DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0228
224
Katarzyna Kulpińska
rysunku, żywotności, dynamiki kreski, pomysłowo-
ści kompozycyjnej, elegancji stylu i subtelnej gry
czerni i bieli”.23
Odmienna od linearnej koncepcji Marcoussisa
była grafika Tadeusza Makowskiego z lat 1929-
1931, kiedy po wcześniejszej przygodzie z drzewo-
rytem24 zainteresował się technikami metalowy-
mi.25 W akwaforcie poszukiwał efektów malarskich,
możliwości „fakturalnego pogłębienia problemu
oświetlenia”.26 Suchoryty i akwaforty z lat 30. sta-
nowią, zdaniem Ireny Jakimowicz,27 dopowiedze-
nie i komentarz malarskiej twórczości artysty - nie
konkurowały z nią, lecz zbiegały się z jej kolejnymi
fazami. W graficznym języku czerni i bieli artysta
powtarzał często kompozycje, które powstały wcze-
śniej w wersji olejnej, by wyzyskać cały potencjał
ich możliwości, jak ostrzejszy kontrast światłocie-
niowy, inaczej rozłożone światłocieniowe akcenty
lub bardziej syntetyczne ujęcie. Makowski wyznał:
„Robię akwaforty, bo chciałbym zostawić po sobie
trochę sztychów. (...) Nie będą to arcydzieła ry-
townicze, lecz coś tam o mnie powiedzą”.28 Próby
te były na tyle istotne, że artysta miał zamiar wydać
tekę 15 prac w metalu, ale w listopadzie 1932 roku
śmierć udaremniła te plany. Ryciny w metalu z lat
30. Marcoussisa i Makowskiego stanowiły element
spójnej wizji twórczej, realizowanej niezależnie od
techniki. Marcoussis kubizował w ilustracjach do
Aurelii i Planches de Salut, widoczne są też związki
z nadrealizmem; Makowski szukał nowych warto-
ści w „przekładzie” na język grafiki problemów, któ-
re rozstrzygał wówczas w malarstwie. Warto przy
okazji wspomnieć, że grafika Makowskiego z tego
okresu silnie wpłynęła na twórczość młodego wów-
23 Raynal (1946: nlb).
24 Przygodę z drzeworytem, zapoczątkowaną ok. 1908
roku, Makowski kontynuował w roku 1920, kiedy to powsta-
ły „impresyjne” drzeworyty: Rozmowa, Dziewczynka w kape-
luszu, Głowa dziewczynki z lokami. Wykonał także cykl 37
drzeworytów do wierszy Zygmunta Lubicz-Zaleskiego Na
wąskiej miedzy snu i burzy (1914), książki Narodziny Bogów.
Tutankhamon na Krecie Dymitra Mereżkowskiego (tłum.
A. Wyleżyńska, Lwów 1920), Z ziemi polskiej Franciszki Ro-
dis (przed 1924) i świetnie współgrające z tekstem Pastorałek
Tytusa Czyżewskiego (Paryż 1925) drzeworytnicze winiety
i ilustracje.
25 Są to m.in. akwaforty i suchoryty: Pijący, Palący fajki,
Handlarz starzyzną, Karnawał, Posiłek, Konspiratorzy, Dzieci,
Dziatwa przy stole, Podwórko, Maski, Kominek, Oberża, Wnę-
trze. O grafice Makowskiego z tego okresu parę uwag nakre-
śliła Sawicka (1932-1933: 43).
26 Jaworska (1976: 73).
27 Jakimowicz (1997: 181).
28 List Makowskiego do Stanisławy Sawickiej, pisany zimą
1932-1933, cyt. za: Sawicka (1932-1933: 43).
czas krakowskiego grafika, Andrzeja Jurkiewicza
(mówi się wręcz o fazie „makowszczyzny” w jego
twórczości)29 i Wacława Wąsowicza, który spotkał
się z Makowskim w 1931 roku.30
W odmienny sposób do grafiki podchodził wir-
tuoz rylca - Józef Hecht, który w preferowanych
przez siebie technikach metalowych zerwał z war-
tościami malarskimi, przywracając prymat klarow-
nej linii definiującej formę. Ten urodzony w Łodzi
„rasowy” grafik, absolwent krakowskiej ASP (który
także malował), przywrócił miedzioryt sztuce eu-
ropejskiej nie tylko w mistrzowskim warsztatowo
wykonaniu, ale i w rzadko uprawianej z taką kon-
sekwencją tematyce animalistycznej (z dominacją
motywów dzikich zwierząt polujących w natural-
nym środowisku). Szczególna aktywność artysty
przypadła na lata paryskie (1919-1939). Sukces
cyklu Arka Noego (6 prac z przedmową francuskie-
go symbolisty Gustave’a Kahna), wystawionego
w paryskiej galerii Le Nouvel Essor w grudniu 1926
roku, stał się zapowiedzią wybitnych osiągnięć, ale
i bardzo pracowitego okresu. Rok później Hecht
razem z brytyjskim grafikiem Stanleyem Willia-
mem Hayterem założyli słynne Atelier 17,31 przez
które przewinęli się najwybitniejsi graficy tego
czasu. Hecht kontrolował cały proces graficzny od
opracowania matrycy aż do ostatniej odbitki nakła-
du. Na ogół sam odbijał ryciny lub nadzorował od-
bijanie prac farbą wykonaną wg własnego przepisu;
często własnoręcznie czerpał papier lub zamawiał
go w specjalnych wytwórniach (produkowany ręcz-
nie wg starych receptur, ze znakiem artysty i papier-
nika). Pracował cyklami; w 1926 roku powstała
wspomniana Arka Noego, w 1928 - Atlas (z plan-
szami, na których zwierzęta z zoo „zwiedzają” za-
kątki Paryża) (il. 2), w 1929 - Zwierzęta i Szkice
zwierząt, w 1933 - Paryż, w 1938 - Nowe szkice
29 Fascynacja Jurkiewicza grafiką Makowskiego zaowoco-
wała kilkunastoma kubizującymi kompozycjami na tematy
rodzajowe (w tym kilkoma z dziećmi jako głównymi bohatera-
mi), w których Jurkiewicz stworzył ten sam typ relacji między
postaciami, jaki znamy z grafik Makowskiego (np. Jurkiewi-
cza akwaforta Palący papierosy z ok. 1937 jest w tym zakresie
odpowiednikiem suchorytu Makowskiego Palący fajki z ok.
1931). Szerzej o tym: Kulpińska (2012).
30 W czasie pobytu w Paryżu Wąsowicz zafascynował się
twórczością Makowskiego i Gromairea; wykonał w tym czasie
serię suchorytów o tematyce rodzajowej.
31 Atelier 17 - eksperymentalna pracownia grafiki arty-
stycznej (szczególnie technik metalowych); w latach 1927-
1939 działała w Paryżu, następnie w latach 1940-1955 w No-
wym Yorku. Wśród artystów współpracujących z Atelier przed
1939 rokiem byli m.in.: Jankiel Adler, John Buckland-Wright,
Мах Ernst, Joan Miró, Yictor Brauner, Oskar Dominiquez.
Katarzyna Kulpińska
rysunku, żywotności, dynamiki kreski, pomysłowo-
ści kompozycyjnej, elegancji stylu i subtelnej gry
czerni i bieli”.23
Odmienna od linearnej koncepcji Marcoussisa
była grafika Tadeusza Makowskiego z lat 1929-
1931, kiedy po wcześniejszej przygodzie z drzewo-
rytem24 zainteresował się technikami metalowy-
mi.25 W akwaforcie poszukiwał efektów malarskich,
możliwości „fakturalnego pogłębienia problemu
oświetlenia”.26 Suchoryty i akwaforty z lat 30. sta-
nowią, zdaniem Ireny Jakimowicz,27 dopowiedze-
nie i komentarz malarskiej twórczości artysty - nie
konkurowały z nią, lecz zbiegały się z jej kolejnymi
fazami. W graficznym języku czerni i bieli artysta
powtarzał często kompozycje, które powstały wcze-
śniej w wersji olejnej, by wyzyskać cały potencjał
ich możliwości, jak ostrzejszy kontrast światłocie-
niowy, inaczej rozłożone światłocieniowe akcenty
lub bardziej syntetyczne ujęcie. Makowski wyznał:
„Robię akwaforty, bo chciałbym zostawić po sobie
trochę sztychów. (...) Nie będą to arcydzieła ry-
townicze, lecz coś tam o mnie powiedzą”.28 Próby
te były na tyle istotne, że artysta miał zamiar wydać
tekę 15 prac w metalu, ale w listopadzie 1932 roku
śmierć udaremniła te plany. Ryciny w metalu z lat
30. Marcoussisa i Makowskiego stanowiły element
spójnej wizji twórczej, realizowanej niezależnie od
techniki. Marcoussis kubizował w ilustracjach do
Aurelii i Planches de Salut, widoczne są też związki
z nadrealizmem; Makowski szukał nowych warto-
ści w „przekładzie” na język grafiki problemów, któ-
re rozstrzygał wówczas w malarstwie. Warto przy
okazji wspomnieć, że grafika Makowskiego z tego
okresu silnie wpłynęła na twórczość młodego wów-
23 Raynal (1946: nlb).
24 Przygodę z drzeworytem, zapoczątkowaną ok. 1908
roku, Makowski kontynuował w roku 1920, kiedy to powsta-
ły „impresyjne” drzeworyty: Rozmowa, Dziewczynka w kape-
luszu, Głowa dziewczynki z lokami. Wykonał także cykl 37
drzeworytów do wierszy Zygmunta Lubicz-Zaleskiego Na
wąskiej miedzy snu i burzy (1914), książki Narodziny Bogów.
Tutankhamon na Krecie Dymitra Mereżkowskiego (tłum.
A. Wyleżyńska, Lwów 1920), Z ziemi polskiej Franciszki Ro-
dis (przed 1924) i świetnie współgrające z tekstem Pastorałek
Tytusa Czyżewskiego (Paryż 1925) drzeworytnicze winiety
i ilustracje.
25 Są to m.in. akwaforty i suchoryty: Pijący, Palący fajki,
Handlarz starzyzną, Karnawał, Posiłek, Konspiratorzy, Dzieci,
Dziatwa przy stole, Podwórko, Maski, Kominek, Oberża, Wnę-
trze. O grafice Makowskiego z tego okresu parę uwag nakre-
śliła Sawicka (1932-1933: 43).
26 Jaworska (1976: 73).
27 Jakimowicz (1997: 181).
28 List Makowskiego do Stanisławy Sawickiej, pisany zimą
1932-1933, cyt. za: Sawicka (1932-1933: 43).
czas krakowskiego grafika, Andrzeja Jurkiewicza
(mówi się wręcz o fazie „makowszczyzny” w jego
twórczości)29 i Wacława Wąsowicza, który spotkał
się z Makowskim w 1931 roku.30
W odmienny sposób do grafiki podchodził wir-
tuoz rylca - Józef Hecht, który w preferowanych
przez siebie technikach metalowych zerwał z war-
tościami malarskimi, przywracając prymat klarow-
nej linii definiującej formę. Ten urodzony w Łodzi
„rasowy” grafik, absolwent krakowskiej ASP (który
także malował), przywrócił miedzioryt sztuce eu-
ropejskiej nie tylko w mistrzowskim warsztatowo
wykonaniu, ale i w rzadko uprawianej z taką kon-
sekwencją tematyce animalistycznej (z dominacją
motywów dzikich zwierząt polujących w natural-
nym środowisku). Szczególna aktywność artysty
przypadła na lata paryskie (1919-1939). Sukces
cyklu Arka Noego (6 prac z przedmową francuskie-
go symbolisty Gustave’a Kahna), wystawionego
w paryskiej galerii Le Nouvel Essor w grudniu 1926
roku, stał się zapowiedzią wybitnych osiągnięć, ale
i bardzo pracowitego okresu. Rok później Hecht
razem z brytyjskim grafikiem Stanleyem Willia-
mem Hayterem założyli słynne Atelier 17,31 przez
które przewinęli się najwybitniejsi graficy tego
czasu. Hecht kontrolował cały proces graficzny od
opracowania matrycy aż do ostatniej odbitki nakła-
du. Na ogół sam odbijał ryciny lub nadzorował od-
bijanie prac farbą wykonaną wg własnego przepisu;
często własnoręcznie czerpał papier lub zamawiał
go w specjalnych wytwórniach (produkowany ręcz-
nie wg starych receptur, ze znakiem artysty i papier-
nika). Pracował cyklami; w 1926 roku powstała
wspomniana Arka Noego, w 1928 - Atlas (z plan-
szami, na których zwierzęta z zoo „zwiedzają” za-
kątki Paryża) (il. 2), w 1929 - Zwierzęta i Szkice
zwierząt, w 1933 - Paryż, w 1938 - Nowe szkice
29 Fascynacja Jurkiewicza grafiką Makowskiego zaowoco-
wała kilkunastoma kubizującymi kompozycjami na tematy
rodzajowe (w tym kilkoma z dziećmi jako głównymi bohatera-
mi), w których Jurkiewicz stworzył ten sam typ relacji między
postaciami, jaki znamy z grafik Makowskiego (np. Jurkiewi-
cza akwaforta Palący papierosy z ok. 1937 jest w tym zakresie
odpowiednikiem suchorytu Makowskiego Palący fajki z ok.
1931). Szerzej o tym: Kulpińska (2012).
30 W czasie pobytu w Paryżu Wąsowicz zafascynował się
twórczością Makowskiego i Gromairea; wykonał w tym czasie
serię suchorytów o tematyce rodzajowej.
31 Atelier 17 - eksperymentalna pracownia grafiki arty-
stycznej (szczególnie technik metalowych); w latach 1927-
1939 działała w Paryżu, następnie w latach 1940-1955 w No-
wym Yorku. Wśród artystów współpracujących z Atelier przed
1939 rokiem byli m.in.: Jankiel Adler, John Buckland-Wright,
Мах Ernst, Joan Miró, Yictor Brauner, Oskar Dominiquez.