DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.43487#0137
Wystrój snycerski kościoła pw. Wniebowzięcia NMP
63
Około 1851 r. z inicjatywy ks. proboszcza Józefa Bykowskiego przepro-
wadzono remont kościoła35 36. Wzmocniono fundamenty, otynkowano kościół,
dokonano przeróbek w portalu37, odnowiono mur cmentarny. Wówczas też
prawdopodobnie nadano obecny kształt górnym partiom skarp i gzymsowi
korpusu kościoła, a wewnątrz dodano pilastry przy ścianach bocznych. Za-
bielono również malowidła ścienne38 i odnowiono ołtarze. Pozłotnicy war-
szawscy „La Chapelle i Gibasiewicz z kompanią [...] z prawdziwą chlubą dla
siebie, z najlepszym gustem i największą akuratnością wykonali odnowienie
kościoła. Wielki ołtarz i oba boczne pod alabaster lakierowane, wszystkie zaś
gzymsy, kapitele, piedestale, kolumny, ramy i wszystkie rzeźby [...] najpięk-
niej odzłocone”39. Powrócił też na swe miejsce przechowany uprzednio w
skarbcu kościelnym włoski krucyfiks.
W związku z budową nowego kościoła rozebrano po 1900 r. prezbite-
rium, niszcząc pierwotne proporcje budynku i wnętrza40. Ołtarz główny,
wraz z rzeźbami św. apostołów Piotra i Pawła, został przesunięty do nawy
kościoła i umieszczony na linii ołtarzy bocznych. Przeniesiono też ambonę,
umieszczając ją przy północnej ścianie nawy. Zniszczone zostały stalle i loże.
Przenoszone obiekty uległy pewnym uszkodzeniom. W roku 1908 chrzcielni-
cę, po gruntownej renowacji, umieszczono w zakrystii nowego kościoła41. W
tym też chyba czasie w kościele ustawiono niewiadomego pochodzenia rzeź-
bę św. Jana Nepomucena.
W 1942 r. kościół gruntownie odnowiono. Ściany zostały pokryte nieu-
dolnymi malowidłami Stolarczyka42, marmurową posadzkę zamieniono na
35 Za szkłem, w dużych rzeźbionych w drzewie ramach, umieszczony jest alegoryczny haft.
Pochodzące z XIX w. epitafium nie wchodzi w zakres niniejszej pracy.
36 Poprzednio, w latach 1806-1846, kościół pozostawał pod zarządem misjonarzy (T.G.,
Kościół białostocki-, Piłaszewicz, Białystok, kościół, s. 11).
37 Wiązało się to prawdopodobnie z wprowadzeniem nowych przepisów przeciwpożaro-
wych (Piłaszewicz, Białystok, kościół, s. 24).
38 Prace poszukiwawczo-badawcze doprowadziły do wykrycia warstw malowideł ścien-
nych: z 1626 r., sprzed 1750-1752, z 1750-1752, z XIX w. i z 1942 r. (I gnato wicz, Dokumen-
tacja').
39 T.G., Kościół białostocki.
40 W XIX w. z powodu znacznego rozwoju miasta (przed I wojną światową Białystok
liczył ponad 80 tys. mieszkańców, w tym ponad 50% Żydów) dawny kościół okazał się zbyt
mały. W wyniku czynionych starań o zezwolenie na budowę nowego kościoła władze rosyjskie
wyraziły zgodę jedynie na rozbudowę już istniejącego. W latach 1900-1906, po rozebraniu
prezbiterium, dobudowano do korpusu świątyni od strony wschodniej duży neogotycki kościół
według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego, również pw. Wniebowzięcia NMP, pełniącego dziś
rolę katedry. Wówczas rozebrano też część dawnego obmurowania (Piłaszewicz, Białystok,
kościół s. 11, 16).
41 Tak podaje miejscowa tradycja. Zmieniono wówczas polichromię chrzcielnicy. Czy
częściowo wymieniono też na nowe ornamenty, czy może dokonano całkowitej rekonstrukcji
czaszy, trzonu, bazy i pokrywy — trudno jest ustalić. Chrzcielnica zdemontowana przed laty
w celu przeprowadzenia konserwacji jest niedostępna — do dyspozycji pozostaje jedynie archi-
walne zdjęcie obiektu.
42 TG 166, s. 1.
63
Około 1851 r. z inicjatywy ks. proboszcza Józefa Bykowskiego przepro-
wadzono remont kościoła35 36. Wzmocniono fundamenty, otynkowano kościół,
dokonano przeróbek w portalu37, odnowiono mur cmentarny. Wówczas też
prawdopodobnie nadano obecny kształt górnym partiom skarp i gzymsowi
korpusu kościoła, a wewnątrz dodano pilastry przy ścianach bocznych. Za-
bielono również malowidła ścienne38 i odnowiono ołtarze. Pozłotnicy war-
szawscy „La Chapelle i Gibasiewicz z kompanią [...] z prawdziwą chlubą dla
siebie, z najlepszym gustem i największą akuratnością wykonali odnowienie
kościoła. Wielki ołtarz i oba boczne pod alabaster lakierowane, wszystkie zaś
gzymsy, kapitele, piedestale, kolumny, ramy i wszystkie rzeźby [...] najpięk-
niej odzłocone”39. Powrócił też na swe miejsce przechowany uprzednio w
skarbcu kościelnym włoski krucyfiks.
W związku z budową nowego kościoła rozebrano po 1900 r. prezbite-
rium, niszcząc pierwotne proporcje budynku i wnętrza40. Ołtarz główny,
wraz z rzeźbami św. apostołów Piotra i Pawła, został przesunięty do nawy
kościoła i umieszczony na linii ołtarzy bocznych. Przeniesiono też ambonę,
umieszczając ją przy północnej ścianie nawy. Zniszczone zostały stalle i loże.
Przenoszone obiekty uległy pewnym uszkodzeniom. W roku 1908 chrzcielni-
cę, po gruntownej renowacji, umieszczono w zakrystii nowego kościoła41. W
tym też chyba czasie w kościele ustawiono niewiadomego pochodzenia rzeź-
bę św. Jana Nepomucena.
W 1942 r. kościół gruntownie odnowiono. Ściany zostały pokryte nieu-
dolnymi malowidłami Stolarczyka42, marmurową posadzkę zamieniono na
35 Za szkłem, w dużych rzeźbionych w drzewie ramach, umieszczony jest alegoryczny haft.
Pochodzące z XIX w. epitafium nie wchodzi w zakres niniejszej pracy.
36 Poprzednio, w latach 1806-1846, kościół pozostawał pod zarządem misjonarzy (T.G.,
Kościół białostocki-, Piłaszewicz, Białystok, kościół, s. 11).
37 Wiązało się to prawdopodobnie z wprowadzeniem nowych przepisów przeciwpożaro-
wych (Piłaszewicz, Białystok, kościół, s. 24).
38 Prace poszukiwawczo-badawcze doprowadziły do wykrycia warstw malowideł ścien-
nych: z 1626 r., sprzed 1750-1752, z 1750-1752, z XIX w. i z 1942 r. (I gnato wicz, Dokumen-
tacja').
39 T.G., Kościół białostocki.
40 W XIX w. z powodu znacznego rozwoju miasta (przed I wojną światową Białystok
liczył ponad 80 tys. mieszkańców, w tym ponad 50% Żydów) dawny kościół okazał się zbyt
mały. W wyniku czynionych starań o zezwolenie na budowę nowego kościoła władze rosyjskie
wyraziły zgodę jedynie na rozbudowę już istniejącego. W latach 1900-1906, po rozebraniu
prezbiterium, dobudowano do korpusu świątyni od strony wschodniej duży neogotycki kościół
według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego, również pw. Wniebowzięcia NMP, pełniącego dziś
rolę katedry. Wówczas rozebrano też część dawnego obmurowania (Piłaszewicz, Białystok,
kościół s. 11, 16).
41 Tak podaje miejscowa tradycja. Zmieniono wówczas polichromię chrzcielnicy. Czy
częściowo wymieniono też na nowe ornamenty, czy może dokonano całkowitej rekonstrukcji
czaszy, trzonu, bazy i pokrywy — trudno jest ustalić. Chrzcielnica zdemontowana przed laty
w celu przeprowadzenia konserwacji jest niedostępna — do dyspozycji pozostaje jedynie archi-
walne zdjęcie obiektu.
42 TG 166, s. 1.