Studia Palmyreńskie (4.1970)

Jacek Wais

PROBLEMY IKONOGRAFII MALAKBELA

I

Brak przekazów literackich z pierwszej ręki, które by dotyczyły Palmyry,
tj. pochodzących od samych Palmyreńczyków, jest jedną z najbardziej
znamiennych cecli źródeł naszej wiedzy o Palmyrze. Ponieważ zaś również
ilość i wnikliwość przekazów ościennych nie zadowala nas, analiza reliktów
życia materialnego i duchowego stanowi niezastąpiony instrument wiedzjr
o Palmyrze. Powyższy stan rzeczy dotyczy również, i to w szczególności,
tak skomplikowanego zjawiska, jakim jest religia palmyreńska. Gdy z kolei
o nią chodzi, to dwie zasadnicze kategorie źródeł, które pozostawili nam
Palmyreńczycy, mianowicie materiał epigraficzny oraz ikonograficzny, również
przedstawiają dla nas niejednakową wartość. Gdybyśmy byli w posiadaniu
jedynie inskrypcji, nasza wiedza o religii palmyreńskiej ograniczałaby się
do znajomości imion bóstw i formułek z dedykowanych im pomników. Zarówno
jedne, jak i drugie w niewielkim tylko stopniu, a niekiedy wcale, nie mogłyby
się przyczynić do rozpoznania „natury” bóstw tak zróżnicowanego, jak od
dłuższego czasu coraz lepiej możemy' ocenić, panteonu palmyreńskiego:
podczas gdy w pierwszym przypadku można by osiągnąć bardzo niepewne
rezultaty drogą porównawczą, .badania etymologii itp., w drugim mamy
do czynienia z szeregiem banalnych epitetów, jwzysługujących wielu bóstwom,
w których indywidualność ich się zaciera, jeśli zupełnie nie zatraca. W tej
sytuacji analiza przedstawień bóstw jest dla nas podstawowym źródłem
wiedzy o nich. Oczywiście w tych wypadkach, w których badanie inskrypcji
coś wnosi, korzystamy z tej pomocy.

Ten priorytet studiów ikonograficznych będzie utrzymany również w tej
pracy, poświęconej ikonografii Malakbela, jednego z najważniejszych bóstw
panteonu palmyreńskiego, i to w szczególnie wysokim stopniu. Dotychczaso-
wym bowiem próbom eksplikacji samego imienia Malakbela wyniki studiów
ikonograficznych bądź zaprzeczyły, bądź wyraźnie ich nie potwierdziły,

5