DOI article:
Chrzanowska, Anna: Wiszące świeczniki szklane z XVIII i XIX wieku na Dolnym Śląsku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13797#0186
Wiszące świeczniki szklane z XVIII i XIX wieku na Dolnym Śląsku
111
w to miejsce kilka pojedynczych sznurów paciorków,
rozpiętych festonowo między ramionami '
Do grupy świeczników-pająków należą też cztery
bardzo interesujące w kościele w Szklarskiej Porębie
Dolnej, z których dwa mniejsze zawieszone pod empo-
rami kościoła wydają się starsze (przed 1800) od du-
żych, okazałych i wydłużonych w proporcjach świecz-
ników wiszących pośrodku kościoła, a pochodzących
już z 1. ćwierci XIX w. (nr. kat. 91-94). Można przy-
puszczać, że świeczniki te zostały wykonane w miej-
scowej, nie istniejącej dziś hucie „Karlslhal", będącej
własnością Carla Christiana Preusslera, lub w pobli-
skiej hucie „Hojfnungsthal", założonej w 1796 r. 12
Typ świecznika-pająka ulega w XIX w. stopniowym
zmianom, będących wynikiem pogrubienia form i prze-
ładowania dekoracji, i z czasem zatraca całkowicie
swe pierwotne proporcje i lekką, migotliwą sylwetę.
Około roku 1800 pojawia się na Śląsku inny, trzeci
z kolei typ: świecznik obręczowy, który jest bardzo
powszechny do około 1830 r., a występuje jeszcze
w latach około 1850 r. Zachowany materiał pozwala
przyjąć, że wcześniej występują konstrukcje o dwóch
obręczach, dopiero później zaś wieloobręczowe, obok
nadal pojawiających się dwuobręczowych. Do tego
typu świeczników należy najwięcej w zachowanym
zespole, bo około 80; na tym miejscu wskażemy tylko
na najciekawsze przykłady.
Należy do nich jeden ze świeczników w kościele
ewangelickim w Cieplicach z około 1800 r. (nr kat. 6),
złożony z dwóch obręczy, z których większa składa
się z dwu równoległych pierścieni, a z niej zwieszają
się rzadkie festony sznurów paciorków, pierwotnie
zapewne bardziej regularnie upiętych. Kształty po-
szczególnych ozdób (rozetki, pestki, obeliski) należą
do zasobu dekoracji stosowanej w XVIII w. Nieliczne
sznury szlifowanych paciorków owalnych i prosto-
kątnych modelują lekką sylwetę świecznika, zwisając
od samej góry do obręczy. Bardzo podobny świecz-
nik, którego nie zdobią jeszcze słupkowe wisiory,
później zwykle gęsto zawieszane przy krawędziach
obręczy, zachował się także w kościele w Opawie
11 M. Kuske, Jubelbiichłein zur Erinnerung an das Einhun-
dert-fiinfzigjdhrige Jubelfest der evangelischen Kirche zu Warm-
brunn am 6. Novbr., Warmbrunn 1927, s. 14, il. II. W roku
1809 z okazji jubileuszu kościoła podarowano dwa świeczniki,
wiszące obecnie za ołtarzem. Są to jedyne tego typu świeczniki,
w których metalowa obręcz służy do dźwigania szklanego
klosza. Inne, znajdujące się w kościele świeczniki zostały wów-
czas uzupełnione i powiększone.
12 Czihak, op. cit., s. 17. Carl Christian Preussler (1728-
-1805) jest pochowany w Szklarskiej Porębie Dolnej, gdzie
odnalazłam jego kamienną płytę nagrobną na murze kościoła
cmentarnego.
oraz w kościele w Sobieszowie, z 1816 r. 13 (nr kat.
49, 69), zdobiony już gęstym szeregiem szlifowanych
wisiorów słupkowych. Wszystkie trzy świeczniki
łączy ten sam typ budowy: dwie obręcze, z których
dolna jest podwójnym, rozstawionym pierścieniem.
Charakterystyczny jest również dla wszystkich trzech
zabytków kształt całego świecznika, o miękko zary-
sowanej linii spływów górnej kondygnacji i pod-
wieszenia części dolnej, oraz ograniczenie całej masy
dekoracji szklanej do szerokości obręczy.
W związku ze zmienionymi kryteriami stylowymi
pojawiają się w świecznikach z pierwszej ćwierci
XIX w. formy geometryzujące, co wskazuje na ich
uzależnienie od sztuki klasycyzmu. Metalowe obręcze
przyjmują wówczas formę wieloboku lub trójkąta
0 lekko wygiętych bokach; obręcze te są niekiedy
bardzo ozdobne. Przykładem jest empirowy świecz-
nik w dawnym pałacu Schaffgotschów w Cieplicach
(nr kat. 11), obecnie bardzo zniszczony, z ażurową,
trójboczną ramą, zdobioną u nasady ramion moty-
wem egipskich masek 14. Wieloboczną ramę posiada
także świecznik w Komarnie, zdobioną głowami
kozłów i rozetami (nr kat. 32). Inaczej odwołuje się
do kształtów geometrycznych świecznik w pałacu
w Cieplicach (nr kat. 15), w którym sznury paciorków
tworzą regularny walec rozpięty między dwoma
obręczami.
W grupie świeczników obręczowych najliczniejszy
zespół tworzą zabytki, których kształt sumuje się
w formę gruszkowatą, dołem mniej lub więcej wybrzu-
szoną. Takie zdobią wnętrza kościelne w Biedrzycho-
wicach, Grabiszycach, Krzeszowie, Raszowie i innych
(nr nr kat. 3, 22, 37, 58).
Ten typ świecznika zostaje z czasem rozbudowany,
przy czym ilość obręczy wzrasta niekiedy do pięciu
1 sześciu; przykładem są duże świeczniki w kościele
w Sokolcu, Rybarzowicach, Siedlęcinie (nr. nr kat.
71, 61, 63). Do nich należy także cztero obręczowy,
13 A. Siebelt, Die katolische Pfankirche zu Hermsdof u.K.
1925, s. 10. Szklany świecznik ufundowała do kościoła gmina
Sobieszów i Jagniątków z okazji obchodów Święta Pokoju
w roku 1816.
14 Proweniencja świeczników w dawnym pałacu Schaffgot-
schów nie jest możliwa do ścisłego ustalenia. Część świeczni-
ków należy zapewne do dawnego wyposażenia wnętrz i, być
może, niektóre z nich wiszą nawet na swych pierwotnych miejs-
cach, część natomiast została uzupełniona drogą zakupów —
jak w przypadku empirowego świecznika w Sali Błękitnej,
być może pochodzenia śląskiego, nabytego w 1951 r. w War-
szawie i zawieszonego podczas prac konserwatorskich w latach
1950-1951. Por. M. Bukowski, Osiemnastowieczny pałac
Schaffgotschów w Cieplicach Śląskich, „Rocznik Wrocławski",
VI (1962), s. 232-264.
111
w to miejsce kilka pojedynczych sznurów paciorków,
rozpiętych festonowo między ramionami '
Do grupy świeczników-pająków należą też cztery
bardzo interesujące w kościele w Szklarskiej Porębie
Dolnej, z których dwa mniejsze zawieszone pod empo-
rami kościoła wydają się starsze (przed 1800) od du-
żych, okazałych i wydłużonych w proporcjach świecz-
ników wiszących pośrodku kościoła, a pochodzących
już z 1. ćwierci XIX w. (nr. kat. 91-94). Można przy-
puszczać, że świeczniki te zostały wykonane w miej-
scowej, nie istniejącej dziś hucie „Karlslhal", będącej
własnością Carla Christiana Preusslera, lub w pobli-
skiej hucie „Hojfnungsthal", założonej w 1796 r. 12
Typ świecznika-pająka ulega w XIX w. stopniowym
zmianom, będących wynikiem pogrubienia form i prze-
ładowania dekoracji, i z czasem zatraca całkowicie
swe pierwotne proporcje i lekką, migotliwą sylwetę.
Około roku 1800 pojawia się na Śląsku inny, trzeci
z kolei typ: świecznik obręczowy, który jest bardzo
powszechny do około 1830 r., a występuje jeszcze
w latach około 1850 r. Zachowany materiał pozwala
przyjąć, że wcześniej występują konstrukcje o dwóch
obręczach, dopiero później zaś wieloobręczowe, obok
nadal pojawiających się dwuobręczowych. Do tego
typu świeczników należy najwięcej w zachowanym
zespole, bo około 80; na tym miejscu wskażemy tylko
na najciekawsze przykłady.
Należy do nich jeden ze świeczników w kościele
ewangelickim w Cieplicach z około 1800 r. (nr kat. 6),
złożony z dwóch obręczy, z których większa składa
się z dwu równoległych pierścieni, a z niej zwieszają
się rzadkie festony sznurów paciorków, pierwotnie
zapewne bardziej regularnie upiętych. Kształty po-
szczególnych ozdób (rozetki, pestki, obeliski) należą
do zasobu dekoracji stosowanej w XVIII w. Nieliczne
sznury szlifowanych paciorków owalnych i prosto-
kątnych modelują lekką sylwetę świecznika, zwisając
od samej góry do obręczy. Bardzo podobny świecz-
nik, którego nie zdobią jeszcze słupkowe wisiory,
później zwykle gęsto zawieszane przy krawędziach
obręczy, zachował się także w kościele w Opawie
11 M. Kuske, Jubelbiichłein zur Erinnerung an das Einhun-
dert-fiinfzigjdhrige Jubelfest der evangelischen Kirche zu Warm-
brunn am 6. Novbr., Warmbrunn 1927, s. 14, il. II. W roku
1809 z okazji jubileuszu kościoła podarowano dwa świeczniki,
wiszące obecnie za ołtarzem. Są to jedyne tego typu świeczniki,
w których metalowa obręcz służy do dźwigania szklanego
klosza. Inne, znajdujące się w kościele świeczniki zostały wów-
czas uzupełnione i powiększone.
12 Czihak, op. cit., s. 17. Carl Christian Preussler (1728-
-1805) jest pochowany w Szklarskiej Porębie Dolnej, gdzie
odnalazłam jego kamienną płytę nagrobną na murze kościoła
cmentarnego.
oraz w kościele w Sobieszowie, z 1816 r. 13 (nr kat.
49, 69), zdobiony już gęstym szeregiem szlifowanych
wisiorów słupkowych. Wszystkie trzy świeczniki
łączy ten sam typ budowy: dwie obręcze, z których
dolna jest podwójnym, rozstawionym pierścieniem.
Charakterystyczny jest również dla wszystkich trzech
zabytków kształt całego świecznika, o miękko zary-
sowanej linii spływów górnej kondygnacji i pod-
wieszenia części dolnej, oraz ograniczenie całej masy
dekoracji szklanej do szerokości obręczy.
W związku ze zmienionymi kryteriami stylowymi
pojawiają się w świecznikach z pierwszej ćwierci
XIX w. formy geometryzujące, co wskazuje na ich
uzależnienie od sztuki klasycyzmu. Metalowe obręcze
przyjmują wówczas formę wieloboku lub trójkąta
0 lekko wygiętych bokach; obręcze te są niekiedy
bardzo ozdobne. Przykładem jest empirowy świecz-
nik w dawnym pałacu Schaffgotschów w Cieplicach
(nr kat. 11), obecnie bardzo zniszczony, z ażurową,
trójboczną ramą, zdobioną u nasady ramion moty-
wem egipskich masek 14. Wieloboczną ramę posiada
także świecznik w Komarnie, zdobioną głowami
kozłów i rozetami (nr kat. 32). Inaczej odwołuje się
do kształtów geometrycznych świecznik w pałacu
w Cieplicach (nr kat. 15), w którym sznury paciorków
tworzą regularny walec rozpięty między dwoma
obręczami.
W grupie świeczników obręczowych najliczniejszy
zespół tworzą zabytki, których kształt sumuje się
w formę gruszkowatą, dołem mniej lub więcej wybrzu-
szoną. Takie zdobią wnętrza kościelne w Biedrzycho-
wicach, Grabiszycach, Krzeszowie, Raszowie i innych
(nr nr kat. 3, 22, 37, 58).
Ten typ świecznika zostaje z czasem rozbudowany,
przy czym ilość obręczy wzrasta niekiedy do pięciu
1 sześciu; przykładem są duże świeczniki w kościele
w Sokolcu, Rybarzowicach, Siedlęcinie (nr. nr kat.
71, 61, 63). Do nich należy także cztero obręczowy,
13 A. Siebelt, Die katolische Pfankirche zu Hermsdof u.K.
1925, s. 10. Szklany świecznik ufundowała do kościoła gmina
Sobieszów i Jagniątków z okazji obchodów Święta Pokoju
w roku 1816.
14 Proweniencja świeczników w dawnym pałacu Schaffgot-
schów nie jest możliwa do ścisłego ustalenia. Część świeczni-
ków należy zapewne do dawnego wyposażenia wnętrz i, być
może, niektóre z nich wiszą nawet na swych pierwotnych miejs-
cach, część natomiast została uzupełniona drogą zakupów —
jak w przypadku empirowego świecznika w Sali Błękitnej,
być może pochodzenia śląskiego, nabytego w 1951 r. w War-
szawie i zawieszonego podczas prac konserwatorskich w latach
1950-1951. Por. M. Bukowski, Osiemnastowieczny pałac
Schaffgotschów w Cieplicach Śląskich, „Rocznik Wrocławski",
VI (1962), s. 232-264.