DOI Artikel:
Długosz-Rygiel, Katarzyna: Barwniki stosowane w koptyjskim włókiennictwie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51309#0107
Katarzyna Długosz-Rygiel
Barwniki stosowane w koptyjskim włókiennictwie
Barwne tkaniny koptyjskie stanowią liczną i odrębną stylistycznie grupę zabyt-
ków tekstylnych, przetrwałych w suchym klimacie i pustynnych piaskach Egiptu.
Nazwa, która je wyróżnia jest umowna; samo słowo „koptyjski” powstało na grun-
cie arabskim, po inwazji w VII wieku, jako odnoszące się do mieszkańca Egiptu -
nie-Araba. Ponieważ w interesującym nas okresie ludność doliny Nilu była w wię-
kszości chrześcijańska, dlatego też sztuka przez nią stworzona odpowiadała potrze-
bom chrześcijan i rozwijała się w chrześcijańskich warsztatach. Tkaniny koptyjskie
pochodzą w głównej mierze z nekropoli chrześcijańskich. Początki tkactwa kop-
tyjskiego sięgają przełomu III i IV wieku. Produkcja tekstylna do końca VII wieku
odzwierciedlała gusta greckiej elity, która na początku VIII wieku uległa koptyzacji.
Obecnie powszechnie znane są centra tkackie stworzone przez Koptów w
Antinoe, Aleksandrii, Arsinoe, Achmim czy Hermopolis. Istotne jest jednak byśmy
zdali sobie sprawę z faktu powszechności produkcji tkackiej na terenie całego
Egiptu: zwykle warsztat tkacki znajdował się w każdym domu, a duże centra tekstyl-
ne nie różniły się zasadniczo od małych ośrodków. We wszystkich wytwarzano
ubiory i tkaniny służące wyposażeniu wnętrz domów prywatnych i kościołów -
głównie zasłony ścienne. O ich ozdobności poza typem dekoracji decydowała
niezwykle bogata gama barwna, uzyskana dzięki umiejętnemu zastosowaniu
barwników naturalnych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, a także zapraw i licz-
nych środków pomocniczych. Między warsztatami krążyły dokładne receptury
farbiarskie, kilkadziesiąt z nich przetrwało w dwóch znanych nam papirusach:
Papirusie Sztokholmskim* 1 i Papirusie Lejdejskim X2. Wymieniają one z nazwy
barwniki stosowane w Egipcie, takie jak orselia, alkanna, krokosz barwierski, różne
gatunki czerwca i mięczaków purpurowych, marzanna i urzet. Barwniki te zaliczono
do trzech grup środków farbiarskich, jako: barwniki bezpośrednie (proste), barwniki
zaprawowe (bejcowe), barwniki kadziowe3.
Artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Elżbiety
Jastrzębowskiej, przedstawionej w IA UW w 2000 roku.
1 Lagercrantz 1913.
2 Leemans 1843; 1885.
3 Hofenk de Graaff 1991: 25.
Barwniki stosowane w koptyjskim włókiennictwie
Barwne tkaniny koptyjskie stanowią liczną i odrębną stylistycznie grupę zabyt-
ków tekstylnych, przetrwałych w suchym klimacie i pustynnych piaskach Egiptu.
Nazwa, która je wyróżnia jest umowna; samo słowo „koptyjski” powstało na grun-
cie arabskim, po inwazji w VII wieku, jako odnoszące się do mieszkańca Egiptu -
nie-Araba. Ponieważ w interesującym nas okresie ludność doliny Nilu była w wię-
kszości chrześcijańska, dlatego też sztuka przez nią stworzona odpowiadała potrze-
bom chrześcijan i rozwijała się w chrześcijańskich warsztatach. Tkaniny koptyjskie
pochodzą w głównej mierze z nekropoli chrześcijańskich. Początki tkactwa kop-
tyjskiego sięgają przełomu III i IV wieku. Produkcja tekstylna do końca VII wieku
odzwierciedlała gusta greckiej elity, która na początku VIII wieku uległa koptyzacji.
Obecnie powszechnie znane są centra tkackie stworzone przez Koptów w
Antinoe, Aleksandrii, Arsinoe, Achmim czy Hermopolis. Istotne jest jednak byśmy
zdali sobie sprawę z faktu powszechności produkcji tkackiej na terenie całego
Egiptu: zwykle warsztat tkacki znajdował się w każdym domu, a duże centra tekstyl-
ne nie różniły się zasadniczo od małych ośrodków. We wszystkich wytwarzano
ubiory i tkaniny służące wyposażeniu wnętrz domów prywatnych i kościołów -
głównie zasłony ścienne. O ich ozdobności poza typem dekoracji decydowała
niezwykle bogata gama barwna, uzyskana dzięki umiejętnemu zastosowaniu
barwników naturalnych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, a także zapraw i licz-
nych środków pomocniczych. Między warsztatami krążyły dokładne receptury
farbiarskie, kilkadziesiąt z nich przetrwało w dwóch znanych nam papirusach:
Papirusie Sztokholmskim* 1 i Papirusie Lejdejskim X2. Wymieniają one z nazwy
barwniki stosowane w Egipcie, takie jak orselia, alkanna, krokosz barwierski, różne
gatunki czerwca i mięczaków purpurowych, marzanna i urzet. Barwniki te zaliczono
do trzech grup środków farbiarskich, jako: barwniki bezpośrednie (proste), barwniki
zaprawowe (bejcowe), barwniki kadziowe3.
Artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Elżbiety
Jastrzębowskiej, przedstawionej w IA UW w 2000 roku.
1 Lagercrantz 1913.
2 Leemans 1843; 1885.
3 Hofenk de Graaff 1991: 25.