DOI Kapitel:
Lileyko, Jerzy: Widoki i plany Warszawy wykonane w latach 1733-1740, tak zwane Elekcyjne. Przyczynek do związków polityki i sztuki
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.66252#0099
Widoki i plany Warszawy wykonane w latach 1733-1740
93
Wyraźną mistyfikacją jest także zamieszczona w obramieniu scena elekcji
z prymasem-interrexem, poprzedzanym przez krucygiera z wysokim krzyżem,
oznaką godności prymasowskiej, który konno objeżdża koło rycerskie w celu
zebrania głosów województw. Już ten szczegół wskazuje na nieprawdziwość
przedstawienia tego, co działo się na Kamionku, gdyż prymas Potocki nie był
tam obecny, a biskupowi krakowskiemu takie insygnium nie przysługiwało.
Zresztą nawet w ogólnych zarysach scena ta nie jest próbą odtworzenia rzeczy-
wistego zdarzenia, lecz trawestacją sztychu z początku XVII w., mającego
przedstawiać elekcję Zygmunta III. Sztych ten następnie wielokrotnie naśla-
dowano, zmieniając tylko imię kolejnych elektów, z czasem nabrał więc cech
niejako stereotypowego obrazu polskiej elekcji. Najpewniej właśnie dlatego stał
się wzorem dla przedstawienia zjazdu na Kamionku. Przez odwołanie się do
utrwalonego w powszechnej świadomości wyobrażenia, czy raczej schematu
ikonograficznego, miał dodatkowo przekonywać o tym, że także elekcja na
Kamionku wyglądała tak jak wszystkie poprzednie. Umieszczone nad tą sceną
dwa ukoronowane orły symbolizujące Królestwo Polskie, które podtrzymują
szponami tarcze herbowe Saksonii i Wettinów, a dziobami nakładają koronę
królewską na kartusz z inicjałami Augusta III, przenoszą w sferę alegorii wyda-
rzenia historyczne ukazane niżej. Swego rodzaju aktualizacją jest jednak wy-
mowna sentencja, wyraźnie skierowana do antysaskiej opozycji: „Fugite partes
adversae I Nec contra Nos”, która jakby mimo woli osłabia argumentację za-
wartą w powyższych historycznych i alegorycznych przedstawieniach.
Plan terenów na praskim brzegu Wisły powtarza zasadnicze elementy wido-
ku: pole elekcyjne na Kamionku, obóz szlachty i obóz wojsk rosyjskich, ozna-
cza też położenie budowli, które odegrały wówczas znaczącą rolę. Wśród deko-
racji - obok orłów podtrzymujących ozdobione panopliami tarcze herbowe Sak-
sonii i Wettinów - na uwagę zasługują dwie postacie: Chronos z klepsydrą,
wsparty na hełmie rycerskim, i personifikacja czy też muza Historii Klio z
otwartą księgą68. Niewątpliwie teksty, które miały wypełniać puste panneaux,
tłumaczyłyby i pogłębiały te przedstawienia. Niemniej są to przejrzyste alego-
rie, odwołujące się do Czasu i Historii, a tym samym do obiektywnego sądu
przyszłych pokoleń, wolnych od doraźnych emocji. Tego rodzaju odwoływanie
się jest wykorzystywane i nadużywane zawsze wtedy, gdy jakieś działanie
budzi sprzeciw współczesnych, lecz w tym wypadku, niejako wbrew inten-
cjom autorów, każę postawić pytanie, dlaczego osąd Chronosa i Klio był w
ogóle potrzebny.
68 Są to trawestacje obiegowych przedstawień znanych z podręczników ikonologii (por.:
C. R i p a, La piu novissima iconologia..., Padova 1630, t. 2, s. 325-336.
93
Wyraźną mistyfikacją jest także zamieszczona w obramieniu scena elekcji
z prymasem-interrexem, poprzedzanym przez krucygiera z wysokim krzyżem,
oznaką godności prymasowskiej, który konno objeżdża koło rycerskie w celu
zebrania głosów województw. Już ten szczegół wskazuje na nieprawdziwość
przedstawienia tego, co działo się na Kamionku, gdyż prymas Potocki nie był
tam obecny, a biskupowi krakowskiemu takie insygnium nie przysługiwało.
Zresztą nawet w ogólnych zarysach scena ta nie jest próbą odtworzenia rzeczy-
wistego zdarzenia, lecz trawestacją sztychu z początku XVII w., mającego
przedstawiać elekcję Zygmunta III. Sztych ten następnie wielokrotnie naśla-
dowano, zmieniając tylko imię kolejnych elektów, z czasem nabrał więc cech
niejako stereotypowego obrazu polskiej elekcji. Najpewniej właśnie dlatego stał
się wzorem dla przedstawienia zjazdu na Kamionku. Przez odwołanie się do
utrwalonego w powszechnej świadomości wyobrażenia, czy raczej schematu
ikonograficznego, miał dodatkowo przekonywać o tym, że także elekcja na
Kamionku wyglądała tak jak wszystkie poprzednie. Umieszczone nad tą sceną
dwa ukoronowane orły symbolizujące Królestwo Polskie, które podtrzymują
szponami tarcze herbowe Saksonii i Wettinów, a dziobami nakładają koronę
królewską na kartusz z inicjałami Augusta III, przenoszą w sferę alegorii wyda-
rzenia historyczne ukazane niżej. Swego rodzaju aktualizacją jest jednak wy-
mowna sentencja, wyraźnie skierowana do antysaskiej opozycji: „Fugite partes
adversae I Nec contra Nos”, która jakby mimo woli osłabia argumentację za-
wartą w powyższych historycznych i alegorycznych przedstawieniach.
Plan terenów na praskim brzegu Wisły powtarza zasadnicze elementy wido-
ku: pole elekcyjne na Kamionku, obóz szlachty i obóz wojsk rosyjskich, ozna-
cza też położenie budowli, które odegrały wówczas znaczącą rolę. Wśród deko-
racji - obok orłów podtrzymujących ozdobione panopliami tarcze herbowe Sak-
sonii i Wettinów - na uwagę zasługują dwie postacie: Chronos z klepsydrą,
wsparty na hełmie rycerskim, i personifikacja czy też muza Historii Klio z
otwartą księgą68. Niewątpliwie teksty, które miały wypełniać puste panneaux,
tłumaczyłyby i pogłębiały te przedstawienia. Niemniej są to przejrzyste alego-
rie, odwołujące się do Czasu i Historii, a tym samym do obiektywnego sądu
przyszłych pokoleń, wolnych od doraźnych emocji. Tego rodzaju odwoływanie
się jest wykorzystywane i nadużywane zawsze wtedy, gdy jakieś działanie
budzi sprzeciw współczesnych, lecz w tym wypadku, niejako wbrew inten-
cjom autorów, każę postawić pytanie, dlaczego osąd Chronosa i Klio był w
ogóle potrzebny.
68 Są to trawestacje obiegowych przedstawień znanych z podręczników ikonologii (por.:
C. R i p a, La piu novissima iconologia..., Padova 1630, t. 2, s. 325-336.