DOI Artikel:
Ostrowski, Jan K.: Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22258#0082
80
Jan K. Ostrowski
niem, dla innych można wskazać tylko pary identycznych w zasadzie kom-
pozycji. Sama metoda częstego powtarzania rozwiązań uważanych widocznie
za udane, zdaje się być stale stosowaną regułą. Zjawisko to wymaga szerszego
omówienia, już teraz można jednak wstępnie zasygnalizować, że stanowi ono
rzadkość na tle rzeźby środkowoeuropejskiej w. XVIII
Przedstawienie wszystkich uchwytnych przykładów tego rodzaju byłoby
niecelowe. Omówione zostaną rozwiązania najpopularniejsze oraz kilka ta-
kich, które istnieją wprawdzie tylko w dwóch egzemplarzach, ale z którymi
wiążą się problemy istotne dla dalszych rozważań5.
1. Najczęściej spotykanym typem kompozycyjnym w kręgu lwowskim
jest figura Matki Boskiej Bolesnej, ocierającej twarz chustą. Jego przykłady
znajdują się lub znajdywały w Żółkwi (kolegiata), Hodowicy, Bohorodcza-
nach, Nawarii, Mominie, Majdanie Kolbuszowskim, Busku, Kąkolnikach,
Stanisławowie (d. kościół Jezuitów, obecnie katedra greckokatolicka) i Lwowie
(d. Muzeum Archidiecezjalne, obecnie w Olesku) (il. 2, 26). Pierwszym dziełem
tego ciągu zdaje się być wspaniała rzeźba Pinsla z Hodowicy, jakkolwiek
trudno całą serię uznać za jej bezpośrednie powtórzenia. Klarowność sytuacji
zakłóca przy tym figura z Żółkwi, jak się zdaje, wcześniejsza od hodowickiej.
Analogiczne rozwiązania występowały też poza środowiskiem lwowskim, np.
w Lublinie (katedra) i Grodnie (kościół Bernardynów). Popularność tej
kompozycji wynika zapewne z istnienia niezidentyfikowanego dotąd, a suges-
tywnego wzoru graficznego. Dzieło Pinsla w Hodowicy skodyfikowało jedno
z możliwych szczegółowych rozwiązań.
1A. Odmianą omówionej kompozycji jest figura kobieca, dająca się
identyfikować jako Św. Elżbieta lub bliżej nieokreślona alegoria. Różnice
w stosunku do Matki Boskiej Bolesnej polegają tu na zastąpieniu charakterys-
tycznego motywu ocierania łez swobodnym gestem lewej ręki, nadającym całej
postaci taneczny wyraz, a niekiedy też na dodaniu księgi. Pomimo tych zmian,
nie ma wątpliwości, że mamy tu do czynienia z wariantami figury z Hodowicy,
wykonywanymi prawdopodobnie na podstawie jej modelu. Przykłady tego
rodzaju występują dwukrotnie w Horodence (kościół Misjonarzy i cerkiew
parafialna), w Przemyślu (kościół Karmelitów) i w Buczaczu (cerkiew Po-
krowy) (il. 3 - 5). W kościele parafialnym w Buczaczu znajduje się ponadto
personifikacja Caritas, będąca lustrzanym odbiciem tej samej kompozycji,
zrealizowanym z minimalnymi retuszami szczegółów.
2. Równie niemal charakterystyczna postać Św. Anny z trzymaną obu-
rącz księgą występuje w Buczaczu (dwukrotnie — w kościele parafialnym
i w cerkwi Pokrowy), w Przemyślu (kościół Karmelitów), Mikulińcach
i w Olesku (kościół parafialny) (il. 6-8). Oczywisty wariant opisanej figury,
polegający na usunięciu księgi i drobnej zmianie układu rąk pozwala na
dodanie do listy dwóch przykładów ze Lwowa (kościół Karmelitów i d.
Muzeum Archidiecezjalne, obecnie obydwa w Olesku; pierwsza z rzeźb stanowi
przedstawienie Matki Boskiej Bolesnej, il. 9).
Jan K. Ostrowski
niem, dla innych można wskazać tylko pary identycznych w zasadzie kom-
pozycji. Sama metoda częstego powtarzania rozwiązań uważanych widocznie
za udane, zdaje się być stale stosowaną regułą. Zjawisko to wymaga szerszego
omówienia, już teraz można jednak wstępnie zasygnalizować, że stanowi ono
rzadkość na tle rzeźby środkowoeuropejskiej w. XVIII
Przedstawienie wszystkich uchwytnych przykładów tego rodzaju byłoby
niecelowe. Omówione zostaną rozwiązania najpopularniejsze oraz kilka ta-
kich, które istnieją wprawdzie tylko w dwóch egzemplarzach, ale z którymi
wiążą się problemy istotne dla dalszych rozważań5.
1. Najczęściej spotykanym typem kompozycyjnym w kręgu lwowskim
jest figura Matki Boskiej Bolesnej, ocierającej twarz chustą. Jego przykłady
znajdują się lub znajdywały w Żółkwi (kolegiata), Hodowicy, Bohorodcza-
nach, Nawarii, Mominie, Majdanie Kolbuszowskim, Busku, Kąkolnikach,
Stanisławowie (d. kościół Jezuitów, obecnie katedra greckokatolicka) i Lwowie
(d. Muzeum Archidiecezjalne, obecnie w Olesku) (il. 2, 26). Pierwszym dziełem
tego ciągu zdaje się być wspaniała rzeźba Pinsla z Hodowicy, jakkolwiek
trudno całą serię uznać za jej bezpośrednie powtórzenia. Klarowność sytuacji
zakłóca przy tym figura z Żółkwi, jak się zdaje, wcześniejsza od hodowickiej.
Analogiczne rozwiązania występowały też poza środowiskiem lwowskim, np.
w Lublinie (katedra) i Grodnie (kościół Bernardynów). Popularność tej
kompozycji wynika zapewne z istnienia niezidentyfikowanego dotąd, a suges-
tywnego wzoru graficznego. Dzieło Pinsla w Hodowicy skodyfikowało jedno
z możliwych szczegółowych rozwiązań.
1A. Odmianą omówionej kompozycji jest figura kobieca, dająca się
identyfikować jako Św. Elżbieta lub bliżej nieokreślona alegoria. Różnice
w stosunku do Matki Boskiej Bolesnej polegają tu na zastąpieniu charakterys-
tycznego motywu ocierania łez swobodnym gestem lewej ręki, nadającym całej
postaci taneczny wyraz, a niekiedy też na dodaniu księgi. Pomimo tych zmian,
nie ma wątpliwości, że mamy tu do czynienia z wariantami figury z Hodowicy,
wykonywanymi prawdopodobnie na podstawie jej modelu. Przykłady tego
rodzaju występują dwukrotnie w Horodence (kościół Misjonarzy i cerkiew
parafialna), w Przemyślu (kościół Karmelitów) i w Buczaczu (cerkiew Po-
krowy) (il. 3 - 5). W kościele parafialnym w Buczaczu znajduje się ponadto
personifikacja Caritas, będąca lustrzanym odbiciem tej samej kompozycji,
zrealizowanym z minimalnymi retuszami szczegółów.
2. Równie niemal charakterystyczna postać Św. Anny z trzymaną obu-
rącz księgą występuje w Buczaczu (dwukrotnie — w kościele parafialnym
i w cerkwi Pokrowy), w Przemyślu (kościół Karmelitów), Mikulińcach
i w Olesku (kościół parafialny) (il. 6-8). Oczywisty wariant opisanej figury,
polegający na usunięciu księgi i drobnej zmianie układu rąk pozwala na
dodanie do listy dwóch przykładów ze Lwowa (kościół Karmelitów i d.
Muzeum Archidiecezjalne, obecnie obydwa w Olesku; pierwsza z rzeźb stanowi
przedstawienie Matki Boskiej Bolesnej, il. 9).