DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0266
262
Grażyna Bobilewicz
Na przykładzie twórczości lalkarskiej polskiej
malarki Stefanii Łazarskiej i francusko-rosyjskiej
malarki Marii Wasiljewej, działających w ikonos-
ferze Paryża pierwszej połowy wieku XX, podjęto
próbę wyjaśnienia, na czym polegał fenomen lalki
autorskiej, jakie były jej reprezentacje i formy kon-
ceptualizacji artystycznej, co w twórczości arty-
stek czyniło lalkę i co czyniła lalka, tj. jakie pełniła
funkcje.
Stefania Łazarska (z domu Kreutler) ukończyła
studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim
i równocześnie zapewne studiowała w krakowskiej
Szkole Sztuk Pięknych dla kobiet Marii Niedziel-
skiej. Do Paryża przyjechała w 1913 roku, praw-
dopodobnie dzięki wsparciu finansowemu Urszuli
Ledóchowskiej, gdzie kontynuowała naukę malar-
stwa i grafiki u Humberta w Ecolc des Beaux Arts
oraz w Academie Ranson u Mauricea Denisa. Ma-
ria Iwanowana Wasiljewa (bardziej znana jako Ma-
rie Vassilieff) studiowała medycynę w Petersburgu,
którą porzuciła na rzecz malarstwa w Akademii
Sztuk Pięknych. Po raz pierwszy przyjechała do
Paryża w 1905 roku, dzięki stypendium cesarzo-
wej Marii Fiodorowny. Po raz drugi w roku 1907
i pozostała w nim na zawsze. Uczyła się w akademii
Henri Matissea i w Akademie de la Palette. Obie
malarki aktywnie działały w stowarzyszeniach zor-
ganizowanych przez ich kolonie. Łazarska uczest-
niczyła m.in. w wystawach zbiorowych malarzy
polskich (1915), organizowanych przez otwarte
dla wszystkich twórców Towarzystwo Artystów
Polskich (ТАР) przy bulwarze Montparnasse 164.
Wykonywała również na jego potrzeby różnorod-
ne projekty scenograficzne. Wasiljewa, wraz z in-
nymi artystami rosyjskimi, pod koniec 1909 roku
zorganizowała Towarzystwo Literacko-Artystycz-
ne. Funkcjonowało ono na zasadach społecznych;
utrzymywało się z dochodów z wykładów, koncer-
tów, płatnych wieczorków, organizowało wystawy,
gdzie oprócz Rosjan zapraszani byli Francuzi i inni
artyści la premiere Łcole de Paris. Wystawy odby-
wały się początkowo w pracowni przy rue Boisso-
nade 13, potem - w domu numer 6 w ślepym zauł-
ku Ronsen. Tutaj, w 1910 roku, rozpoczęła swoją
działalność pracownia warsztatowa, tzw. Wolna
Akademia, nieoficjalnie nazywana Akademią Ma-
rie Vassilieff, ze względu na fakt, iż malarka była jej
starostą. W 1911 roku Towarzystwo Literacko-Ar-
tystyczne przekształciło się w Rosyjską Akademię
Artystyczną na rue du Mein 54. Z powodu sporów
wewnętrznych Wasiljewa z niej odeszła i na począt-
ku 1912 roku założyła własną pracownię przy ave-
nue du Maine 21, już oficjalnie zwaną Academie
Marie Vassilief.3 Było to studio warsztatowe, dzia-
łające na zasadach swobodnej pracy twórczej bez
nauczania. Przychodzili tu młodzi malarze, litera-
ci, kompozytorzy, m.in.: Georges Braque, Matisse,
Fernand Leger, Pablo Picasso, Amedeo Modiglia-
ni, Nina Hamnett, Mariewna (Maria Worobjowa-
-Stebelska), Blaise Cendrars, Andre Salmon, Jean
Cocteau, Erik Satie, toczyły się dyskusje o sztuce,
odbywały wykłady, wieczory muzyczne.
Zarówno Łazarska, jak i Wasiljewa uprawiały
malarstwo, zajmowały się sztuką użytkową i wystro-
jem wnętrz.4 5 Eksponowały swoje obrazy w paryskich
Salonach: Jesiennym, Niezależnych, Tuiłeryjskim,
Sztuk Dekoracyjnych (Łazarska). W 1915 roku
Wasiljewa pojechała do Rosji, gdzie wzięła udział
w słynnej ostatniej wystawie futurystów 0-10, na
której Kazimierz Malewicz pokazał swój Czarny
kwadrat (Petersburg, 1915/1916), oraz Magazin
(Moskwa, 1916). Szczególnie aktywna była w la-
tach 20. ubiegłego stulecia. Miała wystawy indywi-
dualne, m.in. w Londynie, w Paryżu, brała udział
w ekspozycjach grupowych i międzynarodowych?
Obie malarki posiadały talent organizatorski
i zajmowały się działalnością charytatywną.6 Gdy
3 Герман (2003: 171-172). W 1998 roku, z inicjatywy
dziennikarza Rogera Pica i krytyka sztuki Jeana-Marii Drota,
w pracowni Wasiljewej zostało otwarte Musee du Montpar-
nasse, w którym odbyły się pośmiertne wystawy jej dzieł oraz
ekspozycje innych twórców rosyjskich związanych z Paryżem.
4 Wasiljewa projektowała stylowe meble z ekskluzywnych
materiałów, kostiumy teatralne i baletowe, dekoracje, stroje
karnawałowe. W 1927 roku, wraz z innymi malarzami (Ki-
sling, Leger, Othon Friesz), ozdobiła freskami filary, dzielące
ogromną salę balową słynnej Cafe de la Coupole (102, boule-
vard du Montparnasse), które zachowały się do dziś. Zapro-
jektowała też panneau dla dworca kolejowego Montparnasse.
Również Łazarska zajmowała się scenografią (kostiumy, de-
koracje, rekwizyty teatralne) i wystrojem wnętrz. Wykona-
ła w technice batiku dekoracyjne panneau Arka Noego na
francuskim liniowcu pasażerskim Ile de France, w szpitalu
pediatrycznym w Chicago ozdobiła motywami z bajek salę
dziecięcą.
5 Wasiljewa pokazała swoje prace m.in.: w Londynie (Whi-
techapel Galery, 1921) oraz na licznych wystawach w Paryżu:
malarzy rosyjskich w Cafe Parnasse (1921), sklepie-galerii
Martine P. Poireta (1922), swojej pracowni (1924), L’Exposi-
tion Internationale des Arts Decoratifs et Industriels Moder-
nes (1925), 30 ans d'Art Independants (1884-1914) - Salon
Niezależnych (1926), Salon de 1’Araignee (1927), L’Exposi-
tion de Dessins de Marie Vassilieff (Galerie Zak, 1928, 1936),
La danse d la peinture (Archives Internationales de la Danse,
1934), galerii-sklepie Soleil (1935), Ballerines, Coryphćes, Fu-
nambules (1937) na rue Vital 6 i w wielu innych miejscach.
6 W ramach działalności artystycznej Wasiljewa organizo-
wała i tworzyła oprawę plastyczną (dekoracje, kostiumy, afisze)
Grażyna Bobilewicz
Na przykładzie twórczości lalkarskiej polskiej
malarki Stefanii Łazarskiej i francusko-rosyjskiej
malarki Marii Wasiljewej, działających w ikonos-
ferze Paryża pierwszej połowy wieku XX, podjęto
próbę wyjaśnienia, na czym polegał fenomen lalki
autorskiej, jakie były jej reprezentacje i formy kon-
ceptualizacji artystycznej, co w twórczości arty-
stek czyniło lalkę i co czyniła lalka, tj. jakie pełniła
funkcje.
Stefania Łazarska (z domu Kreutler) ukończyła
studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim
i równocześnie zapewne studiowała w krakowskiej
Szkole Sztuk Pięknych dla kobiet Marii Niedziel-
skiej. Do Paryża przyjechała w 1913 roku, praw-
dopodobnie dzięki wsparciu finansowemu Urszuli
Ledóchowskiej, gdzie kontynuowała naukę malar-
stwa i grafiki u Humberta w Ecolc des Beaux Arts
oraz w Academie Ranson u Mauricea Denisa. Ma-
ria Iwanowana Wasiljewa (bardziej znana jako Ma-
rie Vassilieff) studiowała medycynę w Petersburgu,
którą porzuciła na rzecz malarstwa w Akademii
Sztuk Pięknych. Po raz pierwszy przyjechała do
Paryża w 1905 roku, dzięki stypendium cesarzo-
wej Marii Fiodorowny. Po raz drugi w roku 1907
i pozostała w nim na zawsze. Uczyła się w akademii
Henri Matissea i w Akademie de la Palette. Obie
malarki aktywnie działały w stowarzyszeniach zor-
ganizowanych przez ich kolonie. Łazarska uczest-
niczyła m.in. w wystawach zbiorowych malarzy
polskich (1915), organizowanych przez otwarte
dla wszystkich twórców Towarzystwo Artystów
Polskich (ТАР) przy bulwarze Montparnasse 164.
Wykonywała również na jego potrzeby różnorod-
ne projekty scenograficzne. Wasiljewa, wraz z in-
nymi artystami rosyjskimi, pod koniec 1909 roku
zorganizowała Towarzystwo Literacko-Artystycz-
ne. Funkcjonowało ono na zasadach społecznych;
utrzymywało się z dochodów z wykładów, koncer-
tów, płatnych wieczorków, organizowało wystawy,
gdzie oprócz Rosjan zapraszani byli Francuzi i inni
artyści la premiere Łcole de Paris. Wystawy odby-
wały się początkowo w pracowni przy rue Boisso-
nade 13, potem - w domu numer 6 w ślepym zauł-
ku Ronsen. Tutaj, w 1910 roku, rozpoczęła swoją
działalność pracownia warsztatowa, tzw. Wolna
Akademia, nieoficjalnie nazywana Akademią Ma-
rie Vassilieff, ze względu na fakt, iż malarka była jej
starostą. W 1911 roku Towarzystwo Literacko-Ar-
tystyczne przekształciło się w Rosyjską Akademię
Artystyczną na rue du Mein 54. Z powodu sporów
wewnętrznych Wasiljewa z niej odeszła i na począt-
ku 1912 roku założyła własną pracownię przy ave-
nue du Maine 21, już oficjalnie zwaną Academie
Marie Vassilief.3 Było to studio warsztatowe, dzia-
łające na zasadach swobodnej pracy twórczej bez
nauczania. Przychodzili tu młodzi malarze, litera-
ci, kompozytorzy, m.in.: Georges Braque, Matisse,
Fernand Leger, Pablo Picasso, Amedeo Modiglia-
ni, Nina Hamnett, Mariewna (Maria Worobjowa-
-Stebelska), Blaise Cendrars, Andre Salmon, Jean
Cocteau, Erik Satie, toczyły się dyskusje o sztuce,
odbywały wykłady, wieczory muzyczne.
Zarówno Łazarska, jak i Wasiljewa uprawiały
malarstwo, zajmowały się sztuką użytkową i wystro-
jem wnętrz.4 5 Eksponowały swoje obrazy w paryskich
Salonach: Jesiennym, Niezależnych, Tuiłeryjskim,
Sztuk Dekoracyjnych (Łazarska). W 1915 roku
Wasiljewa pojechała do Rosji, gdzie wzięła udział
w słynnej ostatniej wystawie futurystów 0-10, na
której Kazimierz Malewicz pokazał swój Czarny
kwadrat (Petersburg, 1915/1916), oraz Magazin
(Moskwa, 1916). Szczególnie aktywna była w la-
tach 20. ubiegłego stulecia. Miała wystawy indywi-
dualne, m.in. w Londynie, w Paryżu, brała udział
w ekspozycjach grupowych i międzynarodowych?
Obie malarki posiadały talent organizatorski
i zajmowały się działalnością charytatywną.6 Gdy
3 Герман (2003: 171-172). W 1998 roku, z inicjatywy
dziennikarza Rogera Pica i krytyka sztuki Jeana-Marii Drota,
w pracowni Wasiljewej zostało otwarte Musee du Montpar-
nasse, w którym odbyły się pośmiertne wystawy jej dzieł oraz
ekspozycje innych twórców rosyjskich związanych z Paryżem.
4 Wasiljewa projektowała stylowe meble z ekskluzywnych
materiałów, kostiumy teatralne i baletowe, dekoracje, stroje
karnawałowe. W 1927 roku, wraz z innymi malarzami (Ki-
sling, Leger, Othon Friesz), ozdobiła freskami filary, dzielące
ogromną salę balową słynnej Cafe de la Coupole (102, boule-
vard du Montparnasse), które zachowały się do dziś. Zapro-
jektowała też panneau dla dworca kolejowego Montparnasse.
Również Łazarska zajmowała się scenografią (kostiumy, de-
koracje, rekwizyty teatralne) i wystrojem wnętrz. Wykona-
ła w technice batiku dekoracyjne panneau Arka Noego na
francuskim liniowcu pasażerskim Ile de France, w szpitalu
pediatrycznym w Chicago ozdobiła motywami z bajek salę
dziecięcą.
5 Wasiljewa pokazała swoje prace m.in.: w Londynie (Whi-
techapel Galery, 1921) oraz na licznych wystawach w Paryżu:
malarzy rosyjskich w Cafe Parnasse (1921), sklepie-galerii
Martine P. Poireta (1922), swojej pracowni (1924), L’Exposi-
tion Internationale des Arts Decoratifs et Industriels Moder-
nes (1925), 30 ans d'Art Independants (1884-1914) - Salon
Niezależnych (1926), Salon de 1’Araignee (1927), L’Exposi-
tion de Dessins de Marie Vassilieff (Galerie Zak, 1928, 1936),
La danse d la peinture (Archives Internationales de la Danse,
1934), galerii-sklepie Soleil (1935), Ballerines, Coryphćes, Fu-
nambules (1937) na rue Vital 6 i w wielu innych miejscach.
6 W ramach działalności artystycznej Wasiljewa organizo-
wała i tworzyła oprawę plastyczną (dekoracje, kostiumy, afisze)