Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

JAROSŁAW NOWAK (Wrocław)

DWA OBRAZY ANTOINEA PESNE A. W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO

WE WROCŁAWIU

Podejmując próbę interpretacji ikonograficznej go Pesne sformułował symboliczny przekaz dla widza,
dwóch rodzajowych obrazów Pesne a1 namalowanych który dzięki położeniu tysunku łatwiej może dostrzec
ok. 1710 r. w Berlinie^, a po 1883 r. historycznie zwią- kształt litery ypsilon. Nazwana hieroglifem Pitagorasa,
Zanych z rezydencją królów pruskich we Wrocławiu1, związana została z greckim mędrcem ze względu na
Podkreślić trzeba, że niewątpliwie tworzą one parę (ii. to, iż miał on jako pierwszy wyrazić tym znakiem zna-
1-2). Przemawiają za tym jednakie wymiary płótna oraz czenie woli człowieka w wyborze drogi życia .
sąsiadujące ze sobą numery inwentarza, którymi ozna- W literaturze rzymskiej ypsilon spopularyzował

czano je w najdawniejszych tego rodzaju spisach'. Naj- Persjusz, a jego dzieła upodobali sobie szczególnie nie-

ważniejsza jednak więź tych obrazów, kryjąca się w mieccy humaniści wczesnego renesansu1". Nie zapo-

Warstwie ideowej, pozostawała wciąż enigmatyczna. mniano o ypsilonie i w średniowieczu - pod nazwą

Główną przeszkodą w dotychczasowych badaniach „bhium Pythagorae" propagował go m.in. Petrarka .

był, jak się zdaje, brak zrozumienia sensu sceny w pra- Po połowie wieku XVI stał się ulubionym symbolem

cowni uczonego starca (ił. 1), co musiało wpływać na ludzkiego życia12, a jego popularność nie słabła w wie-

interpretację sceny drugiej - wróżenia u Cyganki (il. 2), ku XVII11.

której treści wydawały się pozornie oczywiste. W sztuce ypsilon występował w dwóch znaczemo-
Na pierwszym z obrazów - nazwijmy go W pra- wych wariantach: jako klucz interpretacyjny do rożnych
cowni uczonego - widać siedzącego za stołem starca, wersji tematycznych idei wolnej woli człowieka lub tez
który studiuje leżący przed nim rysunek na arkuszu - pod postacią hieroglifu - symbolizował ,ą samodziel-
Papieru. Lewą ręką podpiera głowę, w prawej trzyma nie. Pierwotnie związany był przede wszystkim ze sta-
cyrkiel. Na stole znajdują się ponadto: kałamarz z pió- rożytną alegorią opartą na opowiadaniu rodikosa - z
rem, księgi, klepsydra, liniał, węgielnica i - zapewne - Herkulesem na rozstajnych drogach, dokonującym
grafornetr'. Po lewej stronie obrazu widnieje globus. wyboru między Yirtus i Voluptas'r Temat ten aeszył
Za plecami uczonego stoją dwaj młodzieńcy. Na wyso- się dużym wzięciem w sztuce XV-XVlll w
kości ich głów rozpoznać można zarys ościeża okien- Pesne dołączył do nieliczne, grupy artystów któ-
rego, skąd wpada do ciemnego wnętrza pracowni rzy nie ulegli presji decorumHei^™'™^
(Przedstawionej w porze nocnej) słabe światło. tworzyli nowe tematy wokół 3 ^ch
Wszystkich badaczy zajmujących się obrazem nur- Z ikonograficznej tradycji przedstawen ob azujących
towalo pytanie, kim jest uczony starzec. Zakładano bo- wybór drogi życiowe, przejął wersję z udzmłem w^k-
Wiem, iż Pesne namalował osobę historyczną i w spo- szej liczby postaci ^bieraJ?^^^
g intuicyjny próbowano ją zidentyfikować. Pierre du ^«

^olombier w 1930 r. wysunął przypuszczenie, ze po- puszczać, zc ypsuori u. g , '

ta, dawniej nazyTna Netomantą, może być Ar- wieka, odnosi się do ^^J^^^

chimedesem^. BożenTsteinborn uznała ją za K.audiu- cowni uczonego i do ^-ewczyny w scem- ^-ki

^ Ptolemeusza, proponując interpretację treści obu Takie odczytanie ideowe, w^ ^^^d , o

obrazów jako dwóch sposobów poznawania przyszło- się w warstwie wtzualne,: postaae n^odych ludzi to
** „z linii dłoni i z gwiazd- wspólny występujący w obu e ement

, rioral młodzieńcy znaleźli się w piacowni uczone-

Tymczasem Pesne zostawił nam, jak można przy- Dwaj mfoaziency v f

^ . , -..„i,,,,,.,? nracna zostać adeptami nauKi . z,apcw-

Puszczać, klucz do tajemnicy swoich obrazów - w po- go Pon w p«gp4 Pwynikajacych z takie.

taei rysunku na arkuszu papieru leżącym przed uczo- ne * ? ^ ^ -e palcem na

nym. Jest to rysunkowy wykres ilustrujący twierdzenie go wyboru gdyz ,e ] ^

Pitagorasa (il $T. Przeciwko nasuwającemu się w pierw- P0™1^ P ^„ ewne w łni świadom, z

«** chwili skojarzeniu, że mamy tu do czynienia z przed- ^T^^SZ^ skosztował już bowiem

bawieniem tzw. Pracowni Pitagorasa lub reprezentan- jakich p.zyjemnos ezygn_ ,

'ów bractwa pitagorejczyków, świadczą stroje młodzień- uroków otacza,ą^^^^^^

-w, nie wcześniejsi L z XVII w. Istotne wydaje sie ^^^^^ należy do
Natomiast, że ukazując wykres odwrócony od uczone- WizeruneK g