Studia Waweliana (13.2007)

Studia Waweliana
Tom XIII, 2007
PL ISSN 1230-3275

PIOTR M. STĘPIEŃ

BADANIA I KONSERWACJA BASZTY LUBRANKI

Baszta Lubranka, zwana też basztą Senatorską, 01-
bramką Wolbromką Skarbową, jest jednym z najbar-
dziej znanych elementów zabudowy Wawelu. Z uwagi
na położenie i wysokość jest dominantą zespołu pałacu
królewskiego i jedną z dominant w sylwecie wzgórza.
W latach 2002-2003 Lubranka została poddana grun-
townej konserwacji, przywracającej historyczny wygląd.
Prace były poprzedzone badaniami historycznymi i ar-
chitektonicznymi, w których trakcie ujawniono kolejne,
nieznane poprzednio, szczegóły budowli. Przedstawie-
nie wyników ostatnich badań i prac konserwatorskich
wymaga omówienia poprzednich działań podejmowa-
nych w tym zakresie od stu dwudziestu lat.

Pierwsze prace badawcze i studialne

Pierwsze prace studialne nad basztą podjął na począt-
ku lat osiemdziesiątych wieku XIX Tomasz Pryliński
w ramach opracowania obejmującego cały zespół pałacu
królewskiego. W sprawozdaniach z badań' nie wspomniał
on wprawdzie o baszcie, ale na podstawie zebranej ikono-
grafii musiał przeprowadzić jej analizę ponieważ w części
rysunkowej swojego opracowania zaproponował odtwo-
rzenie zwieńczenia baszty zbliżonego do stanu sprzed
roku 1858, tzn. ze spadzistym dachem i płycmowym
podziałem ścianki poddasza (fig. 3). Proporcje ścianki
i dachu zaprojektowane przez Prylińskiego, w świetle
analizy obecnie dostępnych źródeł ikonograficznych,
wydają się zbyt niskie, jednak ogólny kierunek propono-
wanego działania konserwatorskiego był trafny.

1 AZK Wawel, PZS 1-5, k. 4-9: Sprawozdanie Tomasza Pryliń-
skiego architekta w Krakowie o planach zamku królewskiego na

Wawelu, 14 XI 1881; AZK Wawel, PZS 1-5, s. 1-56: Zdanie sprawy ze
studiów XI i poszukiwań do planów zamku królewskiego na Wawelu,
wygotowanych z polecenia Wysokiego Wydziału Krajowego przez
Tomasza Prylińskiego budowniczego w Krakowie z złożonych temuż

Wydziałowi Krajowemu we Lwowie w dniu 29 września 1882 r.; zob.

Następne badania źródeł historycznych przepro-
wadzili dopiero ćwierć wieku później Adam Chmiel
i Stanisław Tomkowicz, także w ramach opracowań
obejmujących całość zamku wawelskiego. Materiały
archiwalne, zebrane i wydane przez Adama Chmielą1 2,
do dziś stanowią podstawowe opracowanie historyczne
dla kolejnych badań i studiów. Stanisław Tomkowicz
w swojej pracy3 oprócz zestawienia wzmianek źródło-
wych podał także ich analizę. Na jej wynikach zaważył
jednak podstawowy błąd w identyfikacji obiektów.
Tomkowicz, podobnie jak poprzednio Pryliński, nazwę
Lubranka przypisywał baszcie włączonej w skrzydło
wschodnie pałacu, tj. Jordance. Zastrzegał wprawdzie,
że „panuje niepewność, czy one [nazwy] są właściwymi'’
i w analizie niektórych dokumentów, wzmiankujących
Lubrankę, stwierdził, że „odnoszą się do wieży zwanej
dziś Senatorską”. Inne dokumenty, w których pojawia-
ła się nazwa Lubranka, Tomkowicz odniósł jednak do
Jordanki, przez co nie mógł jednoznacznie ustalić prze-
mian architektonicznych baszty po stronie południowej
pałacu królewskiego. Przy prawidłowym określaniu
poszczególnych baszt dane historyczne zebrane przez
Tomkowicza są cennym materiałem dla współczesnych
studiów. Tomkowicz opisał także strukturę budowli
i formę zwieńczenia istniejącą do roku 1858, trafnie
stwierdzając, że „w całości wieża zachowała swoje
cechy średniowieczne”, natomiast niesłusznie przypisał
cechy gotyckie zabudowie łączącej wieżę ze skrzydłem
południowym krużganków.

R. Skowron, Tomasza Prylińskiego ,, Zdanie sprawy ze studiów
i poszukiwań do planów zamku królewskiego na Wawelu ” (Studia
Waw. 4: 1995, s. 143-165).

2 Wawel, 2: Materiały archiwalne do budowy zamku (Teka GKGZ
5: 1913), wyd. A. C h m i e 1 [dalej: Chmiel, Wawel, 2],

' S. Tomkowicz, Wawel, 1: Zabudowania Wawelu i ich dzieje
(Teka GKGZ 4: 1908, s. 138-146).

5