DOI Artikel:
Pawłowska, Magdalena; Kauffmann, Angelica [Ill.]: O portretach polskich Angeliki Kauffmann
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19553#0118
Wasylewski, Potocka „opłakuje śmierć jedynego synka, ale myśli o następnym mężu"103. O praw-
dziwości tych słów świadczyć może inny portret Kajetanowej powstały w tym samym roku,
a będący dziełem Elisabeth Vigee-Lebrun — dominuje tu odmienny nastrój pełnej beztroski.
W portrecie pędzla Kauffmann, ważną rolę odgrywa zieleń. Pierwszoplanowo ujęte drzewo
ma wyszukany niespokojny kształt. Kontrastuje ze statycznie ujętym postumentem, stanowiącym
podstawę kamiennej urny. Drzewa w tle spełniają też ważną rolę kompozycyjną. Są one potrak-
towane bardzo konwencjonalnie, ale ich wysmukły kształt ma zapewne podkreślić wertykalność
kompozycji, a ciemny ton uwypuklić relief szaty portretowanej. Wizerunek Kajetanowej Po-
tockiej jest pierwszym — nie licząc portretu Czartoryskiej—płótnem przedstawiającym postać
kobiecą „en pied" (w naturalnych rozmiarach). Geneza tego typu ujęcia była już częściowo
wyjaśniona. Jest oczywiste, że Angelika wykorzystać mogła doświadczenia wyniesione z pobytu
w Anglii. Zastosowała tylko ogólnie przyjętą tam zasadę ustawienia modela w otoczeniu drzew;
nadała jej jednak odmienną formę i stworzyła inną atmosferę w obrazie. We własnoręcznym
wykazie obrazów Angelika Kauffmann umieściła pod datą marzec 1791 r. portrety małżonków
Nowosielskich104. Architekt Michał Nowosielski był z pochodzenia Polakiem, ale urodzonym
w Rzymie w 1747105. Swą działalność architektoniczną rozwinął natomiast głównie na terenie
Anglii, gdzie przebywał od młodych lat. Jego najwybitniejszym osiągnięciem na polu architek-
tury była zakrojona na szeroką skalę rozbudowa londyńskiego teatru operowego Haymarket.
Według opinii Jogna Summersona106 w dziele Nowosielskiego została zastosowana po raz pierwszy
na terenie Anglii zasada układu sceny i widowni wprowadzona przez V. Louisa przy budowie
teatru w Bordeaux. Nawiasem mówiąc Nowosielski był nie tylko budowniczym, ale również
rysownikiem i malarzem (dwa jego gwasze przedstawiające architekturę na tle krajobrazu były
w posiadaniu Muzeum Narodowego w Warszawie107). Żona Nowosielskiego była Angielką
i łączyły ją więzy przyjaźni z Angeliką Kauffmann. Być może za jej to sprawą doszło do realizacji
zamówienia, w którego finalizacji uczestniczył Thomas Jenkins. Nazwisko jego przewijało się
uprzednio w korespondencji St. Kostki Potockiego do żony. On to właśnie pośredniczył w prze-
kazywaniu honorarium Angelice za portrety, między innymi Izabeli Lubomirskiej i Stanisława
Kostki Potockiego. Wydaje mi się jednak, że nie tylko osoba Jenkinsa łączy portrety Nowo-
103 Mycielski, Wasylewski, jw., s. 228.
104 Manners, W i 11 i a m s o n, jw., s. 162: „Rome, Finished in March, 1792. For Signor Novosielska,
Roman architect, settled in London, two portraits of the above and his wife; painted on canavas 6 spans 4 by 5
spans half length life size figures, 120 Zecchini each. The two pictures were consigned to Mr Jenkins and packed
by him on 26th April. On same date Mr Jenkins paind above sum in fuli".
105 Krótkie dane biograficzne dotyczące tego architekta podaje Z. B a t o w s k i, [w:] Thieme — Becker, jw.
t. XXV, Leipzig 1931, s. 532.
106 J. S u m m e r s o n, The Georgian London. London 1962, s. 253.
107 B a t o w s k i, jw.
114
dziwości tych słów świadczyć może inny portret Kajetanowej powstały w tym samym roku,
a będący dziełem Elisabeth Vigee-Lebrun — dominuje tu odmienny nastrój pełnej beztroski.
W portrecie pędzla Kauffmann, ważną rolę odgrywa zieleń. Pierwszoplanowo ujęte drzewo
ma wyszukany niespokojny kształt. Kontrastuje ze statycznie ujętym postumentem, stanowiącym
podstawę kamiennej urny. Drzewa w tle spełniają też ważną rolę kompozycyjną. Są one potrak-
towane bardzo konwencjonalnie, ale ich wysmukły kształt ma zapewne podkreślić wertykalność
kompozycji, a ciemny ton uwypuklić relief szaty portretowanej. Wizerunek Kajetanowej Po-
tockiej jest pierwszym — nie licząc portretu Czartoryskiej—płótnem przedstawiającym postać
kobiecą „en pied" (w naturalnych rozmiarach). Geneza tego typu ujęcia była już częściowo
wyjaśniona. Jest oczywiste, że Angelika wykorzystać mogła doświadczenia wyniesione z pobytu
w Anglii. Zastosowała tylko ogólnie przyjętą tam zasadę ustawienia modela w otoczeniu drzew;
nadała jej jednak odmienną formę i stworzyła inną atmosferę w obrazie. We własnoręcznym
wykazie obrazów Angelika Kauffmann umieściła pod datą marzec 1791 r. portrety małżonków
Nowosielskich104. Architekt Michał Nowosielski był z pochodzenia Polakiem, ale urodzonym
w Rzymie w 1747105. Swą działalność architektoniczną rozwinął natomiast głównie na terenie
Anglii, gdzie przebywał od młodych lat. Jego najwybitniejszym osiągnięciem na polu architek-
tury była zakrojona na szeroką skalę rozbudowa londyńskiego teatru operowego Haymarket.
Według opinii Jogna Summersona106 w dziele Nowosielskiego została zastosowana po raz pierwszy
na terenie Anglii zasada układu sceny i widowni wprowadzona przez V. Louisa przy budowie
teatru w Bordeaux. Nawiasem mówiąc Nowosielski był nie tylko budowniczym, ale również
rysownikiem i malarzem (dwa jego gwasze przedstawiające architekturę na tle krajobrazu były
w posiadaniu Muzeum Narodowego w Warszawie107). Żona Nowosielskiego była Angielką
i łączyły ją więzy przyjaźni z Angeliką Kauffmann. Być może za jej to sprawą doszło do realizacji
zamówienia, w którego finalizacji uczestniczył Thomas Jenkins. Nazwisko jego przewijało się
uprzednio w korespondencji St. Kostki Potockiego do żony. On to właśnie pośredniczył w prze-
kazywaniu honorarium Angelice za portrety, między innymi Izabeli Lubomirskiej i Stanisława
Kostki Potockiego. Wydaje mi się jednak, że nie tylko osoba Jenkinsa łączy portrety Nowo-
103 Mycielski, Wasylewski, jw., s. 228.
104 Manners, W i 11 i a m s o n, jw., s. 162: „Rome, Finished in March, 1792. For Signor Novosielska,
Roman architect, settled in London, two portraits of the above and his wife; painted on canavas 6 spans 4 by 5
spans half length life size figures, 120 Zecchini each. The two pictures were consigned to Mr Jenkins and packed
by him on 26th April. On same date Mr Jenkins paind above sum in fuli".
105 Krótkie dane biograficzne dotyczące tego architekta podaje Z. B a t o w s k i, [w:] Thieme — Becker, jw.
t. XXV, Leipzig 1931, s. 532.
106 J. S u m m e r s o n, The Georgian London. London 1962, s. 253.
107 B a t o w s k i, jw.
114