DOI Artikel:
Chrzanowska, Anna: Wiszące świeczniki szklane z XVIII i XIX wieku na Dolnym Śląsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13797#0183
108
Anna Chrzanowska
razem układają się w krągłe podwieszenie. Układ
sznurów paciorków łączących obręcze nadaje sylwecie
świecznika kształt gruszkowaty. Ta odmiana świecz-
nika określana również nazwą „korony" powszechna
była także w pierwszej połowie XIX w., ulegając tylko
pewnym modyfikacjom.
Oprócz omówionych typów świeczników występują
w XVIII w. także inne odmiany, wykonane w całości
ze szkła. Niektóre z nich, nawiązujące wyraźnie do
form wcześniejszych świeczników metalowych typu
holenderskiego, określa się w Polsce mianem pają-
ków. Świeczniki takie charakteryzują się szklanymi,
szeroko rozłożonymi esowatymi ramionami, bogato
profilowanym trzonem oraz dekoracją płaskich za-
wieszek.
Przypomniane typy świeczników znalazły swoje
odbicie na terenie Śląska, który w XVIII w. należy
do przodujących w Europie ośrodków szklarstwa
artystycznego, i dlatego tu właśnie zachowało się naj-
więcej spośród innych dzielnic Polski zabytków. Pro-
dukcja świeczników szklanych zaczyna się na Śląsku
od około połowy XVIII w. i trwa z różnym nasileniem
przez cały wiek XIX. Nawiązuje ona wyraźnie do pa-
nujących wówczas w Europie form stylowych i kon-
strukcyjnych, nie wykształcając własnych koncepcji
w zakresie dekoracji i typu świecznika. Głównymi
ośrodkami wytwórczymi są huty szkła czynne na po-
górzu Sudetów, w kotlinie jeleniogórskiej, w którym
to rejonie występuje największa liczba zachowanych
obiektów, kotlinie kłodzkiej, a także w Górach
Wałbrzyskich 2. Najwcześniejsze na Śląsku, z około
połowy XVIII w., są świeczniki z metalową konstruk-
cją trzonu i ramion. Trzon ukryty w szklanej obudo-
wie złożonej z pojedynczych form kulistych i tralko-
wych, dźwiga wieniec metalowych ramion, obwieszo-
nych płaskimi wisiorami szlifowanego szkła; ich
gruszkowate i romboidalne kształty uzupełniają szli-
fowane pestki różnej wielkości oraz, ustawione pio-
nowo w wieńcu ramion, obeliski i profilowane ster-
czyny-wieżyczki. Szlifowane lub czasem odlewane
w formach wielopromienne gwiazdki i rozetki w kształ-
cie kwiatów margaretek wzbogacają dekorację, przy-
słaniając równocześnie miejsca umocowania wisiorów
do ramion; z reguły są one przytwierdzone nad każ-
dym większym wisiorem, maskując w ten sposób
druciki łączące szkło z metalem. Duża, fasetowana
kula szklana podwieszona od spodu świecznika sta-
2 A. Chrzanowska, Szkło, [w:] Rzemiosło Śląskie Dawne
i Współczesne, katalog wystawy w Muzeum Śląskim, Wrocław
1968, s. 43.
nowi z reguły zamykający akcent szklanej dekoracji.
Wisiory szklane są rozmieszczone w taki sposób,
że przysłaniają metalową konstrukcję trzonu i ramion,
sprawiając wrażenie jednolitej masy drgającego, mi-
gotliwego szkła.
Drugi typ — świecznik klatkowy — nie występuje
wśród zachowanych zabytków śląskich, nie wyklucza
to jednak prawdopodobieństwa, że mogły być one
również produkowane w XVIII w. przez huty śląskie,
choć zapewne należały do rzadszych.
Typ świecznika szklanego określanego mianem pa-
jąka przyjmuje się na Śląsku w końcu XVIII i na po-
czątku XIX w. Charakteryzuje się on bogato profilo-
wanym trzonem szklanym złożonym (podobnie jak
typ o konstrukcji metalowej) z elementów kulistych
i tralkowych, przy równoczesnym wprowadzeniu
czasz. Czasze z drewna i obudowane szkłem (często
wewnątrz pozłacanym lub srebrzonym) służą do umo-
cowania szklanych, esowato giętych dużych ramion,
wykonanych najczęściej z grubego, pełnego szkła,
lub — wtedy mniejsze — do dźwigania szeregu eso-
watych lub ślimakowato zgiętych pręcików szklanych.
Pręciki te służą do zawieszania płaskich wisiorów w for-
mie palmet, liści i rombów oraz podtrzymywania obe-
lisków i baniastych najczęściej sterczyn.
Najliczniej reprezentowany na Śląsku jest typ świecz-
nika obręczowego, występujący tu od około 1800 r.,
powszechny w 1. ćwierci XIX w., znany też w róż-
nych wariantach przez cały wiek XIX. W pierwszym
okresie złożony jest z dwu tylko metalowych obręczy,
osadzonych przy pomocy metalowych prętów. Zamiast
na dużych, esowatych ramionach lichtarzyki osa-
dzone są teraz bezpośrednio na obręczy lub na krót-
kich i cienkich metalowych ramionach. Zasadniczą de-
koracją są pionowe sznury szlifowanych paciorków
szklanych, zwisających z góry świecznika do obręczy
i u dołu zebranych razem na kształt kulistego podwie-
szenia. Tak zwieszające się sznury paciorków nadają
sylwecie całego świecznika płynną linię, przypomina-
jącą kształt gruszki. Do brzegów obręczy są z reguły
doczepione wisiory słupkowe, o stożkowym zakoń-
czeniu. Same obręcze często zdobione są szklanymi
nakładkami, szlifowynymi w formie rautów, rzadziej
kaboszonów, które zwiększają migotliwość świecz-
nika.
Na Dolnym Śląsku zachowało się około 130 świecz-
ników, głównie w kościołach prowincjonalnych, wiej-
skich 3. Tłumaczyć to można zapewne faktem, że
3 Podstawą opracowania były poszukiwania terenowe oraz
karty inwentaryzacyjne zabytków ruchomych województwa
wrocławskiego, znajdujące się w Dziale Dokumentacji i Kon-
serwacji Zabytków Ruchomych Muzeum Śląskiego, które nie
Anna Chrzanowska
razem układają się w krągłe podwieszenie. Układ
sznurów paciorków łączących obręcze nadaje sylwecie
świecznika kształt gruszkowaty. Ta odmiana świecz-
nika określana również nazwą „korony" powszechna
była także w pierwszej połowie XIX w., ulegając tylko
pewnym modyfikacjom.
Oprócz omówionych typów świeczników występują
w XVIII w. także inne odmiany, wykonane w całości
ze szkła. Niektóre z nich, nawiązujące wyraźnie do
form wcześniejszych świeczników metalowych typu
holenderskiego, określa się w Polsce mianem pają-
ków. Świeczniki takie charakteryzują się szklanymi,
szeroko rozłożonymi esowatymi ramionami, bogato
profilowanym trzonem oraz dekoracją płaskich za-
wieszek.
Przypomniane typy świeczników znalazły swoje
odbicie na terenie Śląska, który w XVIII w. należy
do przodujących w Europie ośrodków szklarstwa
artystycznego, i dlatego tu właśnie zachowało się naj-
więcej spośród innych dzielnic Polski zabytków. Pro-
dukcja świeczników szklanych zaczyna się na Śląsku
od około połowy XVIII w. i trwa z różnym nasileniem
przez cały wiek XIX. Nawiązuje ona wyraźnie do pa-
nujących wówczas w Europie form stylowych i kon-
strukcyjnych, nie wykształcając własnych koncepcji
w zakresie dekoracji i typu świecznika. Głównymi
ośrodkami wytwórczymi są huty szkła czynne na po-
górzu Sudetów, w kotlinie jeleniogórskiej, w którym
to rejonie występuje największa liczba zachowanych
obiektów, kotlinie kłodzkiej, a także w Górach
Wałbrzyskich 2. Najwcześniejsze na Śląsku, z około
połowy XVIII w., są świeczniki z metalową konstruk-
cją trzonu i ramion. Trzon ukryty w szklanej obudo-
wie złożonej z pojedynczych form kulistych i tralko-
wych, dźwiga wieniec metalowych ramion, obwieszo-
nych płaskimi wisiorami szlifowanego szkła; ich
gruszkowate i romboidalne kształty uzupełniają szli-
fowane pestki różnej wielkości oraz, ustawione pio-
nowo w wieńcu ramion, obeliski i profilowane ster-
czyny-wieżyczki. Szlifowane lub czasem odlewane
w formach wielopromienne gwiazdki i rozetki w kształ-
cie kwiatów margaretek wzbogacają dekorację, przy-
słaniając równocześnie miejsca umocowania wisiorów
do ramion; z reguły są one przytwierdzone nad każ-
dym większym wisiorem, maskując w ten sposób
druciki łączące szkło z metalem. Duża, fasetowana
kula szklana podwieszona od spodu świecznika sta-
2 A. Chrzanowska, Szkło, [w:] Rzemiosło Śląskie Dawne
i Współczesne, katalog wystawy w Muzeum Śląskim, Wrocław
1968, s. 43.
nowi z reguły zamykający akcent szklanej dekoracji.
Wisiory szklane są rozmieszczone w taki sposób,
że przysłaniają metalową konstrukcję trzonu i ramion,
sprawiając wrażenie jednolitej masy drgającego, mi-
gotliwego szkła.
Drugi typ — świecznik klatkowy — nie występuje
wśród zachowanych zabytków śląskich, nie wyklucza
to jednak prawdopodobieństwa, że mogły być one
również produkowane w XVIII w. przez huty śląskie,
choć zapewne należały do rzadszych.
Typ świecznika szklanego określanego mianem pa-
jąka przyjmuje się na Śląsku w końcu XVIII i na po-
czątku XIX w. Charakteryzuje się on bogato profilo-
wanym trzonem szklanym złożonym (podobnie jak
typ o konstrukcji metalowej) z elementów kulistych
i tralkowych, przy równoczesnym wprowadzeniu
czasz. Czasze z drewna i obudowane szkłem (często
wewnątrz pozłacanym lub srebrzonym) służą do umo-
cowania szklanych, esowato giętych dużych ramion,
wykonanych najczęściej z grubego, pełnego szkła,
lub — wtedy mniejsze — do dźwigania szeregu eso-
watych lub ślimakowato zgiętych pręcików szklanych.
Pręciki te służą do zawieszania płaskich wisiorów w for-
mie palmet, liści i rombów oraz podtrzymywania obe-
lisków i baniastych najczęściej sterczyn.
Najliczniej reprezentowany na Śląsku jest typ świecz-
nika obręczowego, występujący tu od około 1800 r.,
powszechny w 1. ćwierci XIX w., znany też w róż-
nych wariantach przez cały wiek XIX. W pierwszym
okresie złożony jest z dwu tylko metalowych obręczy,
osadzonych przy pomocy metalowych prętów. Zamiast
na dużych, esowatych ramionach lichtarzyki osa-
dzone są teraz bezpośrednio na obręczy lub na krót-
kich i cienkich metalowych ramionach. Zasadniczą de-
koracją są pionowe sznury szlifowanych paciorków
szklanych, zwisających z góry świecznika do obręczy
i u dołu zebranych razem na kształt kulistego podwie-
szenia. Tak zwieszające się sznury paciorków nadają
sylwecie całego świecznika płynną linię, przypomina-
jącą kształt gruszki. Do brzegów obręczy są z reguły
doczepione wisiory słupkowe, o stożkowym zakoń-
czeniu. Same obręcze często zdobione są szklanymi
nakładkami, szlifowynymi w formie rautów, rzadziej
kaboszonów, które zwiększają migotliwość świecz-
nika.
Na Dolnym Śląsku zachowało się około 130 świecz-
ników, głównie w kościołach prowincjonalnych, wiej-
skich 3. Tłumaczyć to można zapewne faktem, że
3 Podstawą opracowania były poszukiwania terenowe oraz
karty inwentaryzacyjne zabytków ruchomych województwa
wrocławskiego, znajdujące się w Dziale Dokumentacji i Kon-
serwacji Zabytków Ruchomych Muzeum Śląskiego, które nie