DOI Artikel:
Stepien, Piotr M.: Badania i konserwacja baszty Lubranki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0022
33. Odsadzka w elewacji północnej Lubranki pomiędzy
V i VI piętrem, stan przed konserwacją
34. Obramienie okienne w elewacji północnej Lubranki
z kroksztynem wtórnie użytym jako nadproże,
poziom VI piętra, stan przed konserwacją
35. Kamienne kroksztyny zwieńczenia Lubranki,
stan w trakcie konserwacji
Po nadbudowie Lubranka liczyła 9 kondygnacji,
w tym: piwnicę i parter w czworobocznej części coko-
łowej, sześć pięter w trzonie i kondygnację poddasza,
wysuniętą na wspomnianych kamiennych kroksztynach.
Wobec przemurowania łęków wspartych na kroksztynach
nie da się ustalić czy konstrukcja ta spełniała funkcję ma-
chikuł, tzn. czy pomiędzy kroksztynami były pierwotnie
otwory strzelnicze. Zapewne już wówczas baszta nakryta
była wysokim stożkowym dachem, umieszczonym za
krenelażem, jaki znamy z ikonografii z lat 1536/1537.
Pierwsze wzmianki źródłowe
W niektórych publikacjach podaje się, że w roku 1484
ścięto pod Lubranką Krzysztofa Szafrańca z Pieskowej
Skały50. W źródłach baszta nie została wspomniana; wia-
domo jedynie o uwięzieniu na zamku i ścięciu z rozkazu
króla Kazimierza51. Umiejscowienie egzekucji Szafrańca
pod Lubrankąjest zatem hipotetyczne, na podstawie póź-
niejszych przekazów o miejscu straceń pod basztą.
Pierwsze wzmianki źródłowe o Lubrance pochodzą
z początku wieku XVI. 19 maja 1505 została ona uszko-
dzona przez uderzenie pioruna; Bielski w Kronice polskiej
zanotował: „na zamku wieżę jednę strzaskał piorun z sztuką
muru”; w Kronice Wapowskiego po raz pierwszy użyto
nazwy Lubranka: „Tunis arcis altissima, Lubranea cogno-
mine, fulmine icta”52 53 54. Pochodzenie nazwy, prawdopodobnie
od wielkorządcy i podkanclerzego koronnego Grzegorza
z Lubrańca, wyczerpująco wyjaśnił Antoni Franaszek' .
W dokumentach opublikowanych przez Chmielą
Lubranka pojawia się po raz pierwszy pod datą 1525
- pozłotnikowi zapłacono za naprawę gałki „qui ce-
cidit de turri Lubramka”, kotlarzowi za wykonanie,
a Florianowi za złocenie nowych gałek [globi] „in turri
Lubramka”. W tym samym roku zapłacono malarzowi
Błażejowi za malowanie żelaznych zwieńczeń „supra
turrim Lubranea”, kotlarzowi Szymonowi za pracę przy
gałkach, a Marcinowi za polerowanie gałek „super turrim
Lubranka”, a budowniczemu (architector) Stanisławowi
za naprawę wspomnianych zwieńczeń („coni supra Lu-
branka alias okowania”). W roku 1526 zapłacono za dwie
duże obręcze pod gałką („sub globo in turri Liubranka”),
z kolei w 1529 za tysiąc dachówek („teguli rotundis”)
do naprawy Lubranki, która została pozbawiona nakrycia
(„discoperta”) przez uderzenie wiatru. W 1531 zapłacono
za blachy miedziane do wykończenia dachu Lubranki34.
50 A. Majewski, Pieskowa Skała, Warszawa 1964; R. Sko-
wron, Wawel. Kronika dziejów, t. 1, Kraków 2001, s. 98.
51 M. Bielski, Kronika polska, Sanok 1856, s. 880; Maciej
z Miechowa, ChronicaPolonorum, s. 345; B. Paprocki, Herby
rycerstwa polskiego, Kraków 1858, s. 109.
52 Zob. Tomkowicz, Wawel, 1, s. 139.
53 Zob. Franaszek, o.c.
54 Chmiel. Wawel, 2, s. 31, 61-62, 93, 105, 179; M. Ferenc,
Rachunki budowy zamku krakowskiego 1531. Kraków 2000, s. 93.
20
V i VI piętrem, stan przed konserwacją
34. Obramienie okienne w elewacji północnej Lubranki
z kroksztynem wtórnie użytym jako nadproże,
poziom VI piętra, stan przed konserwacją
35. Kamienne kroksztyny zwieńczenia Lubranki,
stan w trakcie konserwacji
Po nadbudowie Lubranka liczyła 9 kondygnacji,
w tym: piwnicę i parter w czworobocznej części coko-
łowej, sześć pięter w trzonie i kondygnację poddasza,
wysuniętą na wspomnianych kamiennych kroksztynach.
Wobec przemurowania łęków wspartych na kroksztynach
nie da się ustalić czy konstrukcja ta spełniała funkcję ma-
chikuł, tzn. czy pomiędzy kroksztynami były pierwotnie
otwory strzelnicze. Zapewne już wówczas baszta nakryta
była wysokim stożkowym dachem, umieszczonym za
krenelażem, jaki znamy z ikonografii z lat 1536/1537.
Pierwsze wzmianki źródłowe
W niektórych publikacjach podaje się, że w roku 1484
ścięto pod Lubranką Krzysztofa Szafrańca z Pieskowej
Skały50. W źródłach baszta nie została wspomniana; wia-
domo jedynie o uwięzieniu na zamku i ścięciu z rozkazu
króla Kazimierza51. Umiejscowienie egzekucji Szafrańca
pod Lubrankąjest zatem hipotetyczne, na podstawie póź-
niejszych przekazów o miejscu straceń pod basztą.
Pierwsze wzmianki źródłowe o Lubrance pochodzą
z początku wieku XVI. 19 maja 1505 została ona uszko-
dzona przez uderzenie pioruna; Bielski w Kronice polskiej
zanotował: „na zamku wieżę jednę strzaskał piorun z sztuką
muru”; w Kronice Wapowskiego po raz pierwszy użyto
nazwy Lubranka: „Tunis arcis altissima, Lubranea cogno-
mine, fulmine icta”52 53 54. Pochodzenie nazwy, prawdopodobnie
od wielkorządcy i podkanclerzego koronnego Grzegorza
z Lubrańca, wyczerpująco wyjaśnił Antoni Franaszek' .
W dokumentach opublikowanych przez Chmielą
Lubranka pojawia się po raz pierwszy pod datą 1525
- pozłotnikowi zapłacono za naprawę gałki „qui ce-
cidit de turri Lubramka”, kotlarzowi za wykonanie,
a Florianowi za złocenie nowych gałek [globi] „in turri
Lubramka”. W tym samym roku zapłacono malarzowi
Błażejowi za malowanie żelaznych zwieńczeń „supra
turrim Lubranea”, kotlarzowi Szymonowi za pracę przy
gałkach, a Marcinowi za polerowanie gałek „super turrim
Lubranka”, a budowniczemu (architector) Stanisławowi
za naprawę wspomnianych zwieńczeń („coni supra Lu-
branka alias okowania”). W roku 1526 zapłacono za dwie
duże obręcze pod gałką („sub globo in turri Liubranka”),
z kolei w 1529 za tysiąc dachówek („teguli rotundis”)
do naprawy Lubranki, która została pozbawiona nakrycia
(„discoperta”) przez uderzenie wiatru. W 1531 zapłacono
za blachy miedziane do wykończenia dachu Lubranki34.
50 A. Majewski, Pieskowa Skała, Warszawa 1964; R. Sko-
wron, Wawel. Kronika dziejów, t. 1, Kraków 2001, s. 98.
51 M. Bielski, Kronika polska, Sanok 1856, s. 880; Maciej
z Miechowa, ChronicaPolonorum, s. 345; B. Paprocki, Herby
rycerstwa polskiego, Kraków 1858, s. 109.
52 Zob. Tomkowicz, Wawel, 1, s. 139.
53 Zob. Franaszek, o.c.
54 Chmiel. Wawel, 2, s. 31, 61-62, 93, 105, 179; M. Ferenc,
Rachunki budowy zamku krakowskiego 1531. Kraków 2000, s. 93.
20