DOI Artikel:
Skias, Andreas: Neōterai anaskaphai en tē panarchaia Eleusiniakē nekropolei
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14281#0040
'Έλενσινιακής νεκροπόλεως άνασκαφαί' υπό Α. Σκιά.
σπουδαία, άν το έδαφος, έν ώ ευρέθησαν αί πυραί,
ήτο φωσφοροϋχσν, άλλ' είνε γνωστόν και άναμφι-
σβήτητον ότι τά πετρώματατοΟ έδάφουςτήςΈλευ-
σΐνος ουδαμώς είνε φωσφοροΟχα' έπειτα ή χημική
άνάλυσις του Χρηστομάνου έκτος του φωσφόρου
έβεβαίωσε την ύπαρξιν καΐ άλλων οργανικών στοι-
χείων. Ό δέ καθηγητής Κ. Ζέγγελης ερωτηθείς
ύπ' έμου και πάλιν, απήντησε δι· έπιστολής αυ-
τού ότι (ίΦεωρεΐ τά αποτελέσματα της αναλύσεως
ώς τελείως πειστικά της υπάρξεως τέφρας οστών».
Επομένως ή ΰπαρξις τέφρας οστών έν ταΐς πυ-
ραΐς ταύταις είνε βεβαία1. Η οέ ύπόθεσις του
Ροΐΐΐδθΐΐ ότι δυνατόν να έκάησαν ζώα έν ταΐς
καείσαις ξυλίναις καλύβαις, ών τήν υπαρςιν πα-
ραδέχεται, είνε απολύτως απαράδεκτος, διότι ώς
εξετέθη ανωτέρω, τά στρώματα της τέφρας είνε
ό'λως άδύνατον νά προέρχωντα·. εκ πυρκαϊών. "Αλ-
λως τε άφου αί ύποτιΟέμενα καλύβαι ήσαν βε-
βαίως μικραΐ και οχι πολύ στερεώς κεκλεισμέναι,
Οά ήτο εις άκρον άπίΟανον νά μή δυνηΟώσι τά
τυχόν έν αύταΐς υπάρχοντα ζώα νά φύγωσιν,
αλλά νά καώσι, και τοΟτο όχι μόνον έν μια κα-
λύβη, άλλ' έν ένδεκα, όσα είνε τά άναλυθέντα
δείγματα άσβέστου και τέφρας.
Άλλ' ουδέ δι' άλλον λόγον κεκαυμένα οστά
ζώων δύνανται νά ΰπάρχωσιν έν ταΐς πυραΐς,
άφοΟ αύται οέν είνε βωμοί λατρείας- διότι έν τή
ιδία εστία ή έν τή ίδια αύλή ουδείς έ'χει λόγον νά
1 Τήν γνώμην του 6Γ0ρθη^ίβ886Γ ('έν. άν. σελ. 28 ΰποσημ. 37)
ότι κατά τούς πανάρχαιους εκείνους -/ρόνους δεν είνε πιθανόν οτε ήδύ-
ναντο να κατακαίωνται μέ/ρι τελείας άποτεφριόσεως τα άστα, διότι
τούτο απαιτεί πολυ ϊσ/υράν θερμότητα, νομίζω ότι ουδείς δύναται να
θεοιρήση σπουοαίαν, πας δέ ό αμφιβάλλων δύναται δια προ/ειροτά-
της δοχιμής έν τή ιδία εστία νά πεισΟη ότι ή άποτέφρωσις των
οστών ουδαμώς είνε δύσκολος. Δια τούτο έν ταϊς παρ' Όμηρο) πυ-
ραΐς το πυρ δεν κατελείπετο νά κατασοεσθί] άφ' έαυτοΰ, ότε βεβαίως
θα άπετεφροΰντο τά οστά, άλλά κατασοεννύετο έγκαίρως, τά δε όστα
συλλεγόμενα έτίθεντο εντός διπλού σιρούματος λίπους, Γνα μή δια-
λυθώσιν (Ίλ'.άδ' ψ. 243) Γνωστόν δ' είνε ότι έν τοϊς νεωτέροις
'/ρόνοις ο! ημέτεροι Πάργιοι άναγκασθέντες νά έγκαταλίπωσι τήν πό-
λιν αυτών εις τούς Τούρκους έ'καυσαν τά οστα τών νεκρών αυτών,
Ίνα μή καταλειφθώσιν έν τη δουλωθείσϊ] πατρία γη ("Ιδε Ρ3380Υν", 03Γ-
ΓΘΟ. ΟΟΧΧΙΙ σελ. 163). 'ΐίν τω άποτεφρω-
τηρίω του νεκροταφείου του ΡβΓΘ-ΙιΗοΗδϊδβ έν Παρισίοις, έ'νθα τά
πτώματα άποτεφροΰνται τελείως εις διάστημα μόνον μιας ώρας, άρκεΐ
προς τοϋτο Οερμότης μόνον 800°, όποία ευκόλως αναπτύσσεται και έν
ΰπαίθρω διά προχείρων μέσων (ί'δε ΒαβάθΙίΘΓ, Ρ3ΓΪ8 βΐ 8β8 6Π-
νΐΓ0118Μ σελ. 184). ΊΙ διάσωσις πολλών λειψάνων οστών έν ταϊς
υστερωτεραις πυραΐς της αρχαιότητος οφείλεται εις τήν καταφανή
ΟΛιγοτητα της εις αύτάς καχαναλωθείσης καυσίμου ϋλης.
καύση όστα. ζώων, και μάλιστα νά άνορύςη έπί
τούτω τάφρον ή νά επίστρωση χάλικας ή νά επι-
σώρευση άμμον ή νά κατασκευάση φρεατοειδεΐς
βωμούς. Ταύτα πάντα μόνον έπί νεκρικών πυρών
δύνανται νά γίνωσιν.
Τά πορίσματα τών προγενεστέρων άνασκαφών
προϊστορικών νεκροπόλεων καΐ συνοικισμών φαί-
νονται άληΟώς βεβαιοΟντα ότι μόνον έν τοις ύστε-
ρωτέροις Μυκηναϊκοΐς χρόνοις εισήχθη το πρώτον
τό εθος της καύσεως τών νεκρών έν Ελλάδι,
ευρίσκονται δέ άπανταχου πολλοί νεκροί άκαυ-
στοι, μή έςαιρουμένης μηδέ αυτής της Έλευ-
σΐνος. Άλλ' έάν τις έξετάση επισταμένως τά πο-
ρίσματα τών άνασκαφών έκείνων, θά ίδη ότι ταΟτα
δέν άντίκειντα' προς ο,τι παρετηρήθη ύπ' έμοΟ
έν τή έν Έλευσΐνι νεκροπόλει. Εύρίσκονται άλη-
θώς πολλοί νεκροί άκαυστοι, όπως και έν τοις
ύστεοωτέοοι; νοόνοις, άλλ' όπως υστεοον ύφί-
σταντο έκ παραλλήλου άμφότεροι οί τρόποι της
ταφής, ούτως ήούναντο νά είνε έν χρήσει και έν
τοις προϊστορικοΐς χρόνοις, ουδείς δέ λόγος υπάρχει
νά ύποτεθή ότι μόνον εις τρόπος ταφής έσυνη-
θί'ζετο τότε. Τούναντίον μάλιστα αί μυθικα'ι πα-
ραδόσεις τών Ελλήνων και τά πορίσματα της
γλωσσολογικής εξετάσεως τών τοπικών ονομάτων
της Ελλάδος βεβαιοΰσιν ότι έν τοις προϊστορικοΐς
χρόνοις Ό πληθυσμός της Ελλάδος δέν ήτο ομο-
γενής, άλλ' είχε πολλάς φυλετικάς διαφοράς,
τοιαυται δέ διαφορα'ι έξηγουσι κάλλιστα και τήν
διαφοράν τών θρησκευτικών δοξασιών, έξ ών ήδύ-
νατο νά ύπάρχη και διάφορος τρόπος ταφής παρ'
έκάστοις. Κεκαυμένοι νεκροί άληθώς δέν είχον
πρότερον παρατηρηθή ασφαλώς, άλλ' αί νεκρικαί
ΰτυραί αί όμοιαι προς τάς της Έλευσΐνος ήδύ-
ναντο κάλλιστα νά εύρεθώσι μεν, άλλά νά μή
άναγνωρισθώσιν ότι είνε τοιαυται, άφου έν τώ
αύτώ τόπω ευρίσκονται /αί τοιχάρια, και άφου
οί νεκροί συχνάκις έθάπτοντο έντός τών συνοι-
κισμών. Μή εύρίσκοντες λοιπόν οί διευθύνον-
τες τάς άνασκαφάς οστοδόχους κάλπας μηδέ κατα-
φανή λείψανα άνθρωπίνων οστών κεκαυμένων, ήτο
φυσικώτατον νά άπατηθώσι και ή νά θεωρή-
σωσι τά στρώματα της τέφρας ώς άνάξια προ-
σοχής, ή νά νομίσωσιν ότι είνε έστίαι οικιών ή
τέφρα άπερριυιένη ή άλλο ό,τιδηποτε.Ότι δέ πλήν
σπουδαία, άν το έδαφος, έν ώ ευρέθησαν αί πυραί,
ήτο φωσφοροϋχσν, άλλ' είνε γνωστόν και άναμφι-
σβήτητον ότι τά πετρώματατοΟ έδάφουςτήςΈλευ-
σΐνος ουδαμώς είνε φωσφοροΟχα' έπειτα ή χημική
άνάλυσις του Χρηστομάνου έκτος του φωσφόρου
έβεβαίωσε την ύπαρξιν καΐ άλλων οργανικών στοι-
χείων. Ό δέ καθηγητής Κ. Ζέγγελης ερωτηθείς
ύπ' έμου και πάλιν, απήντησε δι· έπιστολής αυ-
τού ότι (ίΦεωρεΐ τά αποτελέσματα της αναλύσεως
ώς τελείως πειστικά της υπάρξεως τέφρας οστών».
Επομένως ή ΰπαρξις τέφρας οστών έν ταΐς πυ-
ραΐς ταύταις είνε βεβαία1. Η οέ ύπόθεσις του
Ροΐΐΐδθΐΐ ότι δυνατόν να έκάησαν ζώα έν ταΐς
καείσαις ξυλίναις καλύβαις, ών τήν υπαρςιν πα-
ραδέχεται, είνε απολύτως απαράδεκτος, διότι ώς
εξετέθη ανωτέρω, τά στρώματα της τέφρας είνε
ό'λως άδύνατον νά προέρχωντα·. εκ πυρκαϊών. "Αλ-
λως τε άφου αί ύποτιΟέμενα καλύβαι ήσαν βε-
βαίως μικραΐ και οχι πολύ στερεώς κεκλεισμέναι,
Οά ήτο εις άκρον άπίΟανον νά μή δυνηΟώσι τά
τυχόν έν αύταΐς υπάρχοντα ζώα νά φύγωσιν,
αλλά νά καώσι, και τοΟτο όχι μόνον έν μια κα-
λύβη, άλλ' έν ένδεκα, όσα είνε τά άναλυθέντα
δείγματα άσβέστου και τέφρας.
Άλλ' ουδέ δι' άλλον λόγον κεκαυμένα οστά
ζώων δύνανται νά ΰπάρχωσιν έν ταΐς πυραΐς,
άφοΟ αύται οέν είνε βωμοί λατρείας- διότι έν τή
ιδία εστία ή έν τή ίδια αύλή ουδείς έ'χει λόγον νά
1 Τήν γνώμην του 6Γ0ρθη^ίβ886Γ ('έν. άν. σελ. 28 ΰποσημ. 37)
ότι κατά τούς πανάρχαιους εκείνους -/ρόνους δεν είνε πιθανόν οτε ήδύ-
ναντο να κατακαίωνται μέ/ρι τελείας άποτεφριόσεως τα άστα, διότι
τούτο απαιτεί πολυ ϊσ/υράν θερμότητα, νομίζω ότι ουδείς δύναται να
θεοιρήση σπουοαίαν, πας δέ ό αμφιβάλλων δύναται δια προ/ειροτά-
της δοχιμής έν τή ιδία εστία νά πεισΟη ότι ή άποτέφρωσις των
οστών ουδαμώς είνε δύσκολος. Δια τούτο έν ταϊς παρ' Όμηρο) πυ-
ραΐς το πυρ δεν κατελείπετο νά κατασοεσθί] άφ' έαυτοΰ, ότε βεβαίως
θα άπετεφροΰντο τά οστά, άλλά κατασοεννύετο έγκαίρως, τά δε όστα
συλλεγόμενα έτίθεντο εντός διπλού σιρούματος λίπους, Γνα μή δια-
λυθώσιν (Ίλ'.άδ' ψ. 243) Γνωστόν δ' είνε ότι έν τοϊς νεωτέροις
'/ρόνοις ο! ημέτεροι Πάργιοι άναγκασθέντες νά έγκαταλίπωσι τήν πό-
λιν αυτών εις τούς Τούρκους έ'καυσαν τά οστα τών νεκρών αυτών,
Ίνα μή καταλειφθώσιν έν τη δουλωθείσϊ] πατρία γη ("Ιδε Ρ3380Υν", 03Γ-
ΓΘΟ. ΟΟΧΧΙΙ σελ. 163). 'ΐίν τω άποτεφρω-
τηρίω του νεκροταφείου του ΡβΓΘ-ΙιΗοΗδϊδβ έν Παρισίοις, έ'νθα τά
πτώματα άποτεφροΰνται τελείως εις διάστημα μόνον μιας ώρας, άρκεΐ
προς τοϋτο Οερμότης μόνον 800°, όποία ευκόλως αναπτύσσεται και έν
ΰπαίθρω διά προχείρων μέσων (ί'δε ΒαβάθΙίΘΓ, Ρ3ΓΪ8 βΐ 8β8 6Π-
νΐΓ0118Μ σελ. 184). ΊΙ διάσωσις πολλών λειψάνων οστών έν ταϊς
υστερωτεραις πυραΐς της αρχαιότητος οφείλεται εις τήν καταφανή
ΟΛιγοτητα της εις αύτάς καχαναλωθείσης καυσίμου ϋλης.
καύση όστα. ζώων, και μάλιστα νά άνορύςη έπί
τούτω τάφρον ή νά επίστρωση χάλικας ή νά επι-
σώρευση άμμον ή νά κατασκευάση φρεατοειδεΐς
βωμούς. Ταύτα πάντα μόνον έπί νεκρικών πυρών
δύνανται νά γίνωσιν.
Τά πορίσματα τών προγενεστέρων άνασκαφών
προϊστορικών νεκροπόλεων καΐ συνοικισμών φαί-
νονται άληΟώς βεβαιοΟντα ότι μόνον έν τοις ύστε-
ρωτέροις Μυκηναϊκοΐς χρόνοις εισήχθη το πρώτον
τό εθος της καύσεως τών νεκρών έν Ελλάδι,
ευρίσκονται δέ άπανταχου πολλοί νεκροί άκαυ-
στοι, μή έςαιρουμένης μηδέ αυτής της Έλευ-
σΐνος. Άλλ' έάν τις έξετάση επισταμένως τά πο-
ρίσματα τών άνασκαφών έκείνων, θά ίδη ότι ταΟτα
δέν άντίκειντα' προς ο,τι παρετηρήθη ύπ' έμοΟ
έν τή έν Έλευσΐνι νεκροπόλει. Εύρίσκονται άλη-
θώς πολλοί νεκροί άκαυστοι, όπως και έν τοις
ύστεοωτέοοι; νοόνοις, άλλ' όπως υστεοον ύφί-
σταντο έκ παραλλήλου άμφότεροι οί τρόποι της
ταφής, ούτως ήούναντο νά είνε έν χρήσει και έν
τοις προϊστορικοΐς χρόνοις, ουδείς δέ λόγος υπάρχει
νά ύποτεθή ότι μόνον εις τρόπος ταφής έσυνη-
θί'ζετο τότε. Τούναντίον μάλιστα αί μυθικα'ι πα-
ραδόσεις τών Ελλήνων και τά πορίσματα της
γλωσσολογικής εξετάσεως τών τοπικών ονομάτων
της Ελλάδος βεβαιοΰσιν ότι έν τοις προϊστορικοΐς
χρόνοις Ό πληθυσμός της Ελλάδος δέν ήτο ομο-
γενής, άλλ' είχε πολλάς φυλετικάς διαφοράς,
τοιαυται δέ διαφορα'ι έξηγουσι κάλλιστα και τήν
διαφοράν τών θρησκευτικών δοξασιών, έξ ών ήδύ-
νατο νά ύπάρχη και διάφορος τρόπος ταφής παρ'
έκάστοις. Κεκαυμένοι νεκροί άληθώς δέν είχον
πρότερον παρατηρηθή ασφαλώς, άλλ' αί νεκρικαί
ΰτυραί αί όμοιαι προς τάς της Έλευσΐνος ήδύ-
ναντο κάλλιστα νά εύρεθώσι μεν, άλλά νά μή
άναγνωρισθώσιν ότι είνε τοιαυται, άφου έν τώ
αύτώ τόπω ευρίσκονται /αί τοιχάρια, και άφου
οί νεκροί συχνάκις έθάπτοντο έντός τών συνοι-
κισμών. Μή εύρίσκοντες λοιπόν οί διευθύνον-
τες τάς άνασκαφάς οστοδόχους κάλπας μηδέ κατα-
φανή λείψανα άνθρωπίνων οστών κεκαυμένων, ήτο
φυσικώτατον νά άπατηθώσι και ή νά θεωρή-
σωσι τά στρώματα της τέφρας ώς άνάξια προ-
σοχής, ή νά νομίσωσιν ότι είνε έστίαι οικιών ή
τέφρα άπερριυιένη ή άλλο ό,τιδηποτε.Ότι δέ πλήν