Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (8.1971)

ROZPRAWY

JANINA EYSYMONTT (Wrocław)

GOTYCKA ARCHITEKTURA KOŚCIOŁA ŚW. JAKUBA WE WROCŁAWIU

I

Gotycka architektura franciszkańskiego kościoła
p. w. św. Jakuba Starszego we Wrocławiu nie była
do tej pory przedmiotem pełnego opracowania mono-
graficznego1. Natomiast dzieje fundacji i konwentu
wrocławskiego posiadają dość obszerną literaturę
omawiającą ten problem jako temat główny, względ-
nie uboczny, na marginesie historii klasztoru fran-
ciszkańskiego, życiorysów książęcej pary fundatorów
oraz opracowań historycznych miasta2. Wydany
zbiór dokumentów związanych ze śląskimi kusto-
diami franciszkańskimi we Wrocławiu i Złotoryi
zawiera zestaw źródeł dotyczących klasztoru3.

Najliczniejsze materiały historyczne związane są
z najwcześniejszym okresem istnienia konwentu wroc-
ławskiego, brak jest jednak w nich konkretnych danych
do dziejów budowlanych kościoła i klasztoru. Dlatego
też budynek kościoła prezentujący się dziś w swym
późniejszym kształcie architektonicznym, nie zwią-
zanym z okresem powstania, omawiany był do okresu
ostatniej wojny głównie w aspekcie zachowanej ar-

1 Szerszym opracowaniem całościowym historii budowlanej
kościoła aż do czasów współczesnych było opracowane przeze
mnie studium historyczno-architektoniczne dla Pracowni Kon-
serwacji Zabytków we Wrocławiu w 1965 r. — mps. w biblio-
tece PKZ we Wrocławiu.

2 F. X. Górlich, Urkundliche Geschlchte der Premons-
tratenser wid ihre Abtei zum ///. Vmzenz, Breslau 1865; K. Kan-
tak, Franciszkanie Polscy, Kraków 1937; K. Kastner, St. Vin-
zenskirche in Breslau, Breslau 1928; J. G. Kunisch, Herzog
Heinrich der Zweite von Niederschlesien, Breslau 1834;
A. K. Menzel, Topographische Chronik von Breslau, Breslau
1805; Ch. Reisch, Kurze Geschichte der Franziskaner in Breslau,
Breslau 1900; M. Semkowicz, Vitae Annę ducissae Silesiae,
[w:] Monument a Poloniae Historica, t. IV, Lwów 1884, s. 554;
F. Silnicki, Dzieje i ustrój kościoła na Śląsku, Kraków 1939;
F. G. A. Weiss, Chronik der Stadt Breslau, Breslau 1888.

' Ch. Reisch, Urkundenbuch der Kustodien Goldberg und
Breslau, [w:] Monumentu Germanka Franciscana, t. I Dussel-
dorf 1917.

chitektury gotyckiej. Dopiero w wyniku ostatnich
zniszczeń wojennych, drogą „naturalnych" odkrywek,
ujawnione zostały elementy starszej architektury
z XIII w., związanej z czasem osadzenia konwentu
i pierwszego założenia kościoła4. Dały one asumpt
do przeprowadzenia systematycznych badań archeolo-
giczno-architektonicznych, przeprowadzonych przez
T. Kozaczewskiego. Pewne relikty pierwotnego za-
łożenia zauważono już w trzydziestych latach XX w.;
nie podjęto jednak ówcześnie próby ich szerszej in-
terpretacji.

W przedwojennej literaturze architektura kościoła
traktowana była bardzo ogólnikowo, w ramach opra-
cowań dotyczących zabytkowej architektury regionu
czy miasta. Pierwszym, który próbował ustalić
chronologię architektury kościoła, był H. Lutsch,
który datował ją ogólnie na XIV i XV w., bez ścisłego
rozróżnienia faz budowlanych i związanych z nimi
partii kościoła5. Obszerniejszego omówienia ar-
chitektury kościoła dokonał L. Burgemeister6. Prze-
prowadzając analizę struktury budowli dostrzegł
w murach prezbiterium relikty starszego założenia
w postaci murów o układzie wendyjskim. Wiązał je
z budowlą powstałą jego zdaniem po 1241 r. Stwier-
dzał także istnienie w obecnym korpusie kościoła
reliktów starszego założenia trójnawowego, być
może halowego, realizowanego przed powstaniem
obecnego zachowanego chóru, który datował na
1. połowę XIV w. Dostrzegał on także różnice w czasie

4 Dokładne sprawozdanie z prac badawczych i ich wyniki
publikował autor badań: T. Kozaczewski, Pierwotny kościół
franciszkanów we Wrocławiu, „Prace Komisji Historii Sztuki
Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego", III (1963), s. 199-
249.

5 H. Lutsch, Yerzeichnis der Kunstdenkmaler der Provinz
Schlesien, t. I, Breslau 1886, s. 41.

6 L. Burgemeister, G. Grundmann, Die Kunstdenkmaler
der Provinz Niederschlesien, 1.1: Die Stadt Breslau, cz. 3, Breslau
1934, s. 2.