DOI Artikel:
Walczak, Marek: Przemiany architektoniczne katedry krakowskiej w pierwszej połowie XV wieku i ich związek z działalnością fundacyjną kardynała Zbigniewa Oleśnickiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19899#0023
Po przeanalizowaniu wyglądu zachowanych
partii całego zespołu pomieszczeń w pobliżu dawnego
kapitularza należy stwierdzić, że inicjatywa budow-
lana Oleśnickiego ograniczyła się w tym miejscu do
rezygnacji z pomieszczenia na piętrze wieży, założenia
sklepienia we wnętrzu kapitularza, wykończenia ka-
miennej okładziny elewacji zachodniej i południowej
oraz prawdopodobnie dodania kamiennego parapetu
z herbami, biegnącego ponad arkadą do kaplicy Św.
Mikołaja. Prawdopodobnie zakres tych prac ujęty
został terminem „instauracio", użytym w datacji do-
kumentu wydanego 3 X 1437.
Odrębny, ważny problem stanowi rekonstrukcja
galerii z domniemanym fryzem herbowym oraz funk-
cji nie dokończonego pomieszczenia w górnej kon-
dygnacji wieży. Musi być ona przeprowadzona na
podstawie analizy średniowiecznych zwyczajów litur-
gicznych.
Pośród różnorodnych form kultu relikwii41 po-
czesne miejsce zajmuje do dziś obyczaj ich uroczys-
tego ukazywania wiernym, podkreślający właściwy
dystans między sacrum a profanum. W czasie szcze-
gólnie uroczystych świąt od niepamiętnych czasów
wynosi się ze skarbców spoczywające tam relikwiarze
i ustawia na ołtarzu do adoracji. W średniowieczu
używano do tego celu specjalnych konstrukcji w ro-
dzaju przenośnego cyborium, zwanego „capella", na
którym w określonym porządku kładziono relik-
wie42, lub stojaka zwanego „pertica", na którym je
zawieszano43. Równie często zawartość skarbca roz-
kładano bezpośrednio na ołtarzu44. W kościołach, do
których szczególna popularność relikwii ściągała rze-
sze pielgrzymów, takie środki jednak nie wystarczały.
Wznoszono wówczas specjalne balkony, loggie czy
platformy otwarte często na plac przed kościołem,
20. Uroczyste ukazanie relikwii głowy św. Brygidy na soborze
w Konstancji. Rysunek z kroniki soboru Ulricha von Richental
(wg: Alltag im Spdtmittelalter; repr. A. Rzepecki)
dając możliwość kontaktu z sacrum znacznie więk-
szym grupom wiernych45. Najwcześniejsze zachowa-
ne zabytki tego typu powstały w XII-wiecznej Italii.
w wiekach średnich, Kraków 1933, s. 151; Por. także: KZSP, IV,
cz. II, Warszawa 1971, s. 117; H. Małkiewiczówna, Interpreta-
cja treści XV-wiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni
mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie (Folia
Historiae Artium, VIII, 1972, s. 72).
41 Na temat kultu relikwii patrz m.in: S. Beissel, Die
Verehrung der Heiligen und ihre Reliąuien in Deutschland wdhrend
der zweiten Hdlfte des Mittelalters, Erganzungheft 54 zu den
„Stimmen aus Maria Laach", Freiburg im Br. 1892, szczególnie
s. 124 i nn.; A. Grab ar, Martyrium: Recherches sur le culte des
reliąues en l'art chretien antiąue, I: Architecture^&ńs 1946, s. 37
i nn.; H. Leclerą, Reliąues et reliąuaires [w:] F. C ab roi, H.
Leclerą, Dictionnaire d'archeologie chretienne et de liturgie, 14, 2,
Paris 1948, szp. 2294—2359; B. Kótting, Reliąuien [w:] Lexikon
fur Theologie und Kirche, 8. Freiburg im Br. 1963, szp. 1218—1221,
szczególnie szp. 1220.
42 Por. np. sposób rozmieszczenia relikwii w katedrze
w Metz w dniu dedykacji kościoła Św. Stefanowi opisany w: Liber
de ordinatione et officio tocius anni in ecclesia Metensi z r. 1105;
Mittelalterliche Schatsverzeichnisse, I: Von der Zeit Karls des
Grossen bis zur Mitte des 13. Jahrhunderts (Veróffentlichungen des
Zentralinstituts fur Kunstgeschichte in Munchen, IV, Munchen
1967, s. 138 oraz hasło „capella" na s. 166).
43 Por. np. Christiani archiepiscopi Liber de calamitate ec-
clesiae Moguntinae powstałą przed połową XIII wieku; ibidem,
s. 52 i nn. oraz s. 190 s.v. „pertica".
44 A. Legner, Zur Prdesenz der grossen Reliąuienschreine in
der Ausstellung Rhein und Maas [w:] Rhein und Maas, Kunst und
Kultur 800-1400, 2: Berichte, Beitrdge und Forschungen zur
Themenkreis der Ausstellung und des Katalogs, Koln 1973, s. 65
i nn., szczególnie iŁ 4 na s. 70 (cykl scen z życia Św. Seweryna
w kościele pod jego wezwaniem w Kolonii); także: R. Kr o os, Vom
Umgang mit Reliąuien [w:] Ornamenta Ecclesiae. Kunst und
Kunstler der Romanik, 3: Katalog zur Ausstellung des Schnutgen-
Museums in der Josef-Haubrich-Kunsthalle, Koln 1985, s. 25 i nn.,
fig. 4. Por. też rysunek zachowany w egzemplarzu kroniki soboru
w Konstancji Ulricha von Richental (Konstancja 1964, fol. 32-r)
przedstawiający uroczyste pokazywanie hermy nowo kanonizowa-
nej św. Brygidy (fig. 20); Alltag im Spdtmittelalter, hrsg. von
H. Kiihnel, Graz-Wien-Kóln 1985 s. 316, fig. 386.
45 G. Schoenberger, Aussenkanzel [w:] Reallexikon zur
deutschen Kunstgeschichte, I, Stuttgart 1937, szp. 1293 i nn.
21
partii całego zespołu pomieszczeń w pobliżu dawnego
kapitularza należy stwierdzić, że inicjatywa budow-
lana Oleśnickiego ograniczyła się w tym miejscu do
rezygnacji z pomieszczenia na piętrze wieży, założenia
sklepienia we wnętrzu kapitularza, wykończenia ka-
miennej okładziny elewacji zachodniej i południowej
oraz prawdopodobnie dodania kamiennego parapetu
z herbami, biegnącego ponad arkadą do kaplicy Św.
Mikołaja. Prawdopodobnie zakres tych prac ujęty
został terminem „instauracio", użytym w datacji do-
kumentu wydanego 3 X 1437.
Odrębny, ważny problem stanowi rekonstrukcja
galerii z domniemanym fryzem herbowym oraz funk-
cji nie dokończonego pomieszczenia w górnej kon-
dygnacji wieży. Musi być ona przeprowadzona na
podstawie analizy średniowiecznych zwyczajów litur-
gicznych.
Pośród różnorodnych form kultu relikwii41 po-
czesne miejsce zajmuje do dziś obyczaj ich uroczys-
tego ukazywania wiernym, podkreślający właściwy
dystans między sacrum a profanum. W czasie szcze-
gólnie uroczystych świąt od niepamiętnych czasów
wynosi się ze skarbców spoczywające tam relikwiarze
i ustawia na ołtarzu do adoracji. W średniowieczu
używano do tego celu specjalnych konstrukcji w ro-
dzaju przenośnego cyborium, zwanego „capella", na
którym w określonym porządku kładziono relik-
wie42, lub stojaka zwanego „pertica", na którym je
zawieszano43. Równie często zawartość skarbca roz-
kładano bezpośrednio na ołtarzu44. W kościołach, do
których szczególna popularność relikwii ściągała rze-
sze pielgrzymów, takie środki jednak nie wystarczały.
Wznoszono wówczas specjalne balkony, loggie czy
platformy otwarte często na plac przed kościołem,
20. Uroczyste ukazanie relikwii głowy św. Brygidy na soborze
w Konstancji. Rysunek z kroniki soboru Ulricha von Richental
(wg: Alltag im Spdtmittelalter; repr. A. Rzepecki)
dając możliwość kontaktu z sacrum znacznie więk-
szym grupom wiernych45. Najwcześniejsze zachowa-
ne zabytki tego typu powstały w XII-wiecznej Italii.
w wiekach średnich, Kraków 1933, s. 151; Por. także: KZSP, IV,
cz. II, Warszawa 1971, s. 117; H. Małkiewiczówna, Interpreta-
cja treści XV-wiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni
mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie (Folia
Historiae Artium, VIII, 1972, s. 72).
41 Na temat kultu relikwii patrz m.in: S. Beissel, Die
Verehrung der Heiligen und ihre Reliąuien in Deutschland wdhrend
der zweiten Hdlfte des Mittelalters, Erganzungheft 54 zu den
„Stimmen aus Maria Laach", Freiburg im Br. 1892, szczególnie
s. 124 i nn.; A. Grab ar, Martyrium: Recherches sur le culte des
reliąues en l'art chretien antiąue, I: Architecture^&ńs 1946, s. 37
i nn.; H. Leclerą, Reliąues et reliąuaires [w:] F. C ab roi, H.
Leclerą, Dictionnaire d'archeologie chretienne et de liturgie, 14, 2,
Paris 1948, szp. 2294—2359; B. Kótting, Reliąuien [w:] Lexikon
fur Theologie und Kirche, 8. Freiburg im Br. 1963, szp. 1218—1221,
szczególnie szp. 1220.
42 Por. np. sposób rozmieszczenia relikwii w katedrze
w Metz w dniu dedykacji kościoła Św. Stefanowi opisany w: Liber
de ordinatione et officio tocius anni in ecclesia Metensi z r. 1105;
Mittelalterliche Schatsverzeichnisse, I: Von der Zeit Karls des
Grossen bis zur Mitte des 13. Jahrhunderts (Veróffentlichungen des
Zentralinstituts fur Kunstgeschichte in Munchen, IV, Munchen
1967, s. 138 oraz hasło „capella" na s. 166).
43 Por. np. Christiani archiepiscopi Liber de calamitate ec-
clesiae Moguntinae powstałą przed połową XIII wieku; ibidem,
s. 52 i nn. oraz s. 190 s.v. „pertica".
44 A. Legner, Zur Prdesenz der grossen Reliąuienschreine in
der Ausstellung Rhein und Maas [w:] Rhein und Maas, Kunst und
Kultur 800-1400, 2: Berichte, Beitrdge und Forschungen zur
Themenkreis der Ausstellung und des Katalogs, Koln 1973, s. 65
i nn., szczególnie iŁ 4 na s. 70 (cykl scen z życia Św. Seweryna
w kościele pod jego wezwaniem w Kolonii); także: R. Kr o os, Vom
Umgang mit Reliąuien [w:] Ornamenta Ecclesiae. Kunst und
Kunstler der Romanik, 3: Katalog zur Ausstellung des Schnutgen-
Museums in der Josef-Haubrich-Kunsthalle, Koln 1985, s. 25 i nn.,
fig. 4. Por. też rysunek zachowany w egzemplarzu kroniki soboru
w Konstancji Ulricha von Richental (Konstancja 1964, fol. 32-r)
przedstawiający uroczyste pokazywanie hermy nowo kanonizowa-
nej św. Brygidy (fig. 20); Alltag im Spdtmittelalter, hrsg. von
H. Kiihnel, Graz-Wien-Kóln 1985 s. 316, fig. 386.
45 G. Schoenberger, Aussenkanzel [w:] Reallexikon zur
deutschen Kunstgeschichte, I, Stuttgart 1937, szp. 1293 i nn.
21