Studia Waweliana (13.2007)

Studia Waweliana
Tom XIII, 2007
PL ISSN 1230-3275

AGNIESZKA MARCHWIŃSKA

POGRZEB BARBARY RADZIWIŁŁÓWNY
I ODPRAWA JEJ KRÓLEWSKIEGO DWORU (1551)

8 maja roku 1551 zmarła na Wawelu królowa Bar-
bara z rodu Radziwiłłów, umiłowana żona Zygmunta
Augusta. Jako monarchini władała ona własnym dwo-
rem królewskim, który służył jej w życiu prywatnym
i na forum publicznym. Dwór ten działał ponad trzy
lata, poczynając od kwietnia roku 1548, stracił zaś rację
istnienia wraz z pogrzebem swojej pani1 *.

Złożona śmiertelną chorobą i przeczuwająca kres
życia, Barbara wyraziła życzenie, aby Zygmunt August
pogrzebał ją w ojczystym Wilnie. Owdowiały król
solennie zajął się uroczystościami pogrzebowymi.
Zgodnie z ostatnią wolą małżonki wyznaczył ich finał w
stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pomimo usil-
nych nalegań Radziwiłłów, braci królowej, Mikołaja
„Rudego” i Mikołaja „Czarnego”, aby zmienił decyzję
i pochował ją w Krakowie, co wzmogłoby prestiż ich
rodu, Zygmunt August nie ustąpił, „ponieważ [jak
stanowczo stwierdził] Jej KM tu niektórzy za żywota
wdzięczni być nie chcieli, niechajże i po śmierci jej
tu nigdy nie widzą, ani mają”2. Następnego dnia po
śmierci zwłoki królowej odpowiednio uszykowano

1 Oficjalnie królewski dwór Barbary Radziwiłłówny zaczął
funkcjonować od 17 IV 1548, kiedy Zygmunt August przedstawił
małżonkę na zamku wileńskim litewskim panom rady wielkoksią-
żęcej, zob. Ł. Górnicki, Dzieje w Koronie Polskiej, oprać. H.
Barycz, Wrocław 1950 (wyd. 2), s. 22; M. Stryj kowsk i, Kronika
polska, żmodzka i wszelkiej Rusi, t. 2, Warszawa 1846, s. 402. Rejestr
dworu królowej zaprowadzono 23 IV tego roku. Pierwszą osobą
zatrudnioną na dworze był oczywiście jej ochmistrz, kasztelan woj-
nicki Stanisław Maciejowski, którego młody król mianował na ten
urząd już 161 1548. Wcześniej Radziwiłłówna jako żona Jagiellona,

od czerwca bądź lipca r. 1547, z powodu utajnienia małżeństwa
przez Zygmunta Augusta, miała w Wilnie, potem w Dubinkach

skromny dwór nie odpowiadający jej pozycji polskiej królowej

i wielkiej księżnej litewskiej. Nieliczne grono niewiast i służby,

które jej usługiwało w pałacu radziwiłłowskim w Wilnie, następnie

na zamku dubińskim zwolniono (dworki i panny służebne), a część

do trumny: ubrano je w czarną atłasową szatę i ozdo-
biono insygniami - koroną, jabłkiem i berłem oraz
wystawiono na widok publiczny w komnacie zamku
królewskiego na Wawelu3. Przez dwa tygodnie przy
marach trwały ceremonie żałobne, w których zwykle
uczestniczył Zygmunt August, tudzież senatorowie
obecni w Krakowie, dworzanie królewscy i oczywiście
dwór zmarłej królowej. Szczególnie czynny był tutaj
fraucymer, któremu przewodziła pierwsza dama dworu,
kasztelanowa połaniecka Barbara z Firlejów Słupecka4.
Bardzo nietypową pracę dostali kucharze królowej, bo
„circa urnam qum funus imponebatur”5. Oznaczało to,
że przygotowali oni zaprawę wapienną z popiołem,
którą nałożono na jedwabny całun przykrywający
ciało królowej, co zabezpieczyło je przed rozkładem
w czasie długiej podróży do Wilna6. Nastąpiło to
14 maja, a więc wtedy zamknięto wieko trumny, do
którego przymocowano srebrną tabliczkę z łacińskim
napisem o charakterze identyfikacyjno-laudacyjnym.
Drugą srebrną tabliczkę z napisem identyfikacyjnym
i herbami: Orłem, Pogonią i Trąbami Radziwiłłów wło-

przeszła na dwór królowej, jak osobisty kucharz Barbary o imieniu
Irzik (Jerzyk), zob.: A. Marc h wińska, Rejestr dworu królowej
Barbary (1548-1551), (Studia Źródłoznawcze 38: 2000, s. 81-102);
E a d e m, Początki dworu bvlewskiego Barbary Radziwiłłówny (Prze-
gląd Bydgoski 12: 2001, s. 43-59); R. Ragauskiene, Barbora
Radvilaite, Vilnius 1999, s. 138-140.

: Zygmunt August do M. Radziwiłła „Rudego” z Krakowa,
14 V 1551, zob. Listy b'óla Zygmunta Augusta do Radziwiłłów, oprać.

I. Kaniewska, Kraków 1999, s. 207.

3 Ibidem.

4AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, Rachunki królewskie
[dalej: ASK, Rach. król.] 158, k. 185v.

5 Ibidem, k. 185.

6 Zob. K. W i 1 k u s, Odbycie grobów królewskich w katedrze
wileńskiej (Studia DW 5: 1991, s. 540).

105