DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0227
Polscy graficy w Paryżu lat 20. i 30. XX wieku - wielość koncepcji artystycznych, odmienność postaw życiowych 223
grafiki). Zafascynowany jego pracami był młody
Cieślewski, korzystał z fachowych wskazówek Pro-
chaska, Karol Mondral wrócił do Polski dzięki pro-
pozycji i namowie Brandla, by zamiast niego objąć
posadę w Państwowej Szkole Przemysłu Artystycz-
nego w Bydgoszczy.
Grafika stała się główną domeną Marcoussisa
po roku 1930,18 choć akwaforty wykonywał już
w okresie młodopolskim. W ciągu całego życia
stworzył 210 rycin, głównie w technikach metalo-
wych, ale też w wypukłodruku. Wśród grafik z lat
30. wyróżniają się oszczędne, linearne miedzioryt-
nicze portrety (w liczbie blisko 100) jego autorstwa
składające się na galerię wybitnych postaci ze świata
kultury (m.in. Guillamea Appolinairea, Gertrudy
Stein, Andre Bretona, Paula Eluarda, Jeana Cassou,
Charlesa Baudelairea, Arthura Rimbaudea). Naj-
bardziej charakterystyczny jest Portret Juana Miró,
wykonany wspólnie z portretowanym.19 Z grafiki
książkowej - obok akwafortowych i miedziorytni-
czych ilustracji do Planches de Salut (Deski ratun-
ku) z przedmową Tristana Tzary (1931), akwafort
do Indicateur des chemins de coeur (Rozkładu jazdy
serc) z 1928 roku autorstwa tegoż oraz akwafort do
Aurelii Gerarda de Nerval (il. 1) - na wyróżnienie
zasługują 34 akwaforty do wierszy Alcools (Alko-
hole) Guillamea Appolinairea. „Należałoby może
powiedzieć: akwaforty Louisa Marcoussisa, wydane
pod zbiorowym tytułem Alcools” - sprostował Zyg-
munt St. Klingsland - „Pozornie byłoby to nawet
słuszniejsze, ale tylko pozornie, ryciny Marcoussisa
świadczą bowiem o zbyt odrębnej i samoistnej in-
dywidualności koncepcyjnej artysty, aby odpowia-
dały one pojęciu «ilustracji» w zwykłym znacze-
niu tego słowa. Są one tych wierszy Apollinairea
raczej komentarzem plastycznym, komentarzem na
wskroś indywidualnie je interpretującym, aniżeli
z całą ścisłością dokonanym przekładem treści na
język światłocieniowej grafiki”.20
Najbardziej jednak niezwykłym świadectwem
talentu Marcoussisa jako grafika, ale też odzwiercie-
dleniem niepokojów, jakie nim targały pod koniec
życia, jest teka Les Devins (Wróżbici)2' - ostatnia,
18 Ok. 1933 roku uczył rytownictwa w Academie Schlaep-
fer, napisał też artykuł o akwaforcie, opublikowany w pracy
zbiorowej Les Artistes a Paris (1937).
19 Marcoussis wykonał głowę i dłonie, Miró wykończył
kompozycję wypełniając planszę surrealistycznymi elementa-
mi.
20 Klingsland (1936: 4).
21 Składa się na nią 16 suchorytów (1940-1941) o forma-
tach około 200 x 200 mm (LAstrologue, Les lines de la main,
II. 1 Louis Marcoussis, Place de la Concorde, VII plansza do
Aurelii Gerarda Nervala, akwaforta, Paryż 1931
wykonana przed śmiercią, w trakcie zaawansowanej
choroby nowotworowej. Pierwsze odbitki wykona-
ne były jeszcze za życia artysty w czerwcu 1941
roku. Zona Alicja Halicka wspominała ten trud-
ny okres: „Podczas tej zimy Marcoussis pracował
zawzięcie w niewiarygodnie trudnych warunkach
nad albumem sztychów Les Deoins. (...) Ze zmę-
czeniem sumował się już brak wielu rzeczy; musiał
zwrócić się do młodego robotnika, by wykuł mu
potrzebne narzędzie, do sklepu żelaznego, by zdo-
być miedź, do drukarza wizytówek w sprawie odbi-
tek, itd. (...) Czyżby wróżba? W ostatnim sztychu
połączył siódemkę pik, damę pikową i waleta kier,
które razem oznaczają śmierć”.22 Maurice Raynal
w tym ostatnim dziele wybitnego artysty XX wie-
ku odkrył „zadziwiająco spójne połączenie elegancji
Le fetichiste, L’homme qui vit dans le nuages, Le sourcier, La
pendule, La boule de cristal, Le vol des oiseaux, Le jeteur de
des, Le medium, Le marc de cafe, Le table tournante, Les osse-
lets, Le numćraliste, Les cartes, Les clef des songes). 12 z nich
to portrety wróżbitów - przyjaciół artysty, interesujących się
tak jak on sam okultyzmem (siebie sportretował w planszy
14. jako numerologa), wraz z charakterystycznymi dla nich
atrybutami; 4 plansze to alegorie sposobów przepowiadania
przyszłości. Bibliofilska edycja z 1946 roku opatrzona została
wstępem Raynala i tekstem Gastona Bachelarda (nakład 70
egzemplarzy). Teka nr 52 znajduje się w zbiorach Biblioteki
Narodowej, zob.: Pietrzak (2004).
22 Halicka (1971: 272).
grafiki). Zafascynowany jego pracami był młody
Cieślewski, korzystał z fachowych wskazówek Pro-
chaska, Karol Mondral wrócił do Polski dzięki pro-
pozycji i namowie Brandla, by zamiast niego objąć
posadę w Państwowej Szkole Przemysłu Artystycz-
nego w Bydgoszczy.
Grafika stała się główną domeną Marcoussisa
po roku 1930,18 choć akwaforty wykonywał już
w okresie młodopolskim. W ciągu całego życia
stworzył 210 rycin, głównie w technikach metalo-
wych, ale też w wypukłodruku. Wśród grafik z lat
30. wyróżniają się oszczędne, linearne miedzioryt-
nicze portrety (w liczbie blisko 100) jego autorstwa
składające się na galerię wybitnych postaci ze świata
kultury (m.in. Guillamea Appolinairea, Gertrudy
Stein, Andre Bretona, Paula Eluarda, Jeana Cassou,
Charlesa Baudelairea, Arthura Rimbaudea). Naj-
bardziej charakterystyczny jest Portret Juana Miró,
wykonany wspólnie z portretowanym.19 Z grafiki
książkowej - obok akwafortowych i miedziorytni-
czych ilustracji do Planches de Salut (Deski ratun-
ku) z przedmową Tristana Tzary (1931), akwafort
do Indicateur des chemins de coeur (Rozkładu jazdy
serc) z 1928 roku autorstwa tegoż oraz akwafort do
Aurelii Gerarda de Nerval (il. 1) - na wyróżnienie
zasługują 34 akwaforty do wierszy Alcools (Alko-
hole) Guillamea Appolinairea. „Należałoby może
powiedzieć: akwaforty Louisa Marcoussisa, wydane
pod zbiorowym tytułem Alcools” - sprostował Zyg-
munt St. Klingsland - „Pozornie byłoby to nawet
słuszniejsze, ale tylko pozornie, ryciny Marcoussisa
świadczą bowiem o zbyt odrębnej i samoistnej in-
dywidualności koncepcyjnej artysty, aby odpowia-
dały one pojęciu «ilustracji» w zwykłym znacze-
niu tego słowa. Są one tych wierszy Apollinairea
raczej komentarzem plastycznym, komentarzem na
wskroś indywidualnie je interpretującym, aniżeli
z całą ścisłością dokonanym przekładem treści na
język światłocieniowej grafiki”.20
Najbardziej jednak niezwykłym świadectwem
talentu Marcoussisa jako grafika, ale też odzwiercie-
dleniem niepokojów, jakie nim targały pod koniec
życia, jest teka Les Devins (Wróżbici)2' - ostatnia,
18 Ok. 1933 roku uczył rytownictwa w Academie Schlaep-
fer, napisał też artykuł o akwaforcie, opublikowany w pracy
zbiorowej Les Artistes a Paris (1937).
19 Marcoussis wykonał głowę i dłonie, Miró wykończył
kompozycję wypełniając planszę surrealistycznymi elementa-
mi.
20 Klingsland (1936: 4).
21 Składa się na nią 16 suchorytów (1940-1941) o forma-
tach około 200 x 200 mm (LAstrologue, Les lines de la main,
II. 1 Louis Marcoussis, Place de la Concorde, VII plansza do
Aurelii Gerarda Nervala, akwaforta, Paryż 1931
wykonana przed śmiercią, w trakcie zaawansowanej
choroby nowotworowej. Pierwsze odbitki wykona-
ne były jeszcze za życia artysty w czerwcu 1941
roku. Zona Alicja Halicka wspominała ten trud-
ny okres: „Podczas tej zimy Marcoussis pracował
zawzięcie w niewiarygodnie trudnych warunkach
nad albumem sztychów Les Deoins. (...) Ze zmę-
czeniem sumował się już brak wielu rzeczy; musiał
zwrócić się do młodego robotnika, by wykuł mu
potrzebne narzędzie, do sklepu żelaznego, by zdo-
być miedź, do drukarza wizytówek w sprawie odbi-
tek, itd. (...) Czyżby wróżba? W ostatnim sztychu
połączył siódemkę pik, damę pikową i waleta kier,
które razem oznaczają śmierć”.22 Maurice Raynal
w tym ostatnim dziele wybitnego artysty XX wie-
ku odkrył „zadziwiająco spójne połączenie elegancji
Le fetichiste, L’homme qui vit dans le nuages, Le sourcier, La
pendule, La boule de cristal, Le vol des oiseaux, Le jeteur de
des, Le medium, Le marc de cafe, Le table tournante, Les osse-
lets, Le numćraliste, Les cartes, Les clef des songes). 12 z nich
to portrety wróżbitów - przyjaciół artysty, interesujących się
tak jak on sam okultyzmem (siebie sportretował w planszy
14. jako numerologa), wraz z charakterystycznymi dla nich
atrybutami; 4 plansze to alegorie sposobów przepowiadania
przyszłości. Bibliofilska edycja z 1946 roku opatrzona została
wstępem Raynala i tekstem Gastona Bachelarda (nakład 70
egzemplarzy). Teka nr 52 znajduje się w zbiorach Biblioteki
Narodowej, zob.: Pietrzak (2004).
22 Halicka (1971: 272).