Żygulski, Zdzisław: Broń wodzów i żołnierzy (Kraków, [ca. 2003])

Trofea króla Jana III
Sobieskiego
W dziejach polskiej sztuki wojennej, woj-
ska polskiego i jego uzbrojenia Jan Sobieski
zajmuje miejsce wyjątkowe. W istocie,
w okresie rysującego się ustrojowego upad-
ku państwa i jego gospodarczego niedowła-
du błysnął geniuszem wojskowym i odniósł
zwycięstwa przekraczające miarę lokalną,
przynoszące mu sławę obrońcy Europy
i chrześcijaństwa przed agresją turecką.
Jan Sobieski urodził się w Olesku w roku 1629
jako syn Jakuba, wojewody ruskiego, i Zofii
Teofili z Daniłowiczów, wnuczki hetmana
Stanisława Żółkiewskiego. Już sama tradycja
skierowała go do służby wojskowej. Studio-
wał w Akademii Krakowskiej, a potem we
Francji; odwiedził Niemcy, Niderlandy i An-


Partyzana gwardii pałacowej Jana III
glię. Do kraju powrócił w roku 1648, by wkrót-
ce na czele własnej chorągwi wziąć udział
w wielkiej bitwie z Kozakami i Tatarami pod
Beresteczkiem. W czasach „potopu”, wraz
z innymi, przeszedł na stronę króla Karola
Gustawa i miał okazję przyjrzeć się z bliska
działaniom sprawnej nowoczesnej armii, ry-
chło jednak powrócił do Jana Kazimierza
i walczył z najeźdźcą. Z kolei pod komendą
Stefana Czarnieckiego wojował z Moskwą


Po rtret Jana III w karacenie, z Orderem
Ducha Świętego, przy szabli z orlą głowicą
i Kozakami. Silnie związał się z partią pro-
francuską, tym bardziej że zapłonął miłością
i poślubił damę dworu królowej Ludwiki Marii,
Marię Kazimierę d’Arquien - Marysieńkę.
W roku 1666 otrzymał buławę polną koron-
ną, a dwa lata póz'niej został hetmanem wiel-
kim koronnym. Wówczas walka z Turkami
i Tatarami stała się jego posłannictwem. Okazał
w tym dziele niebywały talent, ale nie zdołał
zapobiec utracie Kamieńca Podolskiego w ro-
ku 1672 i zawarciu haniebnego traktatu w Bu-
czaczu, na którego podstawie Polska miała
się stać wasalem osmańskiego sułtana i pła-
cić mu co roku haracz. Sejm traktatu nie za-
twierdził i uchwalił wysokie podatki na za-
ciągnięcie wojska. W listopadzie roku 1673
Sobieski pokonał potężną armię turecką i zdo-
był warowny obóz pod Chocimiem. To zwy-
cięstwo, po śmierci króla Michała Korybuta
Wiśniowieckiego, przyniosło mu koronę kró-
lewską. Po elekcji, odkładając koronację,
znów ruszył w pole i w dwóch kampaniach,
lat 1674 i 1675, odparł nowy najazd turecki,
wsławiając się obroną Lwowa. Przeprowa-
dził ważne reformy wojskowe, pomnażając
chorągwie pancerne, lekkie i dragońskie
w stosunku do husarii, wzmacniając artyle-


Berdysze z wieku XVII
rię połową, a przede wszystkim polską pie-
chotę, przydając piechurom znakomity ber-
dysz jako broń i podpórkę pod muszkiet. Zo-
bowiązał do służby wojskowej chłopów
z dóbr królewskich i kościelnych.
Apogeum wojskowych czynów króla Jana III
stanowi odsiecz Wiednia w roku 1683- Kry-
tykowano potem fakt porzucenia polityki pro-
francuskiej i pomoc okazaną cesarstwu, gdyż
ocalona przez Polaków Austria sto lat póź-
niej walnie przyczyniła się do rozbiorów
Rzeczypospolitej. Krytycy polityki Sobieskie-
go zapominają, że Turcja osmańska, okupu-
jąca wówczas wraz z Kamieńcem znaczną
część Podola, była dla istnienia państwa pol-
skiego rzeczywistym zagrożeniem. Sobieski
został mianowany naczelnym wodzem sił
sprzymierzonych, austriackich, niemieckich
i polskich, spieszących na ratunek Wiednio-
wi obleganemu przez dwa miesiące przez
kolosalną, ponadstutysięczną armię osmań-
ską pod komendą wielkiego wezyra Kara
Mustafy. Na radzie wojennej król osobiście
nakreślił plan działań strategicznych i taktycz-
nych dla zniesienia obozu tureckiego i wy-
Muszkiet lontowy i lontowe hakownice
z wieku XVII