Rocznik Historii Sztuki (44.2019)

Rocznik Historii Sztuki, tom XLIV
PAN, 2019
DOI 10.24425/rhs.2019.131198

ALEKSANDER STANKIEWICZ
UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO

BUDOWLE „GRUPY TARŁOWSKIEJ”
A RZYMSKA ARCHITEKTURA SAKRALNA POCZĄTKU XVII WIEKU*

Pamięci Profesora Adama Miłobędzkiego
W Rzeczypospolitej XVII w. niewiele było budowli, które można by uznać za realizacje będące
przykładem ewidentnego wpływu włoskiej architektury wczesnobarokowej. Z pewnością należy do nich
zaliczyć grupę architektoniczną, którą Adam Miłobędzki wyodrębnił z fundacji braci Krzysztofa i Jerzego
Ossolińskich oraz Oleśnickich i Witowskich, złożoną według niego z kolegiaty w Klimontowie, kaplicy
Loretańskiej w Gołębiu, kościołów Dominikanów w Wysokim Kole, parafialnych w Tarłowie i w Jedlińsku
oraz kaplicy Różańcowej w Kazimierzu Dolnym* 1. Mimo że budowlom tym poświęcono wiele miejsca
w kontekście zdobiącej część z nich dekoracji stiukowej2, to wciąż niejasna jest geneza ich architektury,
nieznane są również nazwiska projektantów i budowniczych. Tych ostatnich dopatrywano się w znanym
z kilku istotnych realizacji muratorze cechowym Janie Zaorze3 lub zupełnie enigmatycznym Piotrze Lik-
kielu, hipotetycznie utożsamianym z muratorem Piotrem odpowiedzialnym za budowę kaplicy Loretań-
skiej w Gołębiu4. Ze względu na wyraźny rozdźwięk między potwierdzonymi źródłowo dziełami obu
majstrów a formami wspomnianych budowli takie atrybucje nie zyskały jak dotąd większej popularności
w środowisku badawczym5. Dopuszczając udział w budowie kościoła w Tarłowie Jana Zaora jeszcze jako

Artykuł powstał w wyniku przeprowadzenia w 2018 r. kwerendy bibliotecznej oraz badań zabytkoznawczych w Rzymie,
umożliwionych dzięki stypendium Fundacji Lanckorońskich.
1 A. Miłobędzki, Z prac nad syntezą architektury polskiej XVII wieku, „Rocznik Historii Sztuki”, XI, 1976, s. 69-95; także:
idem, Architektura polska XVII wieku, t. 1, Warszawa 1980, s. 207-216.
2 M. Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2013, s. 140-145, 600-601 (w przypisach starsza literatura
dotycząca zagadnienia atrybucji, autorstwa oraz genezy sztukaterii).
3 O atrybucji Zaorowi, zob. M. Karpowicz, Sztuka polska XVII wieku, Warszawa 1975, s. 85; idem, Artisti ticinesi in Polonia
nel’600, Bellinzona 1983, s. 116, 118, 120; idem, Barok w Polsce, Warszawa 1988, s. 49; idem, Baroque in Poland, trans. J.A. Bałdyga,
Warsaw 1991, s. 50, 54; M. Pfister, Baumeister aus Graubünden - Wegbereiter des Barock. Die auswärtige Tätigkeit der Bündner
Baumeister und Stukkateure in Süddeutschland, Österreich und Polen vom 16. bis zum 18. Jahrhundert, Chur 1993, s. 29-31; A. Koutny-
-Jones, A Noble Death: The Oleśnicki funerary chapel in Tarłów, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes”, 72, 2009, s. 170,
przyp. 6; Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie..., s. 143, 145.
4 K. Parfianowicz, Domek Loretański w Gołębiu i grupa dzieł architektoniczno-rzeżbiarskich, [w:] Studia Puławskie. Materiały
z sesji popularnonaukowej 27-28 maja 1977, Puławy 1978, s. 113, 117, 124, 132.
5 T. Chrzanowski, Blaski i cienie sztuki XVII wieku, [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Histo-
ryków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, Warszawa 1994, s. 58; M. Krasnowolska, I. Kmietowicz-Drathowa, Krakowska Skałka:
topografia i zabudowa, „Studia Claromontana”, 17, 1997, s. 256-257; także: M. Krasnowolska, Przyczynki do działalności budow-
lanej Jana Zaora, „Rocznik Krakowski”, 49, 1978, s. 170-173; W. Boberski, Póżnobarokowa cerkiew katedralna w Witebsku i jej
rzymski pierwowzór, „Biuletyn Historii Sztuki”, 62, 2000, nr 1/2, s. 134, przyp. 105; J. Kowalczyk, Świątynie barokowe w Wilnie,
[w:] Wileńska architektura sakralna doby baroku. Dewastacja i restauracja, red. A. Langer, D. Popp, Marburg-Warszawa 2005, s. 21;