Instytut Historii Sztuki <Krakau> [Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (1.1994)

Z wędrówek po wnętrzach prowincjonalnych kościołów Wileńszczyzny

171

ciemny brąz drewna. Spośród projektów Zacharzewskiego najwyższą klasę
prezentuje ambona (il. 6). Jej półkolisty kosz oblicowano jaśniejszymi,
pionowymi deskami, ujęto w gładki cokół i parapet. Prosty zapiecek pokrył
wgłębny relief, zaś płaski baldachim ozdobił wąski lambrekin krystalicznych
rombów. W swej strukturze opisane sprzęty wykorzystują stylistykę modernis-
tycznej architektury, przez geometryczną, reliefową dekorację i materiał,
zbliżają się natomiast do osiągnięć polskiej sztuki dekoracyjnej lat 20-tych.
Zacharzewski był wykształconym, ale najpewniej miejscowym architektem, na
co wskazuje fakt, iż to samo nazwisko nosił ówczesny proboszcz Ławaryszek,
który składając zamówienie wykorzystał zapewne rodzinne kontakty.

Nowoczesna stylistyka realizowała się również w drobniejszych przed-
miotach, których przykłady pochodzą z Ławaryszek. Pierwszym są drewniane
lichtarze i krucyfiks, być może również zaliczają się one do projektów Zacha-
rzewskiego. Kanciaste bryły lichtarzy zalecają się dużą prostotą , spiętrzona
drobnymi płaszczyznami stopa krucyfiksu natomiast, jest przejawem dekora-
cyjności w rokokowym typie. Przykładem drugim jest srebrny, pozłacany
kielich mszalny, o płytkiej czarze, ośmiokątnym, spłaszczonym nodusie i także
ośmiokątnej stopie w kształcie kielicha lilii (il. 8). Nowoczesny, wysokiej przy
tym klasy kielich jest wyrobem wileńskim. Sygnowany jest monogramem SD
i powstał po r. 1932. Przedstawione przykłady sprzętów liturgicznych i mebli
utrzymanych w stylu art deco, stanowią najbardziej oryginalną, a zarazem
ciekawą artystycznie grupę wśród tradycyjnego na ogół wyposażenia wnętrz
podwileńskich kościołów.

Począwszy od 2 połowy w. XIX ruchome wyposażenie kościołów pocho-
dziło w zdecydowanej większości z wyspecjalizowanych zakładów i fabryk,
których produkcja zatraciła oryginalny charakter. Seryjnie produkowane
sprzęty były tańsze i łatwiej dostępne. Wilno stanowiło dla swojej prowincji
naturalne miejsce zaopatrzenia. Spośród działających tam w w. XIX znamy
kamieniarza T. Kozłowskiego, którego sygnowane płyty epitafijne, pochodzą-
ce z przełomu lat 50-tych i 60-tych znajdują się w Taboryszkach, Rykontach,
Szumsku i Solecznikach Małych. Wykonany ze srebrzonego mosiądzu pacyfi-
kał w Ławaryszkach nosi sygnaturę „1884 PERKOVSKI VILNO". Srebrny
eklektyczny lichtarz z r. 1876 w Mickunach jest natomiast dziełem działającego
w Wilnie złotnika podpisującego się cyrylicą „M. Jalovcin". Na w. XX i to już
raczej po I wojnie światowej, przypada działalność firmy S. Dyakowski, spe-
cjalizującej się w sprzęcie liturgicznym (krucyfiksy, krzyże procesyjne, świecz-
niki). W tym samym czasie działała firma M. Niewiadomski. Jej wyrobem jest
neogotycka, platerowana puszka, podarowana kościołowi w Mejszagole w r.
192913. Więcej uwagi trzeba poświęcić firmie organowej Wacława Biernac-
kiego. Oprócz wcześniej już wymienionych, znamy jej instrumenty w Rukoj-
niach, Szumsku i Rykontach. Z wyjątkiem Ławaryszek, prospekty mają
identyczną trójczłonową strukturę, z wyższą częścią środkową, różnią się
jedynie kostiumem architektonicznym, neoromańskim, neogotyckim lub neo-