DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0265
SZTUKA EUROPY WSCHODNIEJ
ИСКУССТВО ВОСТОЧНОЙ ЕВРОПЫ
ART OF THE EAST EUROPE
TOM III
Grażyna Bobilewicz
Instytut Slawistyki PAN, Warszawa; PISnSŚ
Paryskie lalki autorskie Stefanii Łazarskiej (1887-1997)
i Marii Wasiljewej (Marie Vassilieff) (1884-1957)
Wielu artystów uznawało lalki (obok malarstwa
i rysunku) za obiekty stanowiące ważne medium
wyrazu artystycznego. Interesowała ich zarówno
zmienna struktura postrzeżeniowa lalki, jej fizycz-
ne właściwości (kształt, forma, styl), czyli to, jakim
lalka jest artefaktem, przedmiotem, jak i jej element
stały, tj. struktura pojęciowa, określająca podsta-
wowy sens lalki dla odbiorcy. W przeciwieństwie
do rzeźbiarskich, malarskich czy fotograficznych
wizerunków człowieka, lalka determinowana jest
przez sferę funkcjonalną. Tworzy się ją do działania
i w działaniu (przynajmniej na poziomie symbo-
liczno-konceptualnym). Ponadto lalka jest autore-
ferencjalna - przedstawia samą siebie, podkreślając
własną sztuczność i formalność. Inną jej cechą jest
ludyczność. W tym kontekście lalka postrzegana jest
jako aktywny obiekt performatywny, jako element
teatrzyków ulicznych i jarmarcznych lub substytut
aktora teatralnego. Dzięki funkcji ludycznej, lalka
wchodzi z odbiorcą w stan interakcji i jej obecność
staje się realna.1 Pierwsza realność lalki - to właśnie
lalka. Określa ona przestrzeń jej pragmatycznych
pojęciowych znaczeń i tworzy triadę funkcjonal-
nych dyskursów lalki w kulturze - zabawowy (lal-
ka-zabawka), modelujący (lalka-model) i estetyczny
(lalka - tekst artystyczny - sztuka).2 W dyskursie
zabawowym lalka związana jest przede wszystkim
z grą. W dyskursie modelującym staje się antro-
pomorficznym znakiem, analogiem oznaczanego,
odtworzonym w innym materiale dla osiągnięcia
utylitarnych (pragmatycznych) celów, np. kompen-
saty. Jako model gnoseologiczny lalka jest znakiem
ikonicznym, zamiennikiem odtwarzającym licz-
ne zewnętrzne cechy oznaczanego, co czyni z niej
instrument poznania. Takie są lalki mody, przed-
stawiające swoją nieruchomą statyką dekoracyjne
i funkcjonalne właściwości ubioru, lalki pamiątkar-
skie, salonowe, wystawowe, kolekcjonerskie, lalki-
-manekiny, lalki-imitacje żywego człowieka. Lalka,
mimo że powstała z utylitarnych potrzeb kultury,
zawsze posiadała walory estetyczne. W zmysłowo
postrzeganym wyobrażeniu o pięknie uprzedmioto-
wionym w niej odzwierciedlały się ideały społeczne
(ład i harmonia, obyczaje, techniczne i artystyczne
osiągnięcia epoki). Wraz z dominacją funkcji este-
tycznej lalka staje się artystyczna, autorska i urasta
do rangi sztuki, która posiada własne kierunki i prą-
dy, ma swoich klasyków i awangardzistów.
Muniak (2010: 17).
2 Лотман (1992: 377-380).
ИСКУССТВО ВОСТОЧНОЙ ЕВРОПЫ
ART OF THE EAST EUROPE
TOM III
Grażyna Bobilewicz
Instytut Slawistyki PAN, Warszawa; PISnSŚ
Paryskie lalki autorskie Stefanii Łazarskiej (1887-1997)
i Marii Wasiljewej (Marie Vassilieff) (1884-1957)
Wielu artystów uznawało lalki (obok malarstwa
i rysunku) za obiekty stanowiące ważne medium
wyrazu artystycznego. Interesowała ich zarówno
zmienna struktura postrzeżeniowa lalki, jej fizycz-
ne właściwości (kształt, forma, styl), czyli to, jakim
lalka jest artefaktem, przedmiotem, jak i jej element
stały, tj. struktura pojęciowa, określająca podsta-
wowy sens lalki dla odbiorcy. W przeciwieństwie
do rzeźbiarskich, malarskich czy fotograficznych
wizerunków człowieka, lalka determinowana jest
przez sferę funkcjonalną. Tworzy się ją do działania
i w działaniu (przynajmniej na poziomie symbo-
liczno-konceptualnym). Ponadto lalka jest autore-
ferencjalna - przedstawia samą siebie, podkreślając
własną sztuczność i formalność. Inną jej cechą jest
ludyczność. W tym kontekście lalka postrzegana jest
jako aktywny obiekt performatywny, jako element
teatrzyków ulicznych i jarmarcznych lub substytut
aktora teatralnego. Dzięki funkcji ludycznej, lalka
wchodzi z odbiorcą w stan interakcji i jej obecność
staje się realna.1 Pierwsza realność lalki - to właśnie
lalka. Określa ona przestrzeń jej pragmatycznych
pojęciowych znaczeń i tworzy triadę funkcjonal-
nych dyskursów lalki w kulturze - zabawowy (lal-
ka-zabawka), modelujący (lalka-model) i estetyczny
(lalka - tekst artystyczny - sztuka).2 W dyskursie
zabawowym lalka związana jest przede wszystkim
z grą. W dyskursie modelującym staje się antro-
pomorficznym znakiem, analogiem oznaczanego,
odtworzonym w innym materiale dla osiągnięcia
utylitarnych (pragmatycznych) celów, np. kompen-
saty. Jako model gnoseologiczny lalka jest znakiem
ikonicznym, zamiennikiem odtwarzającym licz-
ne zewnętrzne cechy oznaczanego, co czyni z niej
instrument poznania. Takie są lalki mody, przed-
stawiające swoją nieruchomą statyką dekoracyjne
i funkcjonalne właściwości ubioru, lalki pamiątkar-
skie, salonowe, wystawowe, kolekcjonerskie, lalki-
-manekiny, lalki-imitacje żywego człowieka. Lalka,
mimo że powstała z utylitarnych potrzeb kultury,
zawsze posiadała walory estetyczne. W zmysłowo
postrzeganym wyobrażeniu o pięknie uprzedmioto-
wionym w niej odzwierciedlały się ideały społeczne
(ład i harmonia, obyczaje, techniczne i artystyczne
osiągnięcia epoki). Wraz z dominacją funkcji este-
tycznej lalka staje się artystyczna, autorska i urasta
do rangi sztuki, która posiada własne kierunki i prą-
dy, ma swoich klasyków i awangardzistów.
Muniak (2010: 17).
2 Лотман (1992: 377-380).