„In deme yar na der boerth vnses heeren / dusent veerhundert vnde in dem LXXVIIL yare____des neghesten
dunnerdaghes na vnser leuen vruvem kruthwyginge" = 20. August 1478 erschien „de nyeEe vnd' datpassional
van Jhesus vnd Marien leuen de." Es ist das zweite große datierte Holzschnittwerk des ersten Lübecker
Frühdruckers.
Die Exemplare, die uns zugänglich waren — Lübecker Drucke von Brandis scheinen in tadellosen Exem-
plaren überhaupt nicht erhalten zu sein — sind stark koloriert, so daß ihre Wiedergabe nicht einheitlich erfolgen
konnte.
Abb. 97: „de sprak to Joachim aldus. Joachim du schalt ut dem
tempel gm wente got wil dines offers nicht . . ."
Abb. 98: „Doch wyl ik dy apenbar don dat dyn dochter ene sone
entfanghen schal van deme hilghen gheeste . . ."
Abb. 99: „Hie entfanghet Anna eren |man Joachim inn der guldee
porte . . ."
Abb. 100: „Hir offert men Marien mit dem offer in den tempel."
Abb. 101: „Hir höre van Marien schondee."
Abb. 102: „Hyr kompt Josep mit syner Roden.*
Abb. 103: „Enes daghes gynk maria mit eren juncfruwen uth vmme
kortewyle . . ."
Abb. 104: „Hir höre wo de engel Gabriel marien de bodeschop
bringet vn wo se entfanget . . ."
Abb. 105: „Hir höre wo Maria to erer vrütynnen Elyzabeth quam in
dat geberchte . . ."
Abb. 106: „Als josep vnde Maria wedder to bethlehem gyngen . .
Abb. 107: „Hir wert Jhesus van marien in de doke gewunden, vnde
in ene kribbe gelecht . .
Abb. 108: „Hir verkündiget de engel de herden wo Got gebaren is..
Abb. 109: „Hir suth Sibilla vn Octanianus dat kind vnde de maget
in de sunne . . ."
Abb 110: „dar vant men een bilde in deme velde dat was als eene
vruwe gestalt vn hadde een kint l ereme arme mit eener krönen..."
Abb. 111: „Hir schut deme koninge Caspar een teken . . ."
Abb. 112: „Hir geschach deme koninge Balthasar een wunder teken."
Abb. 113: „Do wart Melchior an der nacht een kint gebaren . . ."
Abb. 114: „Hir offeren de hillige dre koninge gade deine heren . . ."
Abb. IIS: „Hir wart Jhesus in den tempel bracht."
Abb. 116: „Hir höre wo Herodes vä Roma quam vn wo he de
kindere let doden . . ."
Abb. 117: „Hir höre wo Josepe vn Marien mit ere kinde Jhesu
gyngk do se in dat land Egipten quemen . . ."
Abb. 118: „Hir maket Jhüs enen borne . . ."
Abb. 119: „Hir gryppet de rouer Josepe an vnde wil em nemen
wat he hefft . vnde ock Marien mit ereme leuven kinde . . ."
Abb. 120: „Hir eth Josep vnde maria mit de scheker."
Abb. 121: „Hir tröstet de engel Josep vnde marien."
Abb. 122: „Hir vallen de affgode nedder."
Abb. 123: „Hir bringen se den Rouer in syn hus."
Abb. 124: „Hir hete de engel Josepe mit Marien vnde mit ereme
leuven kinde Jhesu wedder to hus theen . . ."
Abb. 125: „Hir disputeret Jhüs mit den yoden."
Abb. 126: „Hir leth Maria ere kint to der schole gaen."
Abb. 127: „Hir het Josep enen doden wedder up stan."
Abb. 128: „Hir maket Jhesus een doet kint leuende."
Abb. 129: „Hir sleyt Pylatus synen broder doet"
Abb. 130: „Hir machst du hören wo Johannes ersten in de wustenye
quam . . ."
Abb. 131: „. . . men dat he by marien syner moder is gewest .. /'
Abb. 132: Turm.
Abb. 133: „Hir wert Jhesus van sunte Johannes baptisten in der
yordane gedopet."
Abb. 134: „Hir bekoret de duuvel Jhesü in der wustenye."
Abb. 135: „Hir sammelt Jhesus vnse leue here syne iungere to hope."
Abb. 136: „Hir maket Jhesus van watere wyn."
Abb. 137: „Hir prediket Jhesus vnde leret dat volk."
Abb. 138: „Hir maket Jhesus enen kranken mynschen gesund."
Abb. 139: „Hir is Jhüs mit synen jüngeren up de meere."
Abb. 140: „Hir maket Jhus enen blinde mynschen seende."
Abb. 141: „Hir vart Jhüs mit synen iungere vp de meere."
Abb. 142: „Hir secht Jhesus synen iungeren vn den yoden van dem
iungesten daghe."
Abb. 143: „Hir v'slucket de waluisch den ppheten Jonas."
Abb. 144: „Hir maket Jhüs enen gichtbroekegen mynschen sunt."
Abb. 145: „Hir verklaret sik Jhesus vor synen Jungeren vppe deme
berghe Thabor."
Abb. 146: „Hir biddet de heydensche vruwe Jhesu dat he sunt make
ere dochter."
Abb. 147: Jhüs ginck tho Jhrl'm."
Abb. 148: „Hir secht Jhüs van ene ryke mäne."
Abb. 149: „Hir secht Jhüs van de verlare sone en exepel."
Abb. 150: „Hir dryft vnse here Jhüs den duuel van enem mynschen."
Abb. 151: „Hir sp reckt Jhesus mit der heydenschen vruwen by deme
borne."
Abb. 152: „Hir maket Jesus eenen blinde mynschen seende."
Abb. 153: „Hir verwecket Jhesus enen jungelingk."
Abb. 154: „Hyr v'wecket Jhüs eene dode juncfruwe."
Abb. 155: „Hir kümet ene vruwe vnde tastet Jhesu an syn kleth
vnde wart sunt."
Abb. 156: Maria magdalena.
Abb. 157: „Hyr wasschet magdalena Jhü syn vote."
Abb. 158: „Hyr sleyt Judas synen vader Rüben doet."
Abb. 159: „Hyr küpt Judas to xpo vnde wart syn jüger."
Abb. 160: „Hyr sendet sunte Johänes syne iügere to xpo."
Abb. 161: „Hyr wart de leuen sunte Jhes baptisten syn houet äff
gheslaghen."
Abb. 162: „Hyr spyset vnse leue here Jhüs vyftdusent lüde mit. v
broden vnde . II. visschen."
Abb. 163: „Hyr kamen de pharisei to Christo."
Abb. 164: „Hir verwecket Jhüs Lazarum van dode."
Abb. 165: „Hir kumpt Jhesus to Jhrl'm ridende up de esele."
Abb. 166: „Hyr dryfft Jhüs de koplude vthe deme tempele / de dar
ynne kopen vnde verkopen."
Abb. 167: „Hyr eth Lazarus mit Christo / in deme huse Simonis des
uthsettischen."
Abb. 168: „Hyr synt de schrift gelerden to hope versämelt vnde
hebbe eenen rat ghemaket / wo se Jhesum mochten to deme
dode bringen."
Abb. 169: „Hyr eth vnse leue here Jhesus mit synen iungeren dat
auentethent."
Abb. 170: „Hyr wasschet vnse here Jhüs synen iungeren ere vote."
Abb. 171: „Hyr beedet Jhesus in deme garden."
Abb. 172: „Hyr küsset Judas vnsen heren Jhm."
Abb. 173: „Hyr voert me Jhm vor Cayphä den bisschop."
Abb. 174: „Hyr verbinde de yoden Jhesum syn benedyghede antlath."
Abb. 175: „Hyr bringen de yoden Jhesum vor Pylatum."
Abb. 176: „Hyr wart Jhesus vnse leue here vor den koninck Herodes
ghebrocht."
Abb. 177: „Hyr wert vnse leue here Jhesus Cristus anderwerue vor
den valschen richter Pylatus ghebrocht in dat richte hues."
Abb. 178: „Hyr leth Pylatus / vnsen leuen heren Jhesum gheyselen."
Abb. 179: „Hyr wert vnse leuve here Jhüs gekrönet."
Abb. 180: „Hyr wert Jhesus vnse leue here van Pylato verrichtet
to deme dode."
Abb. 181: „Hyr henget sik Judas suluer."
Abb. 182: „Hyr drecht Jhüs dat kruce."
Abb. 183: „Do wart Jhesus syn rock vth getagen . vnde an en kruce
genegell."
Abb. 184: „Hir henghet ihüs an de kruce."
Abb. 185: „Hir tobiekt got de helle."
Abb. 186: „Hir steit ihüs up van dem dode."
Abb. 187: „Hir apenbart sik got siner moder."
Abb. 188: „Hir kamen de dree marien to deme graue."
Abb. 1>9: „Hir bewyset sik Jhüs maria magdalenen."
Abb. 190: „Darna entschen got sinen twen iungeren."
Abb. 191: „Do vor xpus to hemmele."
Abb. 192: „Do sende got syner moder marien / vn sinen jüngeren
den hilgen geist."
4
dunnerdaghes na vnser leuen vruvem kruthwyginge" = 20. August 1478 erschien „de nyeEe vnd' datpassional
van Jhesus vnd Marien leuen de." Es ist das zweite große datierte Holzschnittwerk des ersten Lübecker
Frühdruckers.
Die Exemplare, die uns zugänglich waren — Lübecker Drucke von Brandis scheinen in tadellosen Exem-
plaren überhaupt nicht erhalten zu sein — sind stark koloriert, so daß ihre Wiedergabe nicht einheitlich erfolgen
konnte.
Abb. 97: „de sprak to Joachim aldus. Joachim du schalt ut dem
tempel gm wente got wil dines offers nicht . . ."
Abb. 98: „Doch wyl ik dy apenbar don dat dyn dochter ene sone
entfanghen schal van deme hilghen gheeste . . ."
Abb. 99: „Hie entfanghet Anna eren |man Joachim inn der guldee
porte . . ."
Abb. 100: „Hir offert men Marien mit dem offer in den tempel."
Abb. 101: „Hir höre van Marien schondee."
Abb. 102: „Hyr kompt Josep mit syner Roden.*
Abb. 103: „Enes daghes gynk maria mit eren juncfruwen uth vmme
kortewyle . . ."
Abb. 104: „Hir höre wo de engel Gabriel marien de bodeschop
bringet vn wo se entfanget . . ."
Abb. 105: „Hir höre wo Maria to erer vrütynnen Elyzabeth quam in
dat geberchte . . ."
Abb. 106: „Als josep vnde Maria wedder to bethlehem gyngen . .
Abb. 107: „Hir wert Jhesus van marien in de doke gewunden, vnde
in ene kribbe gelecht . .
Abb. 108: „Hir verkündiget de engel de herden wo Got gebaren is..
Abb. 109: „Hir suth Sibilla vn Octanianus dat kind vnde de maget
in de sunne . . ."
Abb 110: „dar vant men een bilde in deme velde dat was als eene
vruwe gestalt vn hadde een kint l ereme arme mit eener krönen..."
Abb. 111: „Hir schut deme koninge Caspar een teken . . ."
Abb. 112: „Hir geschach deme koninge Balthasar een wunder teken."
Abb. 113: „Do wart Melchior an der nacht een kint gebaren . . ."
Abb. 114: „Hir offeren de hillige dre koninge gade deine heren . . ."
Abb. IIS: „Hir wart Jhesus in den tempel bracht."
Abb. 116: „Hir höre wo Herodes vä Roma quam vn wo he de
kindere let doden . . ."
Abb. 117: „Hir höre wo Josepe vn Marien mit ere kinde Jhesu
gyngk do se in dat land Egipten quemen . . ."
Abb. 118: „Hir maket Jhüs enen borne . . ."
Abb. 119: „Hir gryppet de rouer Josepe an vnde wil em nemen
wat he hefft . vnde ock Marien mit ereme leuven kinde . . ."
Abb. 120: „Hir eth Josep vnde maria mit de scheker."
Abb. 121: „Hir tröstet de engel Josep vnde marien."
Abb. 122: „Hir vallen de affgode nedder."
Abb. 123: „Hir bringen se den Rouer in syn hus."
Abb. 124: „Hir hete de engel Josepe mit Marien vnde mit ereme
leuven kinde Jhesu wedder to hus theen . . ."
Abb. 125: „Hir disputeret Jhüs mit den yoden."
Abb. 126: „Hir leth Maria ere kint to der schole gaen."
Abb. 127: „Hir het Josep enen doden wedder up stan."
Abb. 128: „Hir maket Jhesus een doet kint leuende."
Abb. 129: „Hir sleyt Pylatus synen broder doet"
Abb. 130: „Hir machst du hören wo Johannes ersten in de wustenye
quam . . ."
Abb. 131: „. . . men dat he by marien syner moder is gewest .. /'
Abb. 132: Turm.
Abb. 133: „Hir wert Jhesus van sunte Johannes baptisten in der
yordane gedopet."
Abb. 134: „Hir bekoret de duuvel Jhesü in der wustenye."
Abb. 135: „Hir sammelt Jhesus vnse leue here syne iungere to hope."
Abb. 136: „Hir maket Jhesus van watere wyn."
Abb. 137: „Hir prediket Jhesus vnde leret dat volk."
Abb. 138: „Hir maket Jhesus enen kranken mynschen gesund."
Abb. 139: „Hir is Jhüs mit synen jüngeren up de meere."
Abb. 140: „Hir maket Jhus enen blinde mynschen seende."
Abb. 141: „Hir vart Jhüs mit synen iungere vp de meere."
Abb. 142: „Hir secht Jhesus synen iungeren vn den yoden van dem
iungesten daghe."
Abb. 143: „Hir v'slucket de waluisch den ppheten Jonas."
Abb. 144: „Hir maket Jhüs enen gichtbroekegen mynschen sunt."
Abb. 145: „Hir verklaret sik Jhesus vor synen Jungeren vppe deme
berghe Thabor."
Abb. 146: „Hir biddet de heydensche vruwe Jhesu dat he sunt make
ere dochter."
Abb. 147: Jhüs ginck tho Jhrl'm."
Abb. 148: „Hir secht Jhüs van ene ryke mäne."
Abb. 149: „Hir secht Jhüs van de verlare sone en exepel."
Abb. 150: „Hir dryft vnse here Jhüs den duuel van enem mynschen."
Abb. 151: „Hir sp reckt Jhesus mit der heydenschen vruwen by deme
borne."
Abb. 152: „Hir maket Jesus eenen blinde mynschen seende."
Abb. 153: „Hir verwecket Jhesus enen jungelingk."
Abb. 154: „Hyr v'wecket Jhüs eene dode juncfruwe."
Abb. 155: „Hir kümet ene vruwe vnde tastet Jhesu an syn kleth
vnde wart sunt."
Abb. 156: Maria magdalena.
Abb. 157: „Hyr wasschet magdalena Jhü syn vote."
Abb. 158: „Hyr sleyt Judas synen vader Rüben doet."
Abb. 159: „Hyr küpt Judas to xpo vnde wart syn jüger."
Abb. 160: „Hyr sendet sunte Johänes syne iügere to xpo."
Abb. 161: „Hyr wart de leuen sunte Jhes baptisten syn houet äff
gheslaghen."
Abb. 162: „Hyr spyset vnse leue here Jhüs vyftdusent lüde mit. v
broden vnde . II. visschen."
Abb. 163: „Hyr kamen de pharisei to Christo."
Abb. 164: „Hir verwecket Jhüs Lazarum van dode."
Abb. 165: „Hir kumpt Jhesus to Jhrl'm ridende up de esele."
Abb. 166: „Hyr dryfft Jhüs de koplude vthe deme tempele / de dar
ynne kopen vnde verkopen."
Abb. 167: „Hyr eth Lazarus mit Christo / in deme huse Simonis des
uthsettischen."
Abb. 168: „Hyr synt de schrift gelerden to hope versämelt vnde
hebbe eenen rat ghemaket / wo se Jhesum mochten to deme
dode bringen."
Abb. 169: „Hyr eth vnse leue here Jhesus mit synen iungeren dat
auentethent."
Abb. 170: „Hyr wasschet vnse here Jhüs synen iungeren ere vote."
Abb. 171: „Hyr beedet Jhesus in deme garden."
Abb. 172: „Hyr küsset Judas vnsen heren Jhm."
Abb. 173: „Hyr voert me Jhm vor Cayphä den bisschop."
Abb. 174: „Hyr verbinde de yoden Jhesum syn benedyghede antlath."
Abb. 175: „Hyr bringen de yoden Jhesum vor Pylatum."
Abb. 176: „Hyr wart Jhesus vnse leue here vor den koninck Herodes
ghebrocht."
Abb. 177: „Hyr wert vnse leue here Jhesus Cristus anderwerue vor
den valschen richter Pylatus ghebrocht in dat richte hues."
Abb. 178: „Hyr leth Pylatus / vnsen leuen heren Jhesum gheyselen."
Abb. 179: „Hyr wert vnse leuve here Jhüs gekrönet."
Abb. 180: „Hyr wert Jhesus vnse leue here van Pylato verrichtet
to deme dode."
Abb. 181: „Hyr henget sik Judas suluer."
Abb. 182: „Hyr drecht Jhüs dat kruce."
Abb. 183: „Do wart Jhesus syn rock vth getagen . vnde an en kruce
genegell."
Abb. 184: „Hir henghet ihüs an de kruce."
Abb. 185: „Hir tobiekt got de helle."
Abb. 186: „Hir steit ihüs up van dem dode."
Abb. 187: „Hir apenbart sik got siner moder."
Abb. 188: „Hir kamen de dree marien to deme graue."
Abb. 1>9: „Hir bewyset sik Jhüs maria magdalenen."
Abb. 190: „Darna entschen got sinen twen iungeren."
Abb. 191: „Do vor xpus to hemmele."
Abb. 192: „Do sende got syner moder marien / vn sinen jüngeren
den hilgen geist."
4