DOI article:
Stepien, Piotr M.: Badania i konserwacja baszty Lubranki
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0023
Powyższe wzmianki świadczą, że już w tym okresie
baszta nakryta była stromym dachem, krytym dachów-
ką, i ozdobiona zwieńczeniami - gałkami, „powietrz-
nikami”, czyli chorągiewkami żelaznymi. Na takich
chorągiewkach często malowano herby królewskie, co
potwierdza zapis z roku 1531 (nie wiemy jednak czy
odnosi się do Lubranki) dotyczący zapłaty „Petro pictori
de Cracovia a pictura insignii Regiae Mtis supra turrim
in povyethrznyk”55 56.
Połączenie baszty z pałacem renesansowym
21 lipca roku 1530 rozpoczęto wznoszenie fun-
damentów skrzydła południowego pałacu („ex parte
meridionali versus s. Bemardinum, inter turrim altissi-
mam dictam Lubramka, et inter atria orientalia eiusdem
castri”)36. W roku 1532 murarze pracowali przy funda-
mentach „penes turrim Lubranka”, a cieśle przy scho-
dach przed basztą („circa gradus antę turrim Lubranca”).
W tym samym roku zakupiono 3600 dachówek („teguli
rotundis”) do pokrycia dachu „circa turrim Lubramka”;
zapłacono za drzwi żelazne („ostium ferreum”) do spi-
żarni pod basztą („promptuarium sub turri Lubranca”),
za kratę żelazną do sklepionego pomieszczenia przed
nią („testitudo antę turrim Lubranka”), które słudzy
królowej mają przeznaczone na jadalnię oraz za drzwi
do innego pomieszczenia („testitudo”) koło baszty.
W tym samym pomieszczeniu („ubi aulici Reginalis
Maiestatis manducabunt”) stawiano piec. W następnym
roku (1533) zapłacono za okucia do drzwi w tym po-
mieszczeniu, pręty do okien i zawiasy „ad testitudinem
circa turrim Lubranka”; mocowano listwy w Lubrance
oraz wspomnianym pomieszczeniu dla służących, a
murarze wstawili okno w „sklepie” („in testitudine antę
turrim Lubranca”) i stopnie z kamienia57.
W roku 1534 w rachunkach zanotowano wydatki
na „fibulae alias banthy”, na nowy mur koło Lubranki,
drzewo na dach „in murum penes turrim Lubranka”,
gwoździe i sworznie na ten dach, dwie kraty do ustępu
„penes turrim Lubranka” oraz ponownie na piec „in
stuba antę Lubranka, ubi aulici Reginalis M[aiesta]tis
manducare debent”58. W następnym roku zapłacono za
dwie kraty „ad fenestras novi muri non longe a turri
Lubramka”, za inną kratę „quae mox aperto ostio iacet
in penuario Regiae Maiestatis antę Lubramka”, dwoje
drzwi dębowych „ad secretum publicum” i „ad promp-
tuarium Regiae Maiestatis antę turrim Lubramka” oraz
malowanie dwóch krat „in pergula superiori in fenestris
penes Turrim Lubramka””'.
55 Ferenc, o.c., s. 71.
56 Tomkowicz, Wawel, 1, s. 265.
57 Chmiel, Wawel, 2, s. 180, 182-183, 185, 187, 189, 192-193,
196, 199-200, 204.
58 Ibidem, s. 209, 211, 214, 216-217, 219.
36. Rzut I piętra Lubranki wraz z „przewiązką”, łączącą ze
skrzydłem południowym pałacu, stan w XVI w.: 1 - izba I piętra;
2 - kominek; 3 - pierwotny wykusz strzelniczy przerobiony
na latrynowy; 4 - pomieszczenie w „przewiązce”; 5 - schody
kręcone; 6 - krużganki skrzydła południowego; 7 - „Dorotka”;
8 - kapa kominowa kuchni królewskich (oprać. P. Stępień)
Te wzmianki dokumentują budowę „przewiązki”
o trzech kondygnacjach nadziemnych, łączącej nowo
wzniesione skrzydło południowe (wg ustaleń dra A.
Fischingera w latach 1530-1532; kolumnada krużgan-
ków 1534-1535) z Lubranką (fig. 36). Potwierdzają
to badania architektoniczne: mur parawanowy i mur
„przewiązki” mają taki sam wątek ceglany, choć nie
są wzajemnie przewiązane (dylatacja konstrukcyjna).
„Schody przed Lubranką” to zapewne spiralna klatka
schodowa w zachodniej ścianie „przewiązki”, łącząca jej
kondygnacje, istniejąca do wieku XIX60. Równocześnie
adaptowano dolne kondygnacje baszty (parter, I i II
piętro) do nowych funkcji związanych z pałacem, po-
większając otwory okienne na I piętrze i wyposażając je
w późnogotyckie obramienia z pojedyncząkrzyżownicą,
podobne do obramień w skrzydle zachodnim i północ-
nym pałacu (fig. 37, 39). Jest charakterystyczne, że nie
użyto w Lubrance obramień gotycko-renesansowych
ani renesansowych, jakie w tym samym czasie mon-
towano w skrzydle wschodnim. Zapewne uznano, że
wzór wcześniej stosowany będzie bardziej odpowiedni
w zestawieniu z architekturą gotyckiej baszty. Oprócz
nowych obramień okiennych sala I piętra otrzymała
sklepienie klasztorne na nisko usytuowanych, renesan-
-q O. Ł a szcz y ń ska, Rachunki budowy zamku krakowskiego
1535, Kraków 1952, s. 47, 56, 59, 67 (Źródła DW 1).
60 Zob. inwentaryzację Prylińskiego (Teki Prylińskiego 1881 —
1882) i plany w przewodniku Estreicher, o.c.
21
baszta nakryta była stromym dachem, krytym dachów-
ką, i ozdobiona zwieńczeniami - gałkami, „powietrz-
nikami”, czyli chorągiewkami żelaznymi. Na takich
chorągiewkach często malowano herby królewskie, co
potwierdza zapis z roku 1531 (nie wiemy jednak czy
odnosi się do Lubranki) dotyczący zapłaty „Petro pictori
de Cracovia a pictura insignii Regiae Mtis supra turrim
in povyethrznyk”55 56.
Połączenie baszty z pałacem renesansowym
21 lipca roku 1530 rozpoczęto wznoszenie fun-
damentów skrzydła południowego pałacu („ex parte
meridionali versus s. Bemardinum, inter turrim altissi-
mam dictam Lubramka, et inter atria orientalia eiusdem
castri”)36. W roku 1532 murarze pracowali przy funda-
mentach „penes turrim Lubranka”, a cieśle przy scho-
dach przed basztą („circa gradus antę turrim Lubranca”).
W tym samym roku zakupiono 3600 dachówek („teguli
rotundis”) do pokrycia dachu „circa turrim Lubramka”;
zapłacono za drzwi żelazne („ostium ferreum”) do spi-
żarni pod basztą („promptuarium sub turri Lubranca”),
za kratę żelazną do sklepionego pomieszczenia przed
nią („testitudo antę turrim Lubranka”), które słudzy
królowej mają przeznaczone na jadalnię oraz za drzwi
do innego pomieszczenia („testitudo”) koło baszty.
W tym samym pomieszczeniu („ubi aulici Reginalis
Maiestatis manducabunt”) stawiano piec. W następnym
roku (1533) zapłacono za okucia do drzwi w tym po-
mieszczeniu, pręty do okien i zawiasy „ad testitudinem
circa turrim Lubranka”; mocowano listwy w Lubrance
oraz wspomnianym pomieszczeniu dla służących, a
murarze wstawili okno w „sklepie” („in testitudine antę
turrim Lubranca”) i stopnie z kamienia57.
W roku 1534 w rachunkach zanotowano wydatki
na „fibulae alias banthy”, na nowy mur koło Lubranki,
drzewo na dach „in murum penes turrim Lubranka”,
gwoździe i sworznie na ten dach, dwie kraty do ustępu
„penes turrim Lubranka” oraz ponownie na piec „in
stuba antę Lubranka, ubi aulici Reginalis M[aiesta]tis
manducare debent”58. W następnym roku zapłacono za
dwie kraty „ad fenestras novi muri non longe a turri
Lubramka”, za inną kratę „quae mox aperto ostio iacet
in penuario Regiae Maiestatis antę Lubramka”, dwoje
drzwi dębowych „ad secretum publicum” i „ad promp-
tuarium Regiae Maiestatis antę turrim Lubramka” oraz
malowanie dwóch krat „in pergula superiori in fenestris
penes Turrim Lubramka””'.
55 Ferenc, o.c., s. 71.
56 Tomkowicz, Wawel, 1, s. 265.
57 Chmiel, Wawel, 2, s. 180, 182-183, 185, 187, 189, 192-193,
196, 199-200, 204.
58 Ibidem, s. 209, 211, 214, 216-217, 219.
36. Rzut I piętra Lubranki wraz z „przewiązką”, łączącą ze
skrzydłem południowym pałacu, stan w XVI w.: 1 - izba I piętra;
2 - kominek; 3 - pierwotny wykusz strzelniczy przerobiony
na latrynowy; 4 - pomieszczenie w „przewiązce”; 5 - schody
kręcone; 6 - krużganki skrzydła południowego; 7 - „Dorotka”;
8 - kapa kominowa kuchni królewskich (oprać. P. Stępień)
Te wzmianki dokumentują budowę „przewiązki”
o trzech kondygnacjach nadziemnych, łączącej nowo
wzniesione skrzydło południowe (wg ustaleń dra A.
Fischingera w latach 1530-1532; kolumnada krużgan-
ków 1534-1535) z Lubranką (fig. 36). Potwierdzają
to badania architektoniczne: mur parawanowy i mur
„przewiązki” mają taki sam wątek ceglany, choć nie
są wzajemnie przewiązane (dylatacja konstrukcyjna).
„Schody przed Lubranką” to zapewne spiralna klatka
schodowa w zachodniej ścianie „przewiązki”, łącząca jej
kondygnacje, istniejąca do wieku XIX60. Równocześnie
adaptowano dolne kondygnacje baszty (parter, I i II
piętro) do nowych funkcji związanych z pałacem, po-
większając otwory okienne na I piętrze i wyposażając je
w późnogotyckie obramienia z pojedyncząkrzyżownicą,
podobne do obramień w skrzydle zachodnim i północ-
nym pałacu (fig. 37, 39). Jest charakterystyczne, że nie
użyto w Lubrance obramień gotycko-renesansowych
ani renesansowych, jakie w tym samym czasie mon-
towano w skrzydle wschodnim. Zapewne uznano, że
wzór wcześniej stosowany będzie bardziej odpowiedni
w zestawieniu z architekturą gotyckiej baszty. Oprócz
nowych obramień okiennych sala I piętra otrzymała
sklepienie klasztorne na nisko usytuowanych, renesan-
-q O. Ł a szcz y ń ska, Rachunki budowy zamku krakowskiego
1535, Kraków 1952, s. 47, 56, 59, 67 (Źródła DW 1).
60 Zob. inwentaryzację Prylińskiego (Teki Prylińskiego 1881 —
1882) i plany w przewodniku Estreicher, o.c.
21