DOI issue:
Recenzje
DOI article:Marcinkowski, Wojciech: ,,Od van Eycka do Dürera. Staroniderlandzcy mistrzowie a malarstwo Europy Środkowej 1430-1530'': Brugia, Groeningemuseum, 28 października 2010-30 stycznia 2011
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0308
306 Wojciech Marcinkowski
ną z Lukki Jana van Eycka, ok. 1436, Frankfurt n.M., Stadeł, a Madonną Opata Wolfharda
Straussa u św. Emmerama w Ratyzbonie13).
Dominuje natomiast przejmowanie wybiórcze poszczególnych osiągnięć niderlandz-
kiej ars nova:
1. atmosferyczność - perspektywa powietrzna. U Lucasa Mosera w Ołtarzu w Tie-
fenbronn (1432!) pejzaż na horyzoncie jest bardziej fantastyczny niż u van Eycków, ale
np. przejście wody z ujść rzecznych do otwartego morza przedstawione zostało optycznie
jako srebrne wstążki, bardzo w duchu niderlandzkim (zestawienie ze sceną ze św. Julia-
nem w Godzinkach Mediolańsko-Turyńskich). Podobnie sposób obrazowania portowe-
go miasta przy użyciu głębi perspektywicznej, z postaciami-przecinkami zintegrowany-
mi z otaczającą przestrzenią, co daje wrażenie rozległego, zamieszkałego świata. Jednak
w malarstwie Mosera nie znajdziemy konsekwentnej, całościowej koncepcji oświetlenia.
Farba zachowuje lokalną autonomię i pozostają złote tła14. Natomiast podobną do ma-
larstwa niderlandzkiego atmosferyczność poszarzałego nieba, motyw bladego księżyca
w pełni (znany tylko Janowi van Eyck) i iluzję przestrzeni (figurki owiec) wskazać można
w Narodzinach Chrystusa Stefana Lochnera (Monachium, Stara Pinakoteka, 1445)15;
2. przedstawianie przestrzeni. W przeciwieństwie do Lucasa Mosera nacisk na ten
aspekt kładzie Konrad Witz. W Zwiastowaniu w Norymberdze (Germanisches National-
museum) wnętrze pozbawione jest wyposażenia, a niezwykle silna sugestia trójwymiaro-
wej przestrzeni wynika głównie z operowania światłem.
3. efekty świetlne. U Konrada Witza występuje malowany cień rzucany przez „realne”
ramy obrazu (efekt znany z Ołtarza Gandawskiego). Jeszcze inny, niezwykły efekt świetlny
znajdujemy na tablicy ze śś. Katarzyną i Marią Magdaleną (Strasburg, Musee de fCEu-
vre Notre-Dame). Nie widać wprawdzie świecznika na lewej stronie mensy ołtarzowej,
przesłania go filar nawy kościelnej, ale uwzględnione jest jego światło, które kładzie się
w powierzchni obrazu umieszczonego na tym ołtarzu. Co do innych zjawisk optycznych,
w sławnym Cudownym połowie z Ołtarza Genewskiego KonradaWitza (1444) kształty od-
bijają się w przezroczystej wodzie. Ale nie dotyczy to Chrystusa, którego postać nie odbija
się w toni jeziora! Naturalistyczna obserwacja szczegółu służy tym większemu uwydatnie-
niu nadnaturalnego charakteru centralnego wydarzenia na obrazie16;
4. typ figuralny. Typowy dla Witza efekt cienia wiąże się z nowym „Eyckowym” ty-
pem figuralnym o zwiększonej plastyczności, zgoła różnym od ciągle idealizujących po-
staci Lucasa Mosera. Podobnie krzepkie postacie o wymownych fizjonomiach spotykamy
u JTansa Multschera na Retabulum tzw. z Wurzach (1437). Przejmowanie niderlandzkich
typów fizjonomicznych pokazuje zestawienie jednej z postaci w Złym Łotrze (przechowa-
ny fragment monumentalnej Kalwarii Mistrza z Flemalle, Stadeł, ok. 1430) ze Św. Herme-
sem na salzburskim retabulum Conrada Laiba (1449)17. Styl ciężkich, twardo łamanych
13 Van Eyck bis Diirer..., nr kat. 183, s. 358 (A.-F. Kóllermann).
14 S. Kemperdick, Die erste Generation, [w:] Van Eyck bis Diirer..., s. 66.
15 Ibidem, s. 59-60; nr kat. 97, s. 352-353 (J. Chapuis).
16 S. Kemperdick, op. cit., s. 58.
Van Eyck bis Diirer..., nr kat. 245, s. 445 (A.-F. Kóllermann).
17
ną z Lukki Jana van Eycka, ok. 1436, Frankfurt n.M., Stadeł, a Madonną Opata Wolfharda
Straussa u św. Emmerama w Ratyzbonie13).
Dominuje natomiast przejmowanie wybiórcze poszczególnych osiągnięć niderlandz-
kiej ars nova:
1. atmosferyczność - perspektywa powietrzna. U Lucasa Mosera w Ołtarzu w Tie-
fenbronn (1432!) pejzaż na horyzoncie jest bardziej fantastyczny niż u van Eycków, ale
np. przejście wody z ujść rzecznych do otwartego morza przedstawione zostało optycznie
jako srebrne wstążki, bardzo w duchu niderlandzkim (zestawienie ze sceną ze św. Julia-
nem w Godzinkach Mediolańsko-Turyńskich). Podobnie sposób obrazowania portowe-
go miasta przy użyciu głębi perspektywicznej, z postaciami-przecinkami zintegrowany-
mi z otaczającą przestrzenią, co daje wrażenie rozległego, zamieszkałego świata. Jednak
w malarstwie Mosera nie znajdziemy konsekwentnej, całościowej koncepcji oświetlenia.
Farba zachowuje lokalną autonomię i pozostają złote tła14. Natomiast podobną do ma-
larstwa niderlandzkiego atmosferyczność poszarzałego nieba, motyw bladego księżyca
w pełni (znany tylko Janowi van Eyck) i iluzję przestrzeni (figurki owiec) wskazać można
w Narodzinach Chrystusa Stefana Lochnera (Monachium, Stara Pinakoteka, 1445)15;
2. przedstawianie przestrzeni. W przeciwieństwie do Lucasa Mosera nacisk na ten
aspekt kładzie Konrad Witz. W Zwiastowaniu w Norymberdze (Germanisches National-
museum) wnętrze pozbawione jest wyposażenia, a niezwykle silna sugestia trójwymiaro-
wej przestrzeni wynika głównie z operowania światłem.
3. efekty świetlne. U Konrada Witza występuje malowany cień rzucany przez „realne”
ramy obrazu (efekt znany z Ołtarza Gandawskiego). Jeszcze inny, niezwykły efekt świetlny
znajdujemy na tablicy ze śś. Katarzyną i Marią Magdaleną (Strasburg, Musee de fCEu-
vre Notre-Dame). Nie widać wprawdzie świecznika na lewej stronie mensy ołtarzowej,
przesłania go filar nawy kościelnej, ale uwzględnione jest jego światło, które kładzie się
w powierzchni obrazu umieszczonego na tym ołtarzu. Co do innych zjawisk optycznych,
w sławnym Cudownym połowie z Ołtarza Genewskiego KonradaWitza (1444) kształty od-
bijają się w przezroczystej wodzie. Ale nie dotyczy to Chrystusa, którego postać nie odbija
się w toni jeziora! Naturalistyczna obserwacja szczegółu służy tym większemu uwydatnie-
niu nadnaturalnego charakteru centralnego wydarzenia na obrazie16;
4. typ figuralny. Typowy dla Witza efekt cienia wiąże się z nowym „Eyckowym” ty-
pem figuralnym o zwiększonej plastyczności, zgoła różnym od ciągle idealizujących po-
staci Lucasa Mosera. Podobnie krzepkie postacie o wymownych fizjonomiach spotykamy
u JTansa Multschera na Retabulum tzw. z Wurzach (1437). Przejmowanie niderlandzkich
typów fizjonomicznych pokazuje zestawienie jednej z postaci w Złym Łotrze (przechowa-
ny fragment monumentalnej Kalwarii Mistrza z Flemalle, Stadeł, ok. 1430) ze Św. Herme-
sem na salzburskim retabulum Conrada Laiba (1449)17. Styl ciężkich, twardo łamanych
13 Van Eyck bis Diirer..., nr kat. 183, s. 358 (A.-F. Kóllermann).
14 S. Kemperdick, Die erste Generation, [w:] Van Eyck bis Diirer..., s. 66.
15 Ibidem, s. 59-60; nr kat. 97, s. 352-353 (J. Chapuis).
16 S. Kemperdick, op. cit., s. 58.
Van Eyck bis Diirer..., nr kat. 245, s. 445 (A.-F. Kóllermann).
17