DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Kruk, Mirosław Piotr; Salamon, Maciej: Matka Boska z Dzieciątkiem w otoczeniu archaniołów (XIII-517): Enkolpion w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0234
232 Mirosław P. Kruk, Maciej Salamon
Nie udało się jak dotąd odnaleźć analogii dla jego wyjątkowej treści, wyjaśnionej poni-
żej, w osobnej analizie prof. Macieja Salamona.
Wybrany rodzaj kamienia był szczególnie popularny w kręgach bizantyńskich, o czym
świadczy bogaty rejestr zachowanych enkolpionów steatytowych, opisanych w monografii
I. Kalavrezou-Maxeiner4 5. Podobnie typowe są kształt, rozmiar, oprawa, a nade wszystko
ikonografia zawieszki. Kamień ujęty jest w oprawę metalową o brzegu falistym, podob-
nie jak w dwóch dwustronnych ikonach kamiennych, jednej przechowywanej w monaste-
rze św. Katarzyny na górze Synaj'1 i drugiej - w Museo Sacro na Watykanie6. Datowanie
plakiety na podstawie przedstawionych wyżej cech jest utrudnione, co znajdowało wyraz
w bardzo rozbieżnych propozycjach czasu jej powstania - wiek XV czy XIX7. W drugim
przypadku należałoby ją wręcz uznać za falsyfikat. Wydaje się, że najbliższe prawdzie jest
określenie czasu jej powstania na okres późno- lub postbizantyński ze wskazaniem na Gre-
cję właściwą.
** *
Na ikonie obok wyobrażonych postaci widnieją napisy identyfikujące Chrystusa i Matkę
Boską. Są one rozmieszczone w sześciu liniach:
X(PICTOC)
I(HCOY)C
MHTHP 0(E)OY
H AKY
AltuGl
(ME)NI
w zapisie ortograficznym:
X(pioró)ę |’I(paou)c; | Mprpp 0eou |'H AKpóitoBp | (pe)vp
Jezus Chrystus, Matka Boska Odpędzająca Acedię.
w. 1-2: skrót IC X(C) w odwróconej kolejności,
w. 3: ligatury MHTHP oraz OY,
w. 4: Y zamiast p - jotacyzm,
w. 5: końcowe I zamiast p - jotacyzm,
w. 6: MENI - notowany w piśmie greckim skrót z elementami ligatury8, I zamiast p -
jotacyzm.
4 I. Kalavrezou-Maxeiner, Byzantine Icons in Steatite, Wien 1985 (= Byzantina Vindobonensia
XV/1-2).
5 Plakieta dwustronna: Deesis \ Dwaj święci biskupi, steatyt, metal, w. XIV-XV, Synaj, monaster św. Ka-
tarzyny; Kalavrezou-Maxeiner, o.c., appendix, poz. A-55.
6 Plakieta dwustronna: Matka Boska z Dzieciątkiem \ Św. Michał, steatyt, metal, niedatowana, wym.
6,1 x 4,3 x 0,8 cm, Watykan, Museo Sacro; Kalavrezou-Maxeiner, o.c., appendix, poz. A-60.
Opinie ustne - w pierwszym przypadku prof. Y. Piatnickiego, w drugim - prof. Ch. Waltera.
8 Por. T. B. Avtou pctKp ę, EWrjyiKrj ypicmayiKrj emypacpiKrj, A0pva 1991, s. 133.
Nie udało się jak dotąd odnaleźć analogii dla jego wyjątkowej treści, wyjaśnionej poni-
żej, w osobnej analizie prof. Macieja Salamona.
Wybrany rodzaj kamienia był szczególnie popularny w kręgach bizantyńskich, o czym
świadczy bogaty rejestr zachowanych enkolpionów steatytowych, opisanych w monografii
I. Kalavrezou-Maxeiner4 5. Podobnie typowe są kształt, rozmiar, oprawa, a nade wszystko
ikonografia zawieszki. Kamień ujęty jest w oprawę metalową o brzegu falistym, podob-
nie jak w dwóch dwustronnych ikonach kamiennych, jednej przechowywanej w monaste-
rze św. Katarzyny na górze Synaj'1 i drugiej - w Museo Sacro na Watykanie6. Datowanie
plakiety na podstawie przedstawionych wyżej cech jest utrudnione, co znajdowało wyraz
w bardzo rozbieżnych propozycjach czasu jej powstania - wiek XV czy XIX7. W drugim
przypadku należałoby ją wręcz uznać za falsyfikat. Wydaje się, że najbliższe prawdzie jest
określenie czasu jej powstania na okres późno- lub postbizantyński ze wskazaniem na Gre-
cję właściwą.
** *
Na ikonie obok wyobrażonych postaci widnieją napisy identyfikujące Chrystusa i Matkę
Boską. Są one rozmieszczone w sześciu liniach:
X(PICTOC)
I(HCOY)C
MHTHP 0(E)OY
H AKY
AltuGl
(ME)NI
w zapisie ortograficznym:
X(pioró)ę |’I(paou)c; | Mprpp 0eou |'H AKpóitoBp | (pe)vp
Jezus Chrystus, Matka Boska Odpędzająca Acedię.
w. 1-2: skrót IC X(C) w odwróconej kolejności,
w. 3: ligatury MHTHP oraz OY,
w. 4: Y zamiast p - jotacyzm,
w. 5: końcowe I zamiast p - jotacyzm,
w. 6: MENI - notowany w piśmie greckim skrót z elementami ligatury8, I zamiast p -
jotacyzm.
4 I. Kalavrezou-Maxeiner, Byzantine Icons in Steatite, Wien 1985 (= Byzantina Vindobonensia
XV/1-2).
5 Plakieta dwustronna: Deesis \ Dwaj święci biskupi, steatyt, metal, w. XIV-XV, Synaj, monaster św. Ka-
tarzyny; Kalavrezou-Maxeiner, o.c., appendix, poz. A-55.
6 Plakieta dwustronna: Matka Boska z Dzieciątkiem \ Św. Michał, steatyt, metal, niedatowana, wym.
6,1 x 4,3 x 0,8 cm, Watykan, Museo Sacro; Kalavrezou-Maxeiner, o.c., appendix, poz. A-60.
Opinie ustne - w pierwszym przypadku prof. Y. Piatnickiego, w drugim - prof. Ch. Waltera.
8 Por. T. B. Avtou pctKp ę, EWrjyiKrj ypicmayiKrj emypacpiKrj, A0pva 1991, s. 133.