DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.55691#0109
SZTUKA EUROPY WSCHODNIEJ
ИСКУССТВО ВОСТОЧНОЙ ЕВРОПЫ
THE ART OF EASTERN EUROPE
TOM VI
Agnieszka Januszkiewicz
Politechnika Białostocka
O nietypowej architekturze świątyni typowej.
Projekty prawosławnych cerkwi w Suwałkach, Dyneburgu i Grodnie
oraz ich przekształcenia po 1915 roku
Wprowadzenie
Północne rubieże pogranicza dwóch wielkich cy-
wilizacji chrześcijańskiego Zachodu i Wschodu,
łacińskiej i bizantyńsko-ruskiej, to obszar wielo-
wiekowej swoistej dyfuzji kulturowej. Fenomen
pogranicza kształtuje tożsamość kulturową jego
mieszkańców, a architekturze różnych kultur nada-
je wielowymiarowy charakter. To przede wszystkim
obszar wzajemnych wpływów dwóch wielkich reli-
gii chrześcijańskich, rzymskiego katolicyzmu i pra-
wosławia. O wymianie wartości pojmowanej jako
wzajemne wzbogacanie podczas zbliżenia obu Ko-
ściołów poświadczają w sposób szczególny powstałe
na tych ziemiach świątynie. Z intencją rozpozna-
nia i ukazania wspomnianych wartości poruszone
zostały w niniejszej pracy zagadnienia dotyczące
okcydentalizacji sakralnej architektury cerkiewnej
przełomu XIX i XX w., a także pokonwersyjnych
jej przekształceń. Poszukiwaniom tym przyświeca
przekonanie, że przenikanie wytworów jednej kul-
tury do drugiej rodzi zawsze nową wartość.
Na obszarze wschodniego pogranicza kulturo-
wego Polski spotykamy liczne przykłady przekształ-
ceń obiektów sakralnych wskutek zmiany konfesji
na inną niż pierwotna. W kręgu zainteresowań
autorki pracy, a także prowadzonych badań pozo-
staje specyficzna grupa świątyń - prawosławnych
cerkwi garnizonowych carskiej armii z przełomu
XIX i XX wieku przekształconych po 1915 r. na
kościoły rzymskokatolickie. Wśród nich interesują-
cym architektonicznie przypadkiem jest kościół pw.
Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Suwałkach.
Dziś jest to trójnawowa bazylika o dwuwieżowej
fasadzie frontowej. W jej architekturze, zarówno
z zewnątrz, jak i we wnętrzu trudno jest odnaleźć
ślady charakterystyczne dla prawosławnej świątyni,
którą pierwotnie była (il. 1, 2). Czy jest to wyłącz-
nie efekt dokonanych na przestrzeni ponad stu
lat przebudów i remontów? Zaprzecza temu już
pobieżny ogląd widoku cerkwi w jej pierwotnym
stanie, ukazany na fotografiach sprzed I wojny świa-
towej (il. 7-9). Zarówno wewnątrz, jak i w formie
zewnętrznej jest wyraźnie czytelny realizowany
przez nią typ świątyni. Jest to tzw. zachodni, cha-
rakterystyczny bardziej dla kościołów łacińskich,
model bazyliki trójnawowej na podłużnym planie.
Mamy zatem do czynienia z przykładem okcyden-
talizacji architektury prawosławnej cerkwi wojsko-
wej z pocz. XX w.
Ponadto okazuje się, że dawna suwalska cerkiew
nie jest odosobnionym przypadkiem. Prowadzone
badania i analizy porównawcze wykazały, że w tym
ИСКУССТВО ВОСТОЧНОЙ ЕВРОПЫ
THE ART OF EASTERN EUROPE
TOM VI
Agnieszka Januszkiewicz
Politechnika Białostocka
O nietypowej architekturze świątyni typowej.
Projekty prawosławnych cerkwi w Suwałkach, Dyneburgu i Grodnie
oraz ich przekształcenia po 1915 roku
Wprowadzenie
Północne rubieże pogranicza dwóch wielkich cy-
wilizacji chrześcijańskiego Zachodu i Wschodu,
łacińskiej i bizantyńsko-ruskiej, to obszar wielo-
wiekowej swoistej dyfuzji kulturowej. Fenomen
pogranicza kształtuje tożsamość kulturową jego
mieszkańców, a architekturze różnych kultur nada-
je wielowymiarowy charakter. To przede wszystkim
obszar wzajemnych wpływów dwóch wielkich reli-
gii chrześcijańskich, rzymskiego katolicyzmu i pra-
wosławia. O wymianie wartości pojmowanej jako
wzajemne wzbogacanie podczas zbliżenia obu Ko-
ściołów poświadczają w sposób szczególny powstałe
na tych ziemiach świątynie. Z intencją rozpozna-
nia i ukazania wspomnianych wartości poruszone
zostały w niniejszej pracy zagadnienia dotyczące
okcydentalizacji sakralnej architektury cerkiewnej
przełomu XIX i XX w., a także pokonwersyjnych
jej przekształceń. Poszukiwaniom tym przyświeca
przekonanie, że przenikanie wytworów jednej kul-
tury do drugiej rodzi zawsze nową wartość.
Na obszarze wschodniego pogranicza kulturo-
wego Polski spotykamy liczne przykłady przekształ-
ceń obiektów sakralnych wskutek zmiany konfesji
na inną niż pierwotna. W kręgu zainteresowań
autorki pracy, a także prowadzonych badań pozo-
staje specyficzna grupa świątyń - prawosławnych
cerkwi garnizonowych carskiej armii z przełomu
XIX i XX wieku przekształconych po 1915 r. na
kościoły rzymskokatolickie. Wśród nich interesują-
cym architektonicznie przypadkiem jest kościół pw.
Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Suwałkach.
Dziś jest to trójnawowa bazylika o dwuwieżowej
fasadzie frontowej. W jej architekturze, zarówno
z zewnątrz, jak i we wnętrzu trudno jest odnaleźć
ślady charakterystyczne dla prawosławnej świątyni,
którą pierwotnie była (il. 1, 2). Czy jest to wyłącz-
nie efekt dokonanych na przestrzeni ponad stu
lat przebudów i remontów? Zaprzecza temu już
pobieżny ogląd widoku cerkwi w jej pierwotnym
stanie, ukazany na fotografiach sprzed I wojny świa-
towej (il. 7-9). Zarówno wewnątrz, jak i w formie
zewnętrznej jest wyraźnie czytelny realizowany
przez nią typ świątyni. Jest to tzw. zachodni, cha-
rakterystyczny bardziej dla kościołów łacińskich,
model bazyliki trójnawowej na podłużnym planie.
Mamy zatem do czynienia z przykładem okcyden-
talizacji architektury prawosławnej cerkwi wojsko-
wej z pocz. XX w.
Ponadto okazuje się, że dawna suwalska cerkiew
nie jest odosobnionym przypadkiem. Prowadzone
badania i analizy porównawcze wykazały, że w tym