DOI Artikel:
Lipińska, Jadwiga; Muzeum Narodowe w Krakowie [Mitarb.]; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: Skarabeusze egipskie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie i Muzeum Narodowego (Zbiory Czartoryskich) w Krakowie: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17142#0053
wanym grzbiecie i głowie, umieszczony na owalnej bazie w ten sposób, że nie jest widoczne
podbrzusze, a nogi przylegające do wierzchu bazy widać tylko z profilu. Na spodzie bazy
najczęściej grawerowane jest przedstawienie figuralne, znaki dekoracyjne lub symboliczne
oraz inskrypcja hieroglificzna. Drugim często spotykanym typem jest wyobrażenie żuka
z rozłożonymi szeroko skrzydłami, wykonanymi najczęściej osobno i przymocowanymi
do tułowia za pomocą sznurka. Te skarabeusze nie posiadają bazy, a spód ich nie jest opra-
cowany. Inną grupą licznie reprezentowaną w naszych zbiorach są skarabeusze o bardzo
drobiazgowo opracowanym grzbiecie i podbrzuszu, do którego przylegają nogi. Skarabeusze
te posiadają przymocowane kółeczko, przez które przewlekano sznurek do zawieszania ich5.
W Egipcie wyrób skarabeuszy sięga czasów kultur eneolitycznych. Z okresu kultury
Badari znana jest misa z wypukłą dekoracją z motywem tych żuków, a w wykopaliskach
z okresu kultury Nagada znajdowane są skarabeusze z zielonego serpentynu, w Tarkhan
znaleziono okazy z sardu i kryształu górskiego6.
Skarabeusze z okresu predynastycznego oraz późniejsze z czasów Starego Państwa
znajdowane są w grobach, gdzie umieszczone były na lewej piersi zmarłego. Czasami zamiast
wyobrażenia skarabeusza znajdowano w grobach zasuszone owady7. Z faktu, że w tych czasach
skarabeusze wkładane były do grobów, można wysnuć wniosek, że były one amuletami
dla zmarłych, podobnie jak obiekty z wiele późniejszych czasów, Nowego Państwa i Epoki
Późnej8.
dzają z nawozu kuliste gałki, które toczą przed sobą do niewielkiej jamki w ziemi, gdzie składają do wnętrza
gałki jajeczka. Po wykłuciu się z jajeczek larwy skarabeusza przebywają nadal we wnętrzu gałki, która stanowi
ich pokarm. Po przemianie larwy w dorosłe owady opuszczają one gałkę, by rozpocząć samodzielne już życie.
5 Klasyfikacja ta obejmuje tylko najczęściej spotykane odmiany skarabeuszy, oprócz nich istnieją np. amulety
składające się z kilku skarabeuszy połączonych z sobą w szeregu, amulety w kształcie skarabeusza z głowami
zwierzęcymi, skarabeusze stanowiące fragmenty dekoracji, np. pektorałów i in.
6 F. Petrie, Nagada I-VIII; Tarkhan I-Memphis V, pl. III, nr 4 i pl. XIV, nr 19, oraz Diospolis, s. 32,
B. 17; s. 33, B. 217; s. 33—34, B. 234 i s. 47, grób 31.
7 F. Petrie, Scarabs and Cylinders with Names, London 1917, s. 2.
8 Dla problemu wyjaśnienia funkcji skarabeuszy w okresie Starego Państwa niezwykle interesujący jest
początek § 1116 a-c Tekstów Piramid, który analizuje K. Sethe w Malanges Maspero, 1934 fasc. 1, s. 113—120.
Wygląda on następująco: (Tekst P. pir., w nawiasach uzupełnienia N. pir.)
Sethe suponuje, że jest tu mowa o „zastępczym" sercu, wkładanym zmarłemu na miejsce jego własnego,
wyjętego w procesie balsamowania ciała. Schyłek Średniego Państwa ma już zaświadczony zwyczaj zamiany serca
na skarabeusza sercowego (por. H. R. Hall, Catalogue of the Egyptian Scarabs... in the British Museum, Lon-
don 1913, nr 211), więc nie jest wykluczone, że już w czasach Starego Państwa pełnił funkcję serca zmarłego.
40
f
podbrzusze, a nogi przylegające do wierzchu bazy widać tylko z profilu. Na spodzie bazy
najczęściej grawerowane jest przedstawienie figuralne, znaki dekoracyjne lub symboliczne
oraz inskrypcja hieroglificzna. Drugim często spotykanym typem jest wyobrażenie żuka
z rozłożonymi szeroko skrzydłami, wykonanymi najczęściej osobno i przymocowanymi
do tułowia za pomocą sznurka. Te skarabeusze nie posiadają bazy, a spód ich nie jest opra-
cowany. Inną grupą licznie reprezentowaną w naszych zbiorach są skarabeusze o bardzo
drobiazgowo opracowanym grzbiecie i podbrzuszu, do którego przylegają nogi. Skarabeusze
te posiadają przymocowane kółeczko, przez które przewlekano sznurek do zawieszania ich5.
W Egipcie wyrób skarabeuszy sięga czasów kultur eneolitycznych. Z okresu kultury
Badari znana jest misa z wypukłą dekoracją z motywem tych żuków, a w wykopaliskach
z okresu kultury Nagada znajdowane są skarabeusze z zielonego serpentynu, w Tarkhan
znaleziono okazy z sardu i kryształu górskiego6.
Skarabeusze z okresu predynastycznego oraz późniejsze z czasów Starego Państwa
znajdowane są w grobach, gdzie umieszczone były na lewej piersi zmarłego. Czasami zamiast
wyobrażenia skarabeusza znajdowano w grobach zasuszone owady7. Z faktu, że w tych czasach
skarabeusze wkładane były do grobów, można wysnuć wniosek, że były one amuletami
dla zmarłych, podobnie jak obiekty z wiele późniejszych czasów, Nowego Państwa i Epoki
Późnej8.
dzają z nawozu kuliste gałki, które toczą przed sobą do niewielkiej jamki w ziemi, gdzie składają do wnętrza
gałki jajeczka. Po wykłuciu się z jajeczek larwy skarabeusza przebywają nadal we wnętrzu gałki, która stanowi
ich pokarm. Po przemianie larwy w dorosłe owady opuszczają one gałkę, by rozpocząć samodzielne już życie.
5 Klasyfikacja ta obejmuje tylko najczęściej spotykane odmiany skarabeuszy, oprócz nich istnieją np. amulety
składające się z kilku skarabeuszy połączonych z sobą w szeregu, amulety w kształcie skarabeusza z głowami
zwierzęcymi, skarabeusze stanowiące fragmenty dekoracji, np. pektorałów i in.
6 F. Petrie, Nagada I-VIII; Tarkhan I-Memphis V, pl. III, nr 4 i pl. XIV, nr 19, oraz Diospolis, s. 32,
B. 17; s. 33, B. 217; s. 33—34, B. 234 i s. 47, grób 31.
7 F. Petrie, Scarabs and Cylinders with Names, London 1917, s. 2.
8 Dla problemu wyjaśnienia funkcji skarabeuszy w okresie Starego Państwa niezwykle interesujący jest
początek § 1116 a-c Tekstów Piramid, który analizuje K. Sethe w Malanges Maspero, 1934 fasc. 1, s. 113—120.
Wygląda on następująco: (Tekst P. pir., w nawiasach uzupełnienia N. pir.)
Sethe suponuje, że jest tu mowa o „zastępczym" sercu, wkładanym zmarłemu na miejsce jego własnego,
wyjętego w procesie balsamowania ciała. Schyłek Średniego Państwa ma już zaświadczony zwyczaj zamiany serca
na skarabeusza sercowego (por. H. R. Hall, Catalogue of the Egyptian Scarabs... in the British Museum, Lon-
don 1913, nr 211), więc nie jest wykluczone, że już w czasach Starego Państwa pełnił funkcję serca zmarłego.
40
f