DOI Artikel:
Domaszewska, Helena: Zagadnienie pierwowzoru w polskiej grafice portretowej XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19553#0010
Trzecim ośrodkiem, w którym graficy chętnie sięgali do wzorów malarskich, była Warszawa,
ale większość prac graficznych związanych z portretami znanych malarzy była dziełem grafików
obcych. W artykule tym zostały opracowane wyłącznie ryciny wykonane przez artystów polskich
i rytowników działających na terenie kraju. W Krakowie, w Poznaniu, we Lwowie, Wilnie
i w mniejszych ośrodkach raczej brak tego typu powiązań. Tam powstawały prace wykonane
wg projektów samych rytowników oparte, być może. na pierwowzorach, ale graficy nie ujawniali
tych źródeł sygnując ryciny tylko swoim nazwiskiem. Wyjątek stanowił ośrodek w Nieświeżu,
gdzie w oparciu o wzory artystów anonimowych w galerii Ks. Radziwiłłów, H. Lejbowicz wykonał
165 portretów do dzieła „Icones Familiae Ducalis Radivilianae".
* *
Wśród grafików śląskich odznaczyły się w XVIII wieku dwie rodziny rytowników: Tschernin-
gowie i Strachowscy. Wiele nowego materiału dotyczącego sztuki śląskiej dostarczyły publikacje
A. Więcka ujawniające nie opracowane dotąd ryciny i nazwiska malarzy, których pierwowzory
służyły grafikom.
Z rodziny Tscherningów, której tradycje sięgają jeszcze XVII wieku, w XVIII wieku pracuje
we Wrocławiu i w Brzegu Jan Tscherning. Wiele jego rycin portretowych powstało w oparciu
0 malarstwo i rysunki malarzy śląskich. Wzorował się zwłaszcza na obrazach J. J. Tomszańskiego,
którego prace nie dochowały się prawdopodobnie do dziś w oryginałach1.
Według tego malarza rytowali też portrety inni graficy śląscy: Ch. Weigel, T. Mueller i J. Oer-
tel. Ryciny Jana Oertla należą do cenniejszych prac w zespole śląskich portretów mieszczańskich.
Zastosował on po raz pierwszy efektowną technikę mezzotinty już w pierwszej ćwierci XVIII
wieku. Technika ta była uprawiana w innych miastach Polski dopiero w drugiej połowie XVIII
wieku. J. Oertel rytował najczęściej portrety, odznaczające się nie tylko doskonałym operowaniem
nową techniką, lecz również dużym artyzmem wykonania. Obok jego prac autorskich występują
również portrety oparte na wzorach malarzy takich jak: J. J. Eybelwieser, J. H. Lindemann,
H. Sauerland i J. J. Tomszański2.
Warsztat rodziny Strachowskich był czynny w latach 1719—1788. Złożyła się na niego
działalność czterech rytowników: Floriana Bartłomieja, Bartłomieja i dwóch jego synów Jana
Bartłomieja i Jana Beniamina. Prace swe wykonywali zazwyczaj wspólnie, co spowodowało
ujednolicenie stylu rycin. Portrety w ich wykonaniu odznaczają się różnorodnością ujęcia i dobrym
warsztatem. Są to przeważnie podobizny osobistości śląskich ze sfer kupieckich, urzędniczych
1 duchownych wzorowane nieraz na obrazach różnych malarzy: J. Jungę, J. F. de Backer, E. Barn-
1 A. Więcek, Dawid i Jan Tscherningowie oraz ich ryciny o polskiej tematyce. BHS, XVIII, nr 4, War-
szawa 1956, il. 18 i 19.
2 A. Więcek, Polscy artyści Wrocławia w wieku XVIII. Warszawa 1956, il. 4.
6
ale większość prac graficznych związanych z portretami znanych malarzy była dziełem grafików
obcych. W artykule tym zostały opracowane wyłącznie ryciny wykonane przez artystów polskich
i rytowników działających na terenie kraju. W Krakowie, w Poznaniu, we Lwowie, Wilnie
i w mniejszych ośrodkach raczej brak tego typu powiązań. Tam powstawały prace wykonane
wg projektów samych rytowników oparte, być może. na pierwowzorach, ale graficy nie ujawniali
tych źródeł sygnując ryciny tylko swoim nazwiskiem. Wyjątek stanowił ośrodek w Nieświeżu,
gdzie w oparciu o wzory artystów anonimowych w galerii Ks. Radziwiłłów, H. Lejbowicz wykonał
165 portretów do dzieła „Icones Familiae Ducalis Radivilianae".
* *
Wśród grafików śląskich odznaczyły się w XVIII wieku dwie rodziny rytowników: Tschernin-
gowie i Strachowscy. Wiele nowego materiału dotyczącego sztuki śląskiej dostarczyły publikacje
A. Więcka ujawniające nie opracowane dotąd ryciny i nazwiska malarzy, których pierwowzory
służyły grafikom.
Z rodziny Tscherningów, której tradycje sięgają jeszcze XVII wieku, w XVIII wieku pracuje
we Wrocławiu i w Brzegu Jan Tscherning. Wiele jego rycin portretowych powstało w oparciu
0 malarstwo i rysunki malarzy śląskich. Wzorował się zwłaszcza na obrazach J. J. Tomszańskiego,
którego prace nie dochowały się prawdopodobnie do dziś w oryginałach1.
Według tego malarza rytowali też portrety inni graficy śląscy: Ch. Weigel, T. Mueller i J. Oer-
tel. Ryciny Jana Oertla należą do cenniejszych prac w zespole śląskich portretów mieszczańskich.
Zastosował on po raz pierwszy efektowną technikę mezzotinty już w pierwszej ćwierci XVIII
wieku. Technika ta była uprawiana w innych miastach Polski dopiero w drugiej połowie XVIII
wieku. J. Oertel rytował najczęściej portrety, odznaczające się nie tylko doskonałym operowaniem
nową techniką, lecz również dużym artyzmem wykonania. Obok jego prac autorskich występują
również portrety oparte na wzorach malarzy takich jak: J. J. Eybelwieser, J. H. Lindemann,
H. Sauerland i J. J. Tomszański2.
Warsztat rodziny Strachowskich był czynny w latach 1719—1788. Złożyła się na niego
działalność czterech rytowników: Floriana Bartłomieja, Bartłomieja i dwóch jego synów Jana
Bartłomieja i Jana Beniamina. Prace swe wykonywali zazwyczaj wspólnie, co spowodowało
ujednolicenie stylu rycin. Portrety w ich wykonaniu odznaczają się różnorodnością ujęcia i dobrym
warsztatem. Są to przeważnie podobizny osobistości śląskich ze sfer kupieckich, urzędniczych
1 duchownych wzorowane nieraz na obrazach różnych malarzy: J. Jungę, J. F. de Backer, E. Barn-
1 A. Więcek, Dawid i Jan Tscherningowie oraz ich ryciny o polskiej tematyce. BHS, XVIII, nr 4, War-
szawa 1956, il. 18 i 19.
2 A. Więcek, Polscy artyści Wrocławia w wieku XVIII. Warszawa 1956, il. 4.
6