DOI Artikel:
Długosz-Rygiel, Katarzyna: Barwniki stosowane w koptyjskim włókiennictwie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51309#0110
108
Katarzyna Długosz-Rygiel
Źródło barwnika, sposób uzyskania, właściwości
Źródłem barwnika jest korzeń rośliny, a dokładnie jego czerwona warstwa pomiędzy
zewnętrzną skórką i rdzeniem. Świeży korzeń ma 20-30 cm długości i około 1,2 cm
grubości, wewnątrz jest żółtawy, na zewnątrz brunatnoczerwony30.
Roślina była wykopywana jesienią, po utracie liści, kiedy osiągała wiek 18-28 mie-
sięcy. Korzeń suszono, bito do usunięcia zanieczyszczeń i wierzchniej skórki, a na-
stępnie mielono na proszek3'.
Korzeń rośliny zawiera barwniki w postaci glikozydów. Dwa z nich wydzielono w
stanie czystym i są to: kwas ruberytrynowy i glikozyd rubiadynowy. Oprócz nich
korzeń zawiera także alizarynę, purpurynę, purpuroksantynę, kwas purpuro-
ksantynokarbonowy (munjistinę), rubiadydę i kwas purpurokarboksylowy (pseudo-
purpurynę)32. Najważniejszą rolę odgrywa alizaryna: 1,2 - dwuhydroksyantrachinon
Ci4H8O4, faktyczny składnik barwiący włókno33. Pozostałe substancje mają jedynie
znaczenie podcieniowujące34.
Klasyfikacja barwnika
Alizaryna jest barwnikiem zaprawowym33.
Środki pomocnicze i efekt kolorystyczny
Alizaryna z metalami (tzn. solami, wodorotlenkami i ałunami metali) tworzy nieroz-
puszczalne związki, które bardzo mocno utrwalają się na włóknie. W zależności od
użytego w zaprawie metalu uzyskiwano różne wybarwienia36:
- ałun żelazowy - odcienie od brązu do czerwieni37,
- wodorotlenek glinowy - odcień czerwonoróżowy (znany obecnie jako czerwień
turecka)38,
- wodorotlenek cynowy - płomienna czerwień19,
- wodorotlenek żelazowy - odcień fioletowy40.
Kąpiel farbiarska nie mogła być za gorąca, gdyż w zbyt wysokiej temperaturze
barwniki nie były wychwytywane przez włókno, które przybierało wtedy nie-
pożądany niebieskawy odcień41. W celu poprawienia nasycenia barwnikiem
farbiarze dodawali do kąpieli mydlnicę lekarską, czasem także wodę wapienną lub
żółć wołu42.
30 Turski, Więcławek 1952: 179.
31 Forbes 1956: 106.
32 Turski, Więcławek 1952: 180.
33 Forbes 1956: 106.
34 Turski, Więcławek 1952: 181.
35 Ibidem.
36 Hofenk de Graaff 1991: 30.
37 Forbes 1956: 107.
38 Shirley 1964: 887.
39 Hofenk de Graaff 1991: 29.
40 Hofenk de Graaff 1991:30.
41 Ibidem.
42 SCHWEPPE 1992: 55.
Katarzyna Długosz-Rygiel
Źródło barwnika, sposób uzyskania, właściwości
Źródłem barwnika jest korzeń rośliny, a dokładnie jego czerwona warstwa pomiędzy
zewnętrzną skórką i rdzeniem. Świeży korzeń ma 20-30 cm długości i około 1,2 cm
grubości, wewnątrz jest żółtawy, na zewnątrz brunatnoczerwony30.
Roślina była wykopywana jesienią, po utracie liści, kiedy osiągała wiek 18-28 mie-
sięcy. Korzeń suszono, bito do usunięcia zanieczyszczeń i wierzchniej skórki, a na-
stępnie mielono na proszek3'.
Korzeń rośliny zawiera barwniki w postaci glikozydów. Dwa z nich wydzielono w
stanie czystym i są to: kwas ruberytrynowy i glikozyd rubiadynowy. Oprócz nich
korzeń zawiera także alizarynę, purpurynę, purpuroksantynę, kwas purpuro-
ksantynokarbonowy (munjistinę), rubiadydę i kwas purpurokarboksylowy (pseudo-
purpurynę)32. Najważniejszą rolę odgrywa alizaryna: 1,2 - dwuhydroksyantrachinon
Ci4H8O4, faktyczny składnik barwiący włókno33. Pozostałe substancje mają jedynie
znaczenie podcieniowujące34.
Klasyfikacja barwnika
Alizaryna jest barwnikiem zaprawowym33.
Środki pomocnicze i efekt kolorystyczny
Alizaryna z metalami (tzn. solami, wodorotlenkami i ałunami metali) tworzy nieroz-
puszczalne związki, które bardzo mocno utrwalają się na włóknie. W zależności od
użytego w zaprawie metalu uzyskiwano różne wybarwienia36:
- ałun żelazowy - odcienie od brązu do czerwieni37,
- wodorotlenek glinowy - odcień czerwonoróżowy (znany obecnie jako czerwień
turecka)38,
- wodorotlenek cynowy - płomienna czerwień19,
- wodorotlenek żelazowy - odcień fioletowy40.
Kąpiel farbiarska nie mogła być za gorąca, gdyż w zbyt wysokiej temperaturze
barwniki nie były wychwytywane przez włókno, które przybierało wtedy nie-
pożądany niebieskawy odcień41. W celu poprawienia nasycenia barwnikiem
farbiarze dodawali do kąpieli mydlnicę lekarską, czasem także wodę wapienną lub
żółć wołu42.
30 Turski, Więcławek 1952: 179.
31 Forbes 1956: 106.
32 Turski, Więcławek 1952: 180.
33 Forbes 1956: 106.
34 Turski, Więcławek 1952: 181.
35 Ibidem.
36 Hofenk de Graaff 1991: 30.
37 Forbes 1956: 107.
38 Shirley 1964: 887.
39 Hofenk de Graaff 1991: 29.
40 Hofenk de Graaff 1991:30.
41 Ibidem.
42 SCHWEPPE 1992: 55.