Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (8.1971)

110

Anna Chrzanowska

kami6. Wszystkie te elementy zdobnicze występują
w naszym świeczniku, odznaczając się przejrzystością
szkła i staranną obróbką szlifierską, można więc
przyjąć, że świecznik zachowany we Wrocławiu wy-
konał Kleinert. Byłby to drugi — prócz Preusslera —
znany nam z nazwiska autor świeczników.

W drugiej połowie XVIII w. produkcję świeczników
kontynuują także inne huty szkła, do których należy
w pierwszym rzędzie założona w 1771 r. z inicjatywy
Fryderyka II huta w Szczytnej Śląskiej. Rozpoczyna
ona na szerszą skalę produkcję świeczników: stoło-
wych od 1771 r., a wiszących od 1773 r.1. Te ostatnie
składały się z kul szklanych, pryzmatów i wisiorów.
Jeden taki świecznik wykonano w tej hucie na zamó-
wienie królewskie dla pałacu wrocławskiego w 1773 r.,
wzorując się na już istniejących w pałacu8. Zabytek
ten nie dochował się w całości, lecz pozostały jedynie
fragmenty szklanej dekoracji, tj. płaskie zawieszki
romboidalne, liściaste i rozetki, analogiczne do de-
koracji świecznika ze Szklarskiej Poręby (przechowy-
wane w Muzeum Śląskim).

Znacznie skromniejszy jest nieduży, czteroramien-
ny świecznik w kościele św. Józefa w Krzeszowie,
którego kształty ramion i prętów wywodzą się jeszcze
z ornamentu cęgowego, natomiast dekoracja szklana
(palmety, baniaste sterczyny, a przede wszystkim
sznury paciorków) należy do późniejszego repertuaru
zdobniczego (nr. kat. 36). Można więc przyjąć, że
świecznik jest albo przykładem zapóźnienia formy
stylowej i powstał po połowie XVIII w. (palmety
w szkle śląskim pojawiają się od ok. 1750 r.), albo
też jest świecznikiem regencyjnym z lat ok. 1730 —
1740, później uzupełnianym. Świecznik w kościele
w Kondratowie (nr. kat. 33) posiada zbliżony kształt
konstrukcji metalowej, lecz nieco odmienną dekorację
płaskich palmet i rombowych wisiorów oraz szkla-
nych rozetek, zawieszonych na dwóch rzędach me-
talowych pręcików w górnej kondygnacji. Podobny,
ale z pewnością późniejszy świecznik (zelektryfiko-
wany i przez to częściowo zmieniony) znajduje się
w kościele w Rybnicy Leśnej (nr. kat. 62) 9. I tu dwa

6 E. Hintze, Fiihrer durch das Schlossmuseum in Breslau.
Breslau 1930, s. 10. Zgodnie z kontraktem z dn. 7.IV.1752 r,
wykonał Kleinert za sumę 180 tal. cztery świeczniki do pokojów
królewskich: do salonu, biblioteki, sypialni i pokoju muzycz-
nego.

7 E. von Czihak, Schlesische Glaser, Breslau 1891, s. 94.
Metalowe konstrukcje ze srebra lub brązu opracował dla tych
świeczników złotnik wrocławski J. G. Lederhose, który także
projektował metalowe formy do odlewania szklanych wisiorów.

8 Hintze, op. cii., s. 10, 12.

9 Na cmentarzu kościelnym w Rybnicy Leśnej znalazłam
płytę nagrobną Georga Friedricha Preusslera, właściciela i mi-
strza szklarskiego huty w Radosnej w latach 1722-1750.

rzędy metalowych pręcików ze szklanymi rozetkami
zdobią górną część trzonu, a cztery ramiona obwieszo-
ne są pojedynczymi płaskimi wisiorami.

Do większych i bardziej rozbudowanych zabytków
omawianego typu należy zespół pięciu świeczników
podarowanych w roku 1788 dla kościoła ewangelic-
kiego w Wałbrzychu (nr. kat. 101) 10. Metalowa kon-
strukcja jest tu potraktowana niemal tak samo de-
koracyjnie jak i szklane elementy, co szczególnie
silnie występuje w efektownych skrętach ramion
i kształcie trzonu. Płaskie, gruszkowate wisiory ogra-
niczono do kilkunastu sztuk, zawieszonych tylko
w górnej kondygnacji. Pojawiły się natomiast nowe
elementy zdobnicze: kuliste zawieszki o gładkiej,
lśniącej powierzchni, odlane z pełnego szkła, przypo-
minające kształtem spadające krople wody oraz grube,
pionowo oszlifowane wisiory trójboczne, z wyodręb-
nioną główką stożkową i karbowaną krawędzią.
Wisiory te, szczególnie rozpowszechnione w wieku
XIX, dodano być może później.

Omówione wyżej świeczniki zamykają właściwie ten
niewielki zespół zachowanych na Śląsku zabytków
z XVIII w., których kształt określa metalowa kon-
strukcja 'rzonu i ramion, a ozdabiają szklane, różno-
rodne wisiory.

Drugą, nieco liczniejszą grupę stanowią świeczniki
wykonane ze szkła, zwane pająkami, które na Śląsku
występują w czystej postaci na przełomie XVIII
i XIX w., chociaż wytwarzane są także przez cały wiek
XIX w. W tym typie świeczników spotykamy zawiesz-
ki bardziej urozmaicone w kształcie, przy czym znaczna
ich część bywa także odlana z formy i uzupełnia wi-
siory szlifowane. Należą tu dwa zachowane świecz-
niki w kościele w Sosnówce, pochodzące z końca
XVIII w., na co wskazuje rodzaj użytej dekoracji (nr.
kat. 75). Spośród licznych zawieszek, których szkło
posiada lekko liliowy odcień, wyróżniają się płaskie
kiście winogron (znane poza tym tylko ze świeczników
w Szklarskiej Porębie), palmety i romby ze szlifem
gwiaździstym — jedyne tego typu z zachowanych
na Śląsku.

Dwa szklane pająki znajdują się także w kościele
ewangelickim w Cieplicach i pochodzą już z około
1800 r. (nr. kat. 7). Dekoracja ich powtarza elementy
użyte wprawdzie przy świecznikach w Sosnówce, ale
bez kiści winogron i rombów z gwiazdą, wprowadzając

10 P. Schultze, Chronik der evangelischen Kirche zu Wal-
denburg, zum hundertjahrigen Jubileum, Waldenburg 1888, s. 34.
Na uroczystość poświęcenia kościoła w 1788 r. trzy szklane
świeczniki fundowało mieszczaństwo i kupiectwo; wkrótce
potem dwa dalsze: kupiec Janosch i bractwo górnicze.