Studia i materiały archeologiczne (11.2003)

Barwniki stosowane w koptyjskim włókiennictwie

109

Z urzetem43 lub indygo44 jako środkami podbarwiającymi (tj. barwiącymi wstępnie)
alizaryna dawała kolor zbliżony do prawdziwej purpury - nazywano ją wówczas
purpurą egipską45.
Dostępność, jakość, cena
Powszechne stosowanie marzanny w czasach starożytnych, a także w Egipcie kop-
tyjskim wynikało z jej dostępności, odporności na światło i pranie, niskiej ceny
i szerokiej gamy odcieni, jakie można było z niej uzyskać4*1. Była bez wątpienia
najtrwalszym barwnikiem wśród tanich barwników roślinnych.
Dziej e barwnika
Pierwsze próbki tkaniny barwionej marzanną pochodzą z Mohenjo-Daro w dolinie
Indusu i są datowane na 3 tys. lat p.n.e. W starożytnym i koptyjskim Egipcie była
stosowana powszechnie, jako roślina rodzima47. Po najeździć arabskim została
częściowo wyparta przez inne czerwone barwniki, np. robione z szelaku Coccus
lacca* (zob. niżej Lac-dye). W tkaninach koptyjskich okresu arabskiego, czyli od
końca VII wieku, stosowano marzannę na podkładzie indygo, aby imitować
49
purpurę .
Potwierdzenie wykorzystania w tkaninach koptyjskich.
Świadectwa archeologiczne
Analizy chemiczne tkanin koptyjskich przeprowadzone w latach dwudziestych
i trzydziestych XX wieku przez R. Pfistera ujawniły obecność marzanny z wieloma
środkami pomocniczymi. W zależności od zastosowanego środka włókno po farbo-
waniu marzanną uzyskiwało różne wybarwienia:
- zaprawa glinowa ze śladami żelaza (być może przypadkowymi) - czerwień,
- lekkie tło indygo - czerwień,
- podkład indygo - purpura,
- zaprawa żelazowa - purpura30.
Ponadto Pfister stwierdził, że marzanna na aluminium czystym (czyli dającym bar-
dzo żywe, czerwone wybarwienia) wydaje się nie występować w najstarszych tkani-
nach koptyjskich (z wieku III i z początku IV wieku), ponieważ moda w tym okresie
nie dopuszczała używania tkanin w tak jaskrawych kolorach31.
W latach osiemdziesiątych XX wieku do analiz tekstyliów starożytnych zaczęto wy-
korzystywać metodę HPLC (wysokosprawna chromatografia cieczowa kolumno-
wa)3". Efekty tych analiz, zrelacjonowane przez J. Woutersa, są szczególnie istotne
dla tkanin koptyjskich. Okazało się bowiem, że w tkaninach pochodzących z III
wieku głównym składnikiem barwiącym jest alizaryna pochodząca z Rubici

43 Stawicki 1987: 155.
44 Badawy 1978: 298.
45 SCHWEPPE 1992: 56.
46 Stawicki 1987: 155; Hofenk de Graaff 1991:29.
47 Forbes 1956: 106. SHIRLEY.
48 Caroll 1988: 33.
49 Badawy 1978: 298.
50 Pfister 1935:37.
51 Pfister 1935: 47.
52 SCHWEPPE 1992: 5.