzeszy Wielkich Niemiec „uczynić wszystko, aby pozbawić Warszawę jej
dotychczasowego charakteru jako centrum Rzeczpospolitej Polskiej” (Podstawowe spostrzeżenia..., nr 1).
Nie zamierzano zatem odbudowywać części miasta oraz pojedynczych budynków zniszczonych we wrze-
śniu 1919 r. Na skutek odebrania miastu jego funkcji administracyjnych Warszawa została programowo
zdegradowana do rangi stolicy dystryktu, jak Radom, Lublin czy Lwów. Fischer twierdził, że podczas
jego ponadczteroletmego urzędowania na stanowisku gubernatora „ściśle” przestrzegano tych wytycznych.
Metropolię pozbawiono jej aureoli, „problem Warszawy” został rozwiązany. Niniejsze wyjaśnienie w żad-
nym razie nie wpisuje się w przyjęty przez okupanta model, raczej wskazuje na dążenie do totalnego
zniszczenia miasta i świadczy o wykluczeniu wszelkich planów, przynajmniej w pierwszej fazie okupacji.
W tym kontekście można wyjaśnić rozbiórkę w getcie, nawet jeśli, jak zaświadcza Fischer, te „punkty
widzenia” były stale brane pod uwagę, gdy w warszawskim getcie doszło do „działań wojskowych”
(Podstawowe spostrzeżenia..., nr 3), w wyniku czego duża część Warszawy została zniszczona, przez co
zasoby miasta zmniejszyły się o jedną piątą82.
W czasie Powstania Warszawskiego Hitler wydał rozkaz (nr 1) zrównania miasta z ziemią. Znisz-
czeniu miały ulec domy, ulice i wszystkie instytucje. Warszawa miała całkowicie zniknąć z powierzchni
ziemi. Zgodnie z rozporządzeniem Himmlera przewidziano wywiezienie z miasta wszystkich surowców,
tekstyliów i mebli83. W grudniu 1944 r. wysadzono Zamek Królewski. Do kapitulacji Niemiec 19 stycznia
80 APW, AGDW nr zespołu 482, sygn. 5. Projekt do pisma sporządził Friedrich Gollert (APW, AGDW nr zespołu 482, sygn. 880).
Opublikowany w końcu we fragmentach w: Gutschow, Klain, op. cit., s. 129-130.
81 Dane zaczerpnięte z: Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939-1945..., s. 418-425, wpis w dniach
14-16 października 1941 r.
82 Na temat likwidacji warszawskiego getta i powstania w getcie istnieje obszerny materiał badawczy, którego nie ma potrzeby
przytaczać w tym miejscu.
83 Podczas pierwszego, trzytygodniowego oblężenia miasta, które rozpoczęło się 8 września 1939 r. (kapitulacja 28 września,
zob. przyp. 44) naloty zniszczyły ok. 12% substancji budowlanej. Drugi etap zniszczenia rozpoczął się nalotem 13 sierpnia 1944 r.,
kapitulację podpisano 2 października, wszyscy mieszkańcy (500 000 osób) musieli opuścić miasto. Na ten temat również istnieje obszerna
literatura, zob. m in.: J. Kirchmayer, Powstanie Warszawskie, Warszawa 1970, s. 281, zeznania Ericha von dem Bach-Zelewskiego
w Norymberdze; W. Borodziej, Der Warschauer Aufstand 1944, Frankfurt am Main 2001, s. 166-187; M.M. Drozdowski, Warszawa
RICHARD NÈMEC
21. Praga, rozwiązanie dla mostu Nuselskiego, proj. Franz Dischinger, Berlin,
Närodni archiv Praha, podstawa 109-05-0106, fragment
W Generalnym Gubernatorstwie oficjalne stanowisko w sprawie planów dotyczących Warszawy wyraził
Fischer (gubernator odpowiedzialny bezpośrednio za Warszawę od 26 października 1944 r.) w Grundsätzli-
che^] Bemerkungen über die Gestaltung Warschaus während des Krieges und nach dem Kriege (Podsta-
wowych spostrzeżeniach dotyczących przebudowy Warszawy podczas wojny i po wojnie), których projekt
opracował jego referent Gollert80. Ze względu na swoje położenie - strategicznej bramy na wschód, węzła
kolejowego oraz centrum zbrojeniowego „miasto Polaków” miało strategiczne znaczenie dla Wielkiej
Rzeszy. Wszak pociągi w kierunku wschodnim odprawiano co osiem minut. Z Warszawy nie można było
zrezygnować także z tego względu, że przynosiła ona Generalnemu Gubernatorstwu 50,78% wpływów
z podatków, tutaj mieściły się też siedziby urzędów podatkowych, ubezpieczeniowych i banków81. Fischer
otrzymał jednak instrukcję od rządu Generalnego Gubernatorstwa odnośnie do odpowiedniego „traktowa-
nia” Warszawy, by w interesie Rzeszy Wielkich Niemiec „uczynić wszystko, aby pozbawić Warszawę jej
dotychczasowego charakteru jako centrum Rzeczpospolitej Polskiej” (Podstawowe spostrzeżenia..., nr 1).
Nie zamierzano zatem odbudowywać części miasta oraz pojedynczych budynków zniszczonych we wrze-
śniu 1919 r. Na skutek odebrania miastu jego funkcji administracyjnych Warszawa została programowo
zdegradowana do rangi stolicy dystryktu, jak Radom, Lublin czy Lwów. Fischer twierdził, że podczas
jego ponadczteroletmego urzędowania na stanowisku gubernatora „ściśle” przestrzegano tych wytycznych.
Metropolię pozbawiono jej aureoli, „problem Warszawy” został rozwiązany. Niniejsze wyjaśnienie w żad-
nym razie nie wpisuje się w przyjęty przez okupanta model, raczej wskazuje na dążenie do totalnego
zniszczenia miasta i świadczy o wykluczeniu wszelkich planów, przynajmniej w pierwszej fazie okupacji.
W tym kontekście można wyjaśnić rozbiórkę w getcie, nawet jeśli, jak zaświadcza Fischer, te „punkty
widzenia” były stale brane pod uwagę, gdy w warszawskim getcie doszło do „działań wojskowych”
(Podstawowe spostrzeżenia..., nr 3), w wyniku czego duża część Warszawy została zniszczona, przez co
zasoby miasta zmniejszyły się o jedną piątą82.
W czasie Powstania Warszawskiego Hitler wydał rozkaz (nr 1) zrównania miasta z ziemią. Znisz-
czeniu miały ulec domy, ulice i wszystkie instytucje. Warszawa miała całkowicie zniknąć z powierzchni
ziemi. Zgodnie z rozporządzeniem Himmlera przewidziano wywiezienie z miasta wszystkich surowców,
tekstyliów i mebli83. W grudniu 1944 r. wysadzono Zamek Królewski. Do kapitulacji Niemiec 19 stycznia
80 APW, AGDW nr zespołu 482, sygn. 5. Projekt do pisma sporządził Friedrich Gollert (APW, AGDW nr zespołu 482, sygn. 880).
Opublikowany w końcu we fragmentach w: Gutschow, Klain, op. cit., s. 129-130.
81 Dane zaczerpnięte z: Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939-1945..., s. 418-425, wpis w dniach
14-16 października 1941 r.
82 Na temat likwidacji warszawskiego getta i powstania w getcie istnieje obszerny materiał badawczy, którego nie ma potrzeby
przytaczać w tym miejscu.
83 Podczas pierwszego, trzytygodniowego oblężenia miasta, które rozpoczęło się 8 września 1939 r. (kapitulacja 28 września,
zob. przyp. 44) naloty zniszczyły ok. 12% substancji budowlanej. Drugi etap zniszczenia rozpoczął się nalotem 13 sierpnia 1944 r.,
kapitulację podpisano 2 października, wszyscy mieszkańcy (500 000 osób) musieli opuścić miasto. Na ten temat również istnieje obszerna
literatura, zob. m in.: J. Kirchmayer, Powstanie Warszawskie, Warszawa 1970, s. 281, zeznania Ericha von dem Bach-Zelewskiego
w Norymberdze; W. Borodziej, Der Warschauer Aufstand 1944, Frankfurt am Main 2001, s. 166-187; M.M. Drozdowski, Warszawa