DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43487#0102
44
Roman Zwierzchowski
pawijskiej Certosy - nisze umieszczone na półfilarach z gotyckimi konsolami
lub gęsto zestawione tworzyły galerie quasi arkadkowe czy w dolnej kondyg-
nacji Zaccarii w Wenecji (1460). Ostatni przykład jest szczególny, zastosowa-
ne tu bowiem nisze, choć ozdobione muszlą, są płytkie i tym samym, pozba-
wione swego pierwotnego znaczenia (brak w nich posągów), spełniają jedynie
funkcję dekoracji w duchu bizantyjskich czy romańskich arkadowań26.
Przez wielokrotne powtórzenie w jednym pasie tego samego motywu
nisza zatraciła swój charakter obramienia, wyodrębniającego i tworzącego
zarazem inną jakość przestrzenną, na swój sposób indywidualną - ze względu
na posąg.
W zbliżony sposób, lecz za pomocą nisz o gładkich czaszach (ozdobionych
jednak w dolnej części półkolistymi tarczami o promienistej, quasi-konchowej
dekoracji) rozwiązana została na zewnątrz dolna część tamburu kaplicy grobo-
wej Colleoniego w Bergamo (po 1470 r.)27.
Ten typ dekoracji, pozbawionej już prawdopodobnie wyraźnego znaczenia
ideowego stosowany był także w Polsce. Podobna dekoracja arkadowo-niszo-
wa występuje np. we wnętrzu kolegiaty w Pułtusku w pasie podsklepiennym
(nisze gładkie). Tak samo usytuowane, niczym tambur, nisze konchowe pod
kopułą kaplicy Padniewskiego (dziś nie istniejące)28 pełniły
niegdyś - jak się wydaje - zbliżoną formalnie funkcję optycznej separacji
ścian i sklepienia, wzmacniając na tej drodze stosunkowo słabe oddziaływanie
drobnych gzymsów. Jednocześnie wypada nadmienieć, iż strefa występowania
tej dekoracji znajduje się pomiędzy „znaczącymi” strefami budowli sakral-
nych; dolna - ziemską i sklepienną - identyfikowana zazwyczaj z niebem,
mogłaby zatem być interpretowana jako strefa pośrednia, łącząca. Pokrewną
ideę można by odczytać w kompozycji attyki znanej kamienicy Celejowskiej
(Kazimierz Dolny), której dolna część, utworzona z rzędu konchowych
nisz w arkadkach, stanowi rodzaj cokołu dla czterech edikul grzebienia z płas-
ko rzeźbionymi figurkami świętych.
Powyższe przykłady, aczkolwiek reprezentujące prowincjonalną odmianę
architektury, także poza Włochami, ukazują zmiany, jakie przechodziła
włoska architektura na przełomie XV i XVI w. Właśnie w okresie cinquecenta
zagadnienie formy stanie się dominujące, uniezależniając się częściowo od
warstwy treściowej. Taka postawa XVI-wiecznych architektów, nacechowana
swobodą twórczą, pozwoli na szybki rozwój architektury, obfitujący w licz-
ne eksperymenty formalne, często również nieudane. Ich obiektem stała się
także nisza - element, obok kolumny czy pilastra, szczególnie interesujący
26 H. Decker, Renesans we Włoszech, Warszawa 1969, il. 164. Podobny motyw, choćby
w mniejszej skali, wykorzystany został na cokole konnego nagrobka hr. Cortesia Serego di
Seratico (Nanni di Bartolo, 1430) w kościele S. Anastasia w Weronie (tamże, il. 126).
27 Tamże, il. 99.
28 J. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973, s. 80-85,
il. 14, 15.
Roman Zwierzchowski
pawijskiej Certosy - nisze umieszczone na półfilarach z gotyckimi konsolami
lub gęsto zestawione tworzyły galerie quasi arkadkowe czy w dolnej kondyg-
nacji Zaccarii w Wenecji (1460). Ostatni przykład jest szczególny, zastosowa-
ne tu bowiem nisze, choć ozdobione muszlą, są płytkie i tym samym, pozba-
wione swego pierwotnego znaczenia (brak w nich posągów), spełniają jedynie
funkcję dekoracji w duchu bizantyjskich czy romańskich arkadowań26.
Przez wielokrotne powtórzenie w jednym pasie tego samego motywu
nisza zatraciła swój charakter obramienia, wyodrębniającego i tworzącego
zarazem inną jakość przestrzenną, na swój sposób indywidualną - ze względu
na posąg.
W zbliżony sposób, lecz za pomocą nisz o gładkich czaszach (ozdobionych
jednak w dolnej części półkolistymi tarczami o promienistej, quasi-konchowej
dekoracji) rozwiązana została na zewnątrz dolna część tamburu kaplicy grobo-
wej Colleoniego w Bergamo (po 1470 r.)27.
Ten typ dekoracji, pozbawionej już prawdopodobnie wyraźnego znaczenia
ideowego stosowany był także w Polsce. Podobna dekoracja arkadowo-niszo-
wa występuje np. we wnętrzu kolegiaty w Pułtusku w pasie podsklepiennym
(nisze gładkie). Tak samo usytuowane, niczym tambur, nisze konchowe pod
kopułą kaplicy Padniewskiego (dziś nie istniejące)28 pełniły
niegdyś - jak się wydaje - zbliżoną formalnie funkcję optycznej separacji
ścian i sklepienia, wzmacniając na tej drodze stosunkowo słabe oddziaływanie
drobnych gzymsów. Jednocześnie wypada nadmienieć, iż strefa występowania
tej dekoracji znajduje się pomiędzy „znaczącymi” strefami budowli sakral-
nych; dolna - ziemską i sklepienną - identyfikowana zazwyczaj z niebem,
mogłaby zatem być interpretowana jako strefa pośrednia, łącząca. Pokrewną
ideę można by odczytać w kompozycji attyki znanej kamienicy Celejowskiej
(Kazimierz Dolny), której dolna część, utworzona z rzędu konchowych
nisz w arkadkach, stanowi rodzaj cokołu dla czterech edikul grzebienia z płas-
ko rzeźbionymi figurkami świętych.
Powyższe przykłady, aczkolwiek reprezentujące prowincjonalną odmianę
architektury, także poza Włochami, ukazują zmiany, jakie przechodziła
włoska architektura na przełomie XV i XVI w. Właśnie w okresie cinquecenta
zagadnienie formy stanie się dominujące, uniezależniając się częściowo od
warstwy treściowej. Taka postawa XVI-wiecznych architektów, nacechowana
swobodą twórczą, pozwoli na szybki rozwój architektury, obfitujący w licz-
ne eksperymenty formalne, często również nieudane. Ich obiektem stała się
także nisza - element, obok kolumny czy pilastra, szczególnie interesujący
26 H. Decker, Renesans we Włoszech, Warszawa 1969, il. 164. Podobny motyw, choćby
w mniejszej skali, wykorzystany został na cokole konnego nagrobka hr. Cortesia Serego di
Seratico (Nanni di Bartolo, 1430) w kościele S. Anastasia w Weronie (tamże, il. 126).
27 Tamże, il. 99.
28 J. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973, s. 80-85,
il. 14, 15.