DOI Artikel:
Pomorska, Irena; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: Uszebti w zbiorach polskich Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego (Zbiory Czartoryskich) w Krakowie i dawnej kolekcji gołuchowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17142#0106
Irena Pomorska
USZEBTI W ZBIORACH POLSKICH MUZEUM NARODOWEGO
W WARSZAWIE, MUZEUM NARODOWEGO
(ZBIORY CZARTORYSKICH) W KRAKOWIE I DAWNEJ
KOLEKCJI GOŁUCHOWSKIEJ
1. igurki pogrzebowe, które są tematem tego artykułu, noszą egipską nazwę uszebti.
Forma egipskiego określenia uszebti zmieniała się i w różnych czasach brzmiała różnie. Dla
czasów Średniego Państwa mamy ś'bty, w Nowym Państwie ś'w'bty, śbty, wśbty, wśWbty,
w czasach saickich wyłącznie wśbty.
Istnieją dwie hipotezy na temat pochodzenia terminu uszebti — pierwsza, że pochodzi on
od słowa wśb — „odpowiadać"1 — wśbty jest nisbą — „odpowiadający". Zwolennikami tej
hipotezy byli już Pierret2 i Maspero3. Dziś jest ona przyjęta przez większość badaczy figurek
pogrzebowych. Druga hipoteza wyprowadza słowo uszebti od śbw — „jedzenie"4, zwolen-
nikiem tej hipotezy jest Speleers5, który tłumaczy go — „pańszczyźniany", czyli obowiązany
do żywienia właściciela. Przypuszczenie to zdaje się potwierdzać Worterbuch6.
Według przyjętej pierwszej hipotezy figurki uszebti były sobowtórami zmarłego, które
zgłaszały się do pracy w jego imieniu, gdy wzywano nieboszczyka, figurka uszebti odpowiadała:
„oto jestem", nie zgłaszała się więc do pracy jako niewolnik czy służący swego pana, lecz
jako sam zmarły. Również portretowy charakter wielu figurek przemawia za słusznością
hipotezy, że figurka uszebti to sobowtór zmarłego. To, że zajmowały one w grobach
uprzywilejowane miejsce w pobliżu sarkofagu, wskazuje, że nie były służbą, lecz czymś
ważnym, na czym zmarłemu szczególnie zależało.
Gardiner7 proponuje następujące rozwiązanie sporu na temat, czy uszebti są służbą, czy
sobowtórami zmarłego: w Starym Państwie do grobów wkładano statuetki służby, która miała
1 Wb. I, 371 i nast.
2 P. Pierret, Catalogue de la salle historiąue de la Galerie Egyptienne, Paris 1882, s. 23.
3 G. Maspero, Histoire Ancienne, Paris 1895, s. 193.
4 Wb. IV, 410.
5 L. Speleers, Les figurines funeraires egyptiennes, Bruxclles 1923, s. 87.
G Wb. I, 373 — przy haśle wśbty odsyła do ibty — Wb. IV, 435, 15, 16.
7 ZAS, 1906, s. 57.
93
USZEBTI W ZBIORACH POLSKICH MUZEUM NARODOWEGO
W WARSZAWIE, MUZEUM NARODOWEGO
(ZBIORY CZARTORYSKICH) W KRAKOWIE I DAWNEJ
KOLEKCJI GOŁUCHOWSKIEJ
1. igurki pogrzebowe, które są tematem tego artykułu, noszą egipską nazwę uszebti.
Forma egipskiego określenia uszebti zmieniała się i w różnych czasach brzmiała różnie. Dla
czasów Średniego Państwa mamy ś'bty, w Nowym Państwie ś'w'bty, śbty, wśbty, wśWbty,
w czasach saickich wyłącznie wśbty.
Istnieją dwie hipotezy na temat pochodzenia terminu uszebti — pierwsza, że pochodzi on
od słowa wśb — „odpowiadać"1 — wśbty jest nisbą — „odpowiadający". Zwolennikami tej
hipotezy byli już Pierret2 i Maspero3. Dziś jest ona przyjęta przez większość badaczy figurek
pogrzebowych. Druga hipoteza wyprowadza słowo uszebti od śbw — „jedzenie"4, zwolen-
nikiem tej hipotezy jest Speleers5, który tłumaczy go — „pańszczyźniany", czyli obowiązany
do żywienia właściciela. Przypuszczenie to zdaje się potwierdzać Worterbuch6.
Według przyjętej pierwszej hipotezy figurki uszebti były sobowtórami zmarłego, które
zgłaszały się do pracy w jego imieniu, gdy wzywano nieboszczyka, figurka uszebti odpowiadała:
„oto jestem", nie zgłaszała się więc do pracy jako niewolnik czy służący swego pana, lecz
jako sam zmarły. Również portretowy charakter wielu figurek przemawia za słusznością
hipotezy, że figurka uszebti to sobowtór zmarłego. To, że zajmowały one w grobach
uprzywilejowane miejsce w pobliżu sarkofagu, wskazuje, że nie były służbą, lecz czymś
ważnym, na czym zmarłemu szczególnie zależało.
Gardiner7 proponuje następujące rozwiązanie sporu na temat, czy uszebti są służbą, czy
sobowtórami zmarłego: w Starym Państwie do grobów wkładano statuetki służby, która miała
1 Wb. I, 371 i nast.
2 P. Pierret, Catalogue de la salle historiąue de la Galerie Egyptienne, Paris 1882, s. 23.
3 G. Maspero, Histoire Ancienne, Paris 1895, s. 193.
4 Wb. IV, 410.
5 L. Speleers, Les figurines funeraires egyptiennes, Bruxclles 1923, s. 87.
G Wb. I, 373 — przy haśle wśbty odsyła do ibty — Wb. IV, 435, 15, 16.
7 ZAS, 1906, s. 57.
93