DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25717#0091
Portret Józefa Aleksandra Jabłonowskiego, wojewody...
89
W tym miejscu niezbędne jest ustosunkowanie się do dwóch informacji
zawartych w inskrypcji. Wspomniano w niej na końcu, iż Józef Aleksander
Jabłonowski został w: „r. 1739 wieku swego 30 namalowany przez sławnego
Piotra Pesne Francuza”. O ile przyjmiemy, iż obraz powstał we wspomnianym
r. 1739 (a wydaje się to być bardzo prawdopodobne, zważywszy na jeszcze młode
rysy portretowanego), to Józef Aleksander Jabłonowski miał wówczas 28 a nie
30 lat (urodził się bowiem w r. 1711). Błędnie podano także imię portrecisty:
chodzi oczywiście o Antoine’a Pesne’a. Nim jednak rozważę kwestię autorstwa
obrazu, odniosę się do charakteru inskrypcji i faktu posiadania przez por-
tretowanego insygniów orderu Św. Ducha. Otóż nie ulega wątpliwości, że
inskrypcja na obrazie została domalowana wtórnie (stąd zapewne wynikają
błędy faktograficzne, nieudolne liternictwo i koślawa ornamentyka kartusza).
W środkowo-europejskim malarstwie portretowym 1. połowy w. XVIII, a pre-
zentowany obraz jest jego dobrym przykładem, tego rodzaju element byłby
zupełnym anachronizmem. Można wysunąć przypuszczenie, iż pierwotne,
zapewne pejzażowe tło zostało zamalowane. Innym elementem dodanym później
są insygnia orderu Świętego Ducha. Jak wspomniałem, Józef Aleksander
Jabłonowski otrzymał to odznaczenie w r. 1756, a więc na portrecie musiałby
mieć co najmniej 45 lat. Domniemany autor miałby wówczas 73 lata (Pesne
zmarł w r. 1757). Późne portrety Pesne’a różnią się nieco od jego wcześniejszych
dzieł, pojawiły się także nowe trendy w modzie. Jabłonowski na prezentowanym
portrecie ubrany jest w strój odpowiadający najnowszym tendencjom rokokowej
mody francuskiej z lat trzydziestych i czterdziestych w. XVIII. Na koniec warto
zauważyć, iż insygnia domalowane są ręką znacznie mniej biegłego malarza. Nie
były one malowane z natury, gwiazda jest bowiem zbyt duża, ma złe proporcje,
a gołębica przedstawiona jest głową do góry, podczas gdy w rzeczywistości
zawsze występuje w odwróconym układzie. Obserwujemy więc zjawisko dość
rzadkie, acz charakterystyczne dla rodzimego malarstwa portretowego, wtór-
nego domalowywania odznaczeń, dystynkcji i różnego rodzaju atrybutów.
Malarstwo portretowe dworów Europy Środkowej 1. połowy w. XVIII
rozwijało się pod znakiem dominacji artystów francuskich, wśród których
wyróżnili się m.in.: działający w Dreźnie Louis de Silvestre (1673—1760),
związany z dworem królewskim w Berlinie Antoine Pesne (1683—1757) oraz
pracujący w Monachium Joseph Vivien (1657—1743).
Antoine Pesne urodził się w r. 1683 w Paryżu. Był uczniem swego ojca
Thomasa, portrecisty i wuja matki — Charlesa de la Fosse. W 1703 r. otrzymał
nagrodę Akademii Królewskiej, tzw. Prix du Rome i w latach 1705—1710
przebywał we Włoszech (w Rzymie, Neapolu i Wenecji). Pochodząca z tego okresu
Dziewczyna w oknie (r. 1706, Sanssouci) wykazuje raczej wpływy malarstwa
holenderskiego niż włoskiego. W 1710 r. przybył do Berlina, gdzie wkrótce został
malarzem nadwornym kolejnych władców Prus: Fryderyka I, Fryderyka Wilhel-
ma I i Fryderyka II Wielkiego. Od 1722 r. sprawował także zaszczytną funkcję
dyrektora Akademii Sztuki w Berlinie. Poza krótkim pobytem w Dreźnie
89
W tym miejscu niezbędne jest ustosunkowanie się do dwóch informacji
zawartych w inskrypcji. Wspomniano w niej na końcu, iż Józef Aleksander
Jabłonowski został w: „r. 1739 wieku swego 30 namalowany przez sławnego
Piotra Pesne Francuza”. O ile przyjmiemy, iż obraz powstał we wspomnianym
r. 1739 (a wydaje się to być bardzo prawdopodobne, zważywszy na jeszcze młode
rysy portretowanego), to Józef Aleksander Jabłonowski miał wówczas 28 a nie
30 lat (urodził się bowiem w r. 1711). Błędnie podano także imię portrecisty:
chodzi oczywiście o Antoine’a Pesne’a. Nim jednak rozważę kwestię autorstwa
obrazu, odniosę się do charakteru inskrypcji i faktu posiadania przez por-
tretowanego insygniów orderu Św. Ducha. Otóż nie ulega wątpliwości, że
inskrypcja na obrazie została domalowana wtórnie (stąd zapewne wynikają
błędy faktograficzne, nieudolne liternictwo i koślawa ornamentyka kartusza).
W środkowo-europejskim malarstwie portretowym 1. połowy w. XVIII, a pre-
zentowany obraz jest jego dobrym przykładem, tego rodzaju element byłby
zupełnym anachronizmem. Można wysunąć przypuszczenie, iż pierwotne,
zapewne pejzażowe tło zostało zamalowane. Innym elementem dodanym później
są insygnia orderu Świętego Ducha. Jak wspomniałem, Józef Aleksander
Jabłonowski otrzymał to odznaczenie w r. 1756, a więc na portrecie musiałby
mieć co najmniej 45 lat. Domniemany autor miałby wówczas 73 lata (Pesne
zmarł w r. 1757). Późne portrety Pesne’a różnią się nieco od jego wcześniejszych
dzieł, pojawiły się także nowe trendy w modzie. Jabłonowski na prezentowanym
portrecie ubrany jest w strój odpowiadający najnowszym tendencjom rokokowej
mody francuskiej z lat trzydziestych i czterdziestych w. XVIII. Na koniec warto
zauważyć, iż insygnia domalowane są ręką znacznie mniej biegłego malarza. Nie
były one malowane z natury, gwiazda jest bowiem zbyt duża, ma złe proporcje,
a gołębica przedstawiona jest głową do góry, podczas gdy w rzeczywistości
zawsze występuje w odwróconym układzie. Obserwujemy więc zjawisko dość
rzadkie, acz charakterystyczne dla rodzimego malarstwa portretowego, wtór-
nego domalowywania odznaczeń, dystynkcji i różnego rodzaju atrybutów.
Malarstwo portretowe dworów Europy Środkowej 1. połowy w. XVIII
rozwijało się pod znakiem dominacji artystów francuskich, wśród których
wyróżnili się m.in.: działający w Dreźnie Louis de Silvestre (1673—1760),
związany z dworem królewskim w Berlinie Antoine Pesne (1683—1757) oraz
pracujący w Monachium Joseph Vivien (1657—1743).
Antoine Pesne urodził się w r. 1683 w Paryżu. Był uczniem swego ojca
Thomasa, portrecisty i wuja matki — Charlesa de la Fosse. W 1703 r. otrzymał
nagrodę Akademii Królewskiej, tzw. Prix du Rome i w latach 1705—1710
przebywał we Włoszech (w Rzymie, Neapolu i Wenecji). Pochodząca z tego okresu
Dziewczyna w oknie (r. 1706, Sanssouci) wykazuje raczej wpływy malarstwa
holenderskiego niż włoskiego. W 1710 r. przybył do Berlina, gdzie wkrótce został
malarzem nadwornym kolejnych władców Prus: Fryderyka I, Fryderyka Wilhel-
ma I i Fryderyka II Wielkiego. Od 1722 r. sprawował także zaszczytną funkcję
dyrektora Akademii Sztuki w Berlinie. Poza krótkim pobytem w Dreźnie