DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Fabiański, Marcin: Wiadomość o genezie architektury górnej kondygnacji krużganków wawelskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0133
Studia Waweliana
Tom XIII, 2007
PL ISSN 1230-3275
YARIA
Wiadomość o genezie architektury górnej kondygnacji krużganków wawelskich*
Jedną z osobliwości renesansowego pałacu na Wawelu
jest unikatowe rozwiązanie loggii kolumnowych II piętra
dziedzińca arkadowego (fig. 1). Ogromna większość uczonych
akcentuje ich średniowieczną, a przynajmniej nieklasycz-
ną genezę. Pomijając autorów dawniejszych, przytoczmy
opinię Adama Miłobędzkiego z pierwszego wydania jego
podręcznika, że „nigdzie poza Wawelem nie spotyka się
dziedzińców renesansowych o tak nieklasycznie spiętrzo-
nych kolumnach, rozdzielonych gotycką niemal przewiązką,
z charakterystycznymi «dzbanuszkami podokapowymi»'.
Zdaniem Stanisława Mossakowskiego „forma nadmiernie
wysmukłych i w połowie «przewiązanych» kolumn, nie spo-
tykana w renesansowej architekturze monumentalnej, była
niekiedy stosowana w ówczesnym rzemiośle artystycznym,
wtedy gdy trzeba było z motywów antycznych, takich jak
kolumny czy tralki, skonstruować długi, laskowaty element
pionowy, a więc np. w kratach z brązu”, jak tej do Kaplicy
Zygmuntowskiej2. Według Lecha Kalinowskiego, który za
unikatowe uznał wysokie postumenty kolumn, zestawienie
jońskich baz i kapiteli z trzonem obcym porządkom kla-
sycznym oraz dzbanuszkowate nasadniki, „projekt górnej
kondygnacji krużganków wawelskich wykonał artysta do-
brze zaznajomiony z realizacjami romańskich i gotyckich
elementów przewiązanych pierścieniem”, a „pojawienie się
nieklasycznych form w ostatniej kondygnacji pierwszego
Niniejszy komunikat został wygłoszony w Oddziale Krakow-
skim SHS 14 II 2007.
1 A. Miłobędzki, Zaiys dziejów architektury w Polsce, War-
szawa 1963, s. 101.
2 S. Mossakowski, Treść dekoracji renesansowego pałacu na
Wawelu [w:] Renesans. Sztuka i ideologia. Materiały sympozjum
naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN 1972-1973, red. T.S. Ja-
roszewski, Warszawa 1976, s. 349-380, tu s. 351, przyp. 14; Idem,
Renesansowy pałac na Wawelu a polska myśl polityczna i filozoficzna
epoki [w:] Idem, Sztuka jako świadectwo czasu. Studia z pogranicza
historii sztuki i historii idei. Warszawa 1980, s. 95-149, tu 98.
3 L. Kalinowski, ,, Gotycka niemal przewiązka nieklasycznie
renesansowego zespołu galerii arkadowych w Polsce” przypi-
sał działalności artystów z Górnych Węgier, czyli dzisiejszej
Słowacji, między innymi Kaspra Simona3. Ostatnio Tomasz
Torbus stwierdził, że „szczegóły kolumn sprawiają wrażenie
silnie nie-włoskie, przemawiające za udziałem wykonawców
nie-włoskich, może mistrza Benedykta” i przyjął średnio-
wieczną genezę przewiązek, zwracając uwagę na unikatowy
charakter „manierystycznych” impostów, które sprowadzają
do absurdu statykę konstrukcji4.
Zwolennikom genezy nieklasycznej nie udało się wskazać
konkretnych wzorów loggii. Domyślają się więc, że projek-
tant przetworzył elementy o proweniencji rzymskiej w duchu
średniowiecznym, uwysmuklając proporcje i wprowadzając
nieklasyczny detal w postaci pierścieni i dzbanuszków. Hipote-
zie tej towarzyszy milczące założenie, że sam Florentczyk nie
byłby zdolny do tak jaskrawego naruszenia norm klasycznych.
W konsekwencji autorzy ci zmuszeni są przyjąć, że ten tak
istotny element zamku został wykonany według pomysłu któ-
regoś ze środkowoeuropejskich współpracowników Włocha.
Stanisław Kramarczyk, a potem Jan Białostocki porównali
proste zamknięcie najwyższej kondygnacji loggii wawelskich
do galerii pałacu watykańskiego, rozpoczętej przez Donata
Bramantego w roku 1508 i zamkniętej architrawowo, która
stanowi dalekie echo Koloseum3. Tropem tym poszedł Andrzej
Fischinger, wskazując, że rozwiązania krużganków rezydencji
spiętrzonych kolumn ” w górnej galerii arkadowej dziedzińca wa-
welskiego [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii
architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzki emu.
Warszawa 1988, s. 240-248, tu 245 i 246. Tam gruntowne omówienie
starszej literatury na temat krużganków.
4 T. Torbus, Francesco Fiorentino [w:] Saur allgemeines
Kunstler-LeMkon. Die bildenden Kunstler aller Zeiten und Yó/ker,
t. 43, Miinchen-Leipzig 2004, s. 320-322, tu s. 322.
2 S. Kramarczyk, Renesansowa budowla zamku piastowskiego
w Brzegu i jej tlo historyczne (Biuletyn FIS 24: 1962, s. 323-341, tu
328); J. Białostocki, Art of the Renaissance in Eastern Europę.
Hungaiy, Bohemia, Poland, Oxford 1976, s. 18-21.
127
Tom XIII, 2007
PL ISSN 1230-3275
YARIA
Wiadomość o genezie architektury górnej kondygnacji krużganków wawelskich*
Jedną z osobliwości renesansowego pałacu na Wawelu
jest unikatowe rozwiązanie loggii kolumnowych II piętra
dziedzińca arkadowego (fig. 1). Ogromna większość uczonych
akcentuje ich średniowieczną, a przynajmniej nieklasycz-
ną genezę. Pomijając autorów dawniejszych, przytoczmy
opinię Adama Miłobędzkiego z pierwszego wydania jego
podręcznika, że „nigdzie poza Wawelem nie spotyka się
dziedzińców renesansowych o tak nieklasycznie spiętrzo-
nych kolumnach, rozdzielonych gotycką niemal przewiązką,
z charakterystycznymi «dzbanuszkami podokapowymi»'.
Zdaniem Stanisława Mossakowskiego „forma nadmiernie
wysmukłych i w połowie «przewiązanych» kolumn, nie spo-
tykana w renesansowej architekturze monumentalnej, była
niekiedy stosowana w ówczesnym rzemiośle artystycznym,
wtedy gdy trzeba było z motywów antycznych, takich jak
kolumny czy tralki, skonstruować długi, laskowaty element
pionowy, a więc np. w kratach z brązu”, jak tej do Kaplicy
Zygmuntowskiej2. Według Lecha Kalinowskiego, który za
unikatowe uznał wysokie postumenty kolumn, zestawienie
jońskich baz i kapiteli z trzonem obcym porządkom kla-
sycznym oraz dzbanuszkowate nasadniki, „projekt górnej
kondygnacji krużganków wawelskich wykonał artysta do-
brze zaznajomiony z realizacjami romańskich i gotyckich
elementów przewiązanych pierścieniem”, a „pojawienie się
nieklasycznych form w ostatniej kondygnacji pierwszego
Niniejszy komunikat został wygłoszony w Oddziale Krakow-
skim SHS 14 II 2007.
1 A. Miłobędzki, Zaiys dziejów architektury w Polsce, War-
szawa 1963, s. 101.
2 S. Mossakowski, Treść dekoracji renesansowego pałacu na
Wawelu [w:] Renesans. Sztuka i ideologia. Materiały sympozjum
naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN 1972-1973, red. T.S. Ja-
roszewski, Warszawa 1976, s. 349-380, tu s. 351, przyp. 14; Idem,
Renesansowy pałac na Wawelu a polska myśl polityczna i filozoficzna
epoki [w:] Idem, Sztuka jako świadectwo czasu. Studia z pogranicza
historii sztuki i historii idei. Warszawa 1980, s. 95-149, tu 98.
3 L. Kalinowski, ,, Gotycka niemal przewiązka nieklasycznie
renesansowego zespołu galerii arkadowych w Polsce” przypi-
sał działalności artystów z Górnych Węgier, czyli dzisiejszej
Słowacji, między innymi Kaspra Simona3. Ostatnio Tomasz
Torbus stwierdził, że „szczegóły kolumn sprawiają wrażenie
silnie nie-włoskie, przemawiające za udziałem wykonawców
nie-włoskich, może mistrza Benedykta” i przyjął średnio-
wieczną genezę przewiązek, zwracając uwagę na unikatowy
charakter „manierystycznych” impostów, które sprowadzają
do absurdu statykę konstrukcji4.
Zwolennikom genezy nieklasycznej nie udało się wskazać
konkretnych wzorów loggii. Domyślają się więc, że projek-
tant przetworzył elementy o proweniencji rzymskiej w duchu
średniowiecznym, uwysmuklając proporcje i wprowadzając
nieklasyczny detal w postaci pierścieni i dzbanuszków. Hipote-
zie tej towarzyszy milczące założenie, że sam Florentczyk nie
byłby zdolny do tak jaskrawego naruszenia norm klasycznych.
W konsekwencji autorzy ci zmuszeni są przyjąć, że ten tak
istotny element zamku został wykonany według pomysłu któ-
regoś ze środkowoeuropejskich współpracowników Włocha.
Stanisław Kramarczyk, a potem Jan Białostocki porównali
proste zamknięcie najwyższej kondygnacji loggii wawelskich
do galerii pałacu watykańskiego, rozpoczętej przez Donata
Bramantego w roku 1508 i zamkniętej architrawowo, która
stanowi dalekie echo Koloseum3. Tropem tym poszedł Andrzej
Fischinger, wskazując, że rozwiązania krużganków rezydencji
spiętrzonych kolumn ” w górnej galerii arkadowej dziedzińca wa-
welskiego [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii
architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzki emu.
Warszawa 1988, s. 240-248, tu 245 i 246. Tam gruntowne omówienie
starszej literatury na temat krużganków.
4 T. Torbus, Francesco Fiorentino [w:] Saur allgemeines
Kunstler-LeMkon. Die bildenden Kunstler aller Zeiten und Yó/ker,
t. 43, Miinchen-Leipzig 2004, s. 320-322, tu s. 322.
2 S. Kramarczyk, Renesansowa budowla zamku piastowskiego
w Brzegu i jej tlo historyczne (Biuletyn FIS 24: 1962, s. 323-341, tu
328); J. Białostocki, Art of the Renaissance in Eastern Europę.
Hungaiy, Bohemia, Poland, Oxford 1976, s. 18-21.
127