DOI Artikel:
Maltezos, Kōnstantinos: Hē dikastikē klepsydra kai hē diamemetrēmenē hēmera
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14367#0073
Α Ε 1920
Κ Μαλτέζος- Ή δικαυτική κλεψύδρα και ή διαμεμετρημένη ήμερα 63
κατά την πλήρωσιν αύτη;, εντός δεξαμενής, μεθ'
6, κλεισμένης της δπης'τοΟ αύλοΟ, άνεσύρετο ή
κλεψύδρα έτοιμη προς χρήτιν. Άλλα τούτο δεν
συμφωνεί προς την φράσιν «ύδωρ έγχέουσι» τοΟ
κειμένου της Άθ. Πολιτείας, ούτε προς τάς αντι-
στοίχους φράσεις ετέρων Ελλήνων συγγραφέων
(Δημοσθένης, Αισχίνη;, Λουκιανός) ι.
Δεν είνε δέ πρακτικώς ευχερές, υπαρχόντων εις
τον πυθμένα πολλών τρυπημάτων, (8—9 /.ατά τον
8αηάγδ), να πληρώται άδιαφανές άγγεΐον έν είοει
κωδίας, άνωθεν μέχρι του προσδιωρισμένου ύψους
λόγω της έκφυγής του ύδατος δια τών οπών, δυ-
-σ/ερεστάτου οντος νά κλείωνται πασαι δια τών
χειρών ^
Πλην τούτων υφίσταται και ετέρα μαρτυρία του
δτι αί δικαστ. κλεψύδραι ειχον εύρεΐαν όπήν άνω-
θεν άνοικτήν ή δυναμένην νά άνοιχθη ευχερώς.
"Οντως, έν η περιπτώσει ό λόγος του αγορεύοντος
έν ταΐς δίκαις μεθ' ύδατος έληγε πολύ πριν ή διαρ-
ρεύση ό χορηγούμενος νόμιμο; χρόνο;, δεν έπρο-
κειτο δέ νά αγόρευση καί έτερο; έν τω αύτώ
ύδατι 3 έξεράτο τδ ύδωρ, δηλαδή έςεχύνετο τάχι-
στα δια της ευρείας οπής, τή; κλεψύδρα; άνα-
στρεφομένη;.
1 Περί εγχύσεως ύδατος πρόκειται καί εν τή επιγραφή τή; κρί-
σεως της Κνίδου υπερ της πόλεως Καλυμνίων (ΌίίίβηββΓ^βΓ 8^11.
Ιηβοπρί. Ογ. 512 Αθί&δ Κοιη3Π3 ή Κβουβίΐ ά'ίηβΟΓ. ]'υπά.
Ο Γ. ϋ31'β8ίβ, Η311880υ11ΐβ1' βί Κβίη3θ1ΐ). Τα ενδιαφέροντα ημάς
μέρη τή; επιγραφή; εχουσιν ούτως: «λεγέαθω δε τα; δίκα; ό μεν
πρώτο; λόγο; έ/.ατέροι; ποτί '/όας δεκαοκτώ, ό δε δεύτερο; ποτϊ #όα;
δέκα" συνηγόρου; δε εξεστω έκατε'ροι; παρέ-/εσθαι τέτορας, έςέστω δέ
καί ααρτυρεν τοΐ; συνήγοροι;, τα δε ψαφίσματα καί τά; προκλήσει
Χαί τάν γραφάν τα; δίκα; καί εΐ τί κα άλλο έγ δαμοσίου φέρηται άνα·
γινωσκέτω ό γραμματεύς, όν κα ε^άτεροι παρέγωνται, καί τά; μαρτυ-
ρίας αν ευ Οδατος.." »...«εΐ δέ κα τοί λόγοι μη συντελέων[τ]αι παρ' άν-
Φοτέο[ων ποτί τάν τηρησιν του ύδατο;. λεγ]όντω ε; ό κα τό ΰ'δωρ
|"γ]ουα... ». Οί τελευταίοι ούτοι στί"/οι δηλοΰσιν, ώ; φρονώ, ότι Ιάν
οί λόγοι δι" αμφότερα τά μέρη δεν τελειώσωσι κατά τον -/ρονον όστις
π»ρέ"/εται αύτοΐ;, να έξακολόυθη'σωσι λέγοντες οί ρήτορες μέχρις ου
τό ύδωρ εΐσρεύση (έγρυη) εν τή κλεψύδρα διά τά; αγορεύσει; τά; υπέρ
του ετέρου μέρου;.
2 Έν τω Λεςικώ Ό^ΓΘΙήΙ» - 83§1ίθ (ΗοΓΟίΟβ'ΪΙΙΐη) γράοει ό Ε.
Ατάίΐϊΐΐοη: *Οθ Γβοϊρίθηί, ςυβίςιι'ϊ] £ϋί, θί3ΐί ρβΐΌθ α 83
ρ3Γίίθ ιηίβΠΘΗΓβ ά'υη ονι άβ ρ]ιΐ8ΪβυΓ8 ρβίίΐδ ίΐΌΐΐδ; Η
βίδΐί ρΐ3οβ 8ιιγ πη ίιβρΐβά, βΐ πη 3ΐιΐΓ6Γβοίρϊβηί ^β^βνΆ^ί 3ΐι
άθ88θΐΐ8 1θ Πηυΐάβ ςηΐ 8'βοοιιΐ3ίί. Οη ουνΓ3ΪΙ οιι Γοη βοιι-
ο1ΐ3ίΙ Ηνεο άθδ ίβπιροηδ άβ οϊγθ 1θ8 Ιγοπ8 ά'ββίιβρρθπίθηί,βΐ;
Γοη ρουν3ΐΙ 3ΐηδϊ £3ϊγθ νατίετ 13 άυι εβ άθ Γβοουίβηιβηΐ».
Ή τοιαύτη χρησις του κηροΰ εις τά; δικαστικά; κλεψύδρας προφανώς
ουδέποτε έγένετο, λόγιο τοΰ ότι κατά τήν εναρξιν τή; ροής δεν θά
ητο δυνατόν νά άποκαθαίρωνται τελείω; αί όπα·, διό καί ό -/ρόνο;
τή; εκκενώσεως θά μετεβάλλετο κατ' άγνωστον εκάστοτε μέγεθος.
ΐ{ "Ορα Λημοσθ. α ) υπέρ Φορμίωνος καί β') πρό; Ναυσίαα-/ον.
Ένεκα πάντων τών λόγων τούτων έπαναλαμ-
βάνω τήν άλλοτε (ΑΕ 1902] προταθεΐσαν γνώ-
μην περί της πιθανή; συστάσεως τή; αρχαιότερα;
δικαστ. κλεψύδρα;, συμπληρών ήδη αύτήν ώς ακο-
λούθως. Ή δικαστ. κλεψύδρα ντο άγγεΐον μεταλ-
λικόν έφερε δε κατά την βάσιν αύλίσκον, φρασσό-
μενον διά της χειρός κατά τον χρόνον της πληρώ-
σεως, έπληροϋτο δε έγχεοιιένου τοϋ ύδατος δι ευ-
ρείας οπής ευρισκομένης ανωϋεν, ήτις μετά τήν
εγχυσιν τοϋ ύδατος, έκλείετο στεγανώς διά πώματος
φέροντος αύλόν. Κατά δέ τήν έκροήν τό στόμιον
τοϋ αν ω αύλοϋ εμενεν άνοικτόν, ένω διά τήν διάκο-
πήν της ροής έφράσσετο διά της χειρός ή δι ήλου.
Κατά ταύτα άναγινώσκω το κείμενον τή; Άθ.
Πολιτείας (ϊ,ΧνΐΙΙ.2) ούτω; :
Είσι δε κλεψύδιραι] ανλ[ίσκονς] εχουσαι εκρους
και κατωτέρω έπιλαμβάνι-ι τον ά\νω αύλόν, έπει-
δάν μέλλη ή].
Σχήμα τής κλεψύδρας Τδ γεωμετρικδν σ/ήμα
τή; δικαστική; κλεψύδρας δεν δύναται νά έςα/θή
έπακριοώ; ίν. τών σωζόμενων χωρίων, ούο' άνευ-
ρέθη μέχρι σήμερον αρχαιολογική τις είκών ή
εύρημα δυνάμενον νά ληφθη ώς ή άρναία δικαστ.
κλεψύδρα. Εν τούτοις έπιτρέπεται νά εΐ/.άσωυ.εν
I ί I Γ
μετά τίνος πιθανότητος οτι αύτη ήτο πρισματική
ή μάλλον κυλινδρική, όμοία προ; μικρόν βωμονκαί
ού'/ί προς τήν κοινήν ωοειδή κλεψύδραν ή προς άμ-
φορέα, ένεκα τών λόγων ους κατωτέρω θά άναπτύ-
ςωμεν, ώ; και έκ του παρατιθεμένου ^ιορίου του
Αθηναίου (Δειπνοσοφ. ΙΔ'), έν ώ πρόκειται πίρί
τή; ύδραύλεως. «Λέγεται δέ Πλάτωνα μικράν τινα
εννοιαν δούναι του κατασκευάσματος, νυκτερινών
ποιήσαντα ώρολόγιον, I ο ι κ Ό ς τω ύδραυλικώ, οίον
κλεψύδραν μεγάλην λίαν. Καί τδ ύδραυλικδν δέ
όργανον δρκεΐ κλεψύδρα είναι... εοικε δέ το όργα-
νον β(ομω στρογγύλω·η. Καί αληθώς έκ τούν σωζο-
υ.ένων εικόνων ιτ' άργαίας ύδοαύλεως συνάγεται
οτι αύτη ίί/ε τδ σχήμα ^ωμου.
Ή δικαστ. κλεψύδρα έτοποθετεΐτο έπί τρίποδος,
ούτω; ώστε τδ ύδωρ οίον νά είνε όρατδν ύφ όλου
του δικαστηρίου, διδ έφερε καί κατάλληλα ώτα
ή γεΐσον διά τήν έςάρτησιν °.
4 "Ενεκα τή; δηαοσία; -/ρήσεω; καί τή; συχνής αναστροφή; ή
κλεύύδρα έδει νά μη είνε εύθραυστο;.
5 Λημοοθ. Στεφ. Λ. β Πολλά δ' εχων ειπείν,...· ού/_ ανόν τό
Κ Μαλτέζος- Ή δικαυτική κλεψύδρα και ή διαμεμετρημένη ήμερα 63
κατά την πλήρωσιν αύτη;, εντός δεξαμενής, μεθ'
6, κλεισμένης της δπης'τοΟ αύλοΟ, άνεσύρετο ή
κλεψύδρα έτοιμη προς χρήτιν. Άλλα τούτο δεν
συμφωνεί προς την φράσιν «ύδωρ έγχέουσι» τοΟ
κειμένου της Άθ. Πολιτείας, ούτε προς τάς αντι-
στοίχους φράσεις ετέρων Ελλήνων συγγραφέων
(Δημοσθένης, Αισχίνη;, Λουκιανός) ι.
Δεν είνε δέ πρακτικώς ευχερές, υπαρχόντων εις
τον πυθμένα πολλών τρυπημάτων, (8—9 /.ατά τον
8αηάγδ), να πληρώται άδιαφανές άγγεΐον έν είοει
κωδίας, άνωθεν μέχρι του προσδιωρισμένου ύψους
λόγω της έκφυγής του ύδατος δια τών οπών, δυ-
-σ/ερεστάτου οντος νά κλείωνται πασαι δια τών
χειρών ^
Πλην τούτων υφίσταται και ετέρα μαρτυρία του
δτι αί δικαστ. κλεψύδραι ειχον εύρεΐαν όπήν άνω-
θεν άνοικτήν ή δυναμένην νά άνοιχθη ευχερώς.
"Οντως, έν η περιπτώσει ό λόγος του αγορεύοντος
έν ταΐς δίκαις μεθ' ύδατος έληγε πολύ πριν ή διαρ-
ρεύση ό χορηγούμενος νόμιμο; χρόνο;, δεν έπρο-
κειτο δέ νά αγόρευση καί έτερο; έν τω αύτώ
ύδατι 3 έξεράτο τδ ύδωρ, δηλαδή έςεχύνετο τάχι-
στα δια της ευρείας οπής, τή; κλεψύδρα; άνα-
στρεφομένη;.
1 Περί εγχύσεως ύδατος πρόκειται καί εν τή επιγραφή τή; κρί-
σεως της Κνίδου υπερ της πόλεως Καλυμνίων (ΌίίίβηββΓ^βΓ 8^11.
Ιηβοπρί. Ογ. 512 Αθί&δ Κοιη3Π3 ή Κβουβίΐ ά'ίηβΟΓ. ]'υπά.
Ο Γ. ϋ31'β8ίβ, Η311880υ11ΐβ1' βί Κβίη3θ1ΐ). Τα ενδιαφέροντα ημάς
μέρη τή; επιγραφή; εχουσιν ούτως: «λεγέαθω δε τα; δίκα; ό μεν
πρώτο; λόγο; έ/.ατέροι; ποτί '/όας δεκαοκτώ, ό δε δεύτερο; ποτϊ #όα;
δέκα" συνηγόρου; δε εξεστω έκατε'ροι; παρέ-/εσθαι τέτορας, έςέστω δέ
καί ααρτυρεν τοΐ; συνήγοροι;, τα δε ψαφίσματα καί τά; προκλήσει
Χαί τάν γραφάν τα; δίκα; καί εΐ τί κα άλλο έγ δαμοσίου φέρηται άνα·
γινωσκέτω ό γραμματεύς, όν κα ε^άτεροι παρέγωνται, καί τά; μαρτυ-
ρίας αν ευ Οδατος.." »...«εΐ δέ κα τοί λόγοι μη συντελέων[τ]αι παρ' άν-
Φοτέο[ων ποτί τάν τηρησιν του ύδατο;. λεγ]όντω ε; ό κα τό ΰ'δωρ
|"γ]ουα... ». Οί τελευταίοι ούτοι στί"/οι δηλοΰσιν, ώ; φρονώ, ότι Ιάν
οί λόγοι δι" αμφότερα τά μέρη δεν τελειώσωσι κατά τον -/ρονον όστις
π»ρέ"/εται αύτοΐ;, να έξακολόυθη'σωσι λέγοντες οί ρήτορες μέχρις ου
τό ύδωρ εΐσρεύση (έγρυη) εν τή κλεψύδρα διά τά; αγορεύσει; τά; υπέρ
του ετέρου μέρου;.
2 Έν τω Λεςικώ Ό^ΓΘΙήΙ» - 83§1ίθ (ΗοΓΟίΟβ'ΪΙΙΐη) γράοει ό Ε.
Ατάίΐϊΐΐοη: *Οθ Γβοϊρίθηί, ςυβίςιι'ϊ] £ϋί, θί3ΐί ρβΐΌθ α 83
ρ3Γίίθ ιηίβΠΘΗΓβ ά'υη ονι άβ ρ]ιΐ8ΪβυΓ8 ρβίίΐδ ίΐΌΐΐδ; Η
βίδΐί ρΐ3οβ 8ιιγ πη ίιβρΐβά, βΐ πη 3ΐιΐΓ6Γβοίρϊβηί ^β^βνΆ^ί 3ΐι
άθ88θΐΐ8 1θ Πηυΐάβ ςηΐ 8'βοοιιΐ3ίί. Οη ουνΓ3ΪΙ οιι Γοη βοιι-
ο1ΐ3ίΙ Ηνεο άθδ ίβπιροηδ άβ οϊγθ 1θ8 Ιγοπ8 ά'ββίιβρρθπίθηί,βΐ;
Γοη ρουν3ΐΙ 3ΐηδϊ £3ϊγθ νατίετ 13 άυι εβ άθ Γβοουίβηιβηΐ».
Ή τοιαύτη χρησις του κηροΰ εις τά; δικαστικά; κλεψύδρας προφανώς
ουδέποτε έγένετο, λόγιο τοΰ ότι κατά τήν εναρξιν τή; ροής δεν θά
ητο δυνατόν νά άποκαθαίρωνται τελείω; αί όπα·, διό καί ό -/ρόνο;
τή; εκκενώσεως θά μετεβάλλετο κατ' άγνωστον εκάστοτε μέγεθος.
ΐ{ "Ορα Λημοσθ. α ) υπέρ Φορμίωνος καί β') πρό; Ναυσίαα-/ον.
Ένεκα πάντων τών λόγων τούτων έπαναλαμ-
βάνω τήν άλλοτε (ΑΕ 1902] προταθεΐσαν γνώ-
μην περί της πιθανή; συστάσεως τή; αρχαιότερα;
δικαστ. κλεψύδρα;, συμπληρών ήδη αύτήν ώς ακο-
λούθως. Ή δικαστ. κλεψύδρα ντο άγγεΐον μεταλ-
λικόν έφερε δε κατά την βάσιν αύλίσκον, φρασσό-
μενον διά της χειρός κατά τον χρόνον της πληρώ-
σεως, έπληροϋτο δε έγχεοιιένου τοϋ ύδατος δι ευ-
ρείας οπής ευρισκομένης ανωϋεν, ήτις μετά τήν
εγχυσιν τοϋ ύδατος, έκλείετο στεγανώς διά πώματος
φέροντος αύλόν. Κατά δέ τήν έκροήν τό στόμιον
τοϋ αν ω αύλοϋ εμενεν άνοικτόν, ένω διά τήν διάκο-
πήν της ροής έφράσσετο διά της χειρός ή δι ήλου.
Κατά ταύτα άναγινώσκω το κείμενον τή; Άθ.
Πολιτείας (ϊ,ΧνΐΙΙ.2) ούτω; :
Είσι δε κλεψύδιραι] ανλ[ίσκονς] εχουσαι εκρους
και κατωτέρω έπιλαμβάνι-ι τον ά\νω αύλόν, έπει-
δάν μέλλη ή].
Σχήμα τής κλεψύδρας Τδ γεωμετρικδν σ/ήμα
τή; δικαστική; κλεψύδρας δεν δύναται νά έςα/θή
έπακριοώ; ίν. τών σωζόμενων χωρίων, ούο' άνευ-
ρέθη μέχρι σήμερον αρχαιολογική τις είκών ή
εύρημα δυνάμενον νά ληφθη ώς ή άρναία δικαστ.
κλεψύδρα. Εν τούτοις έπιτρέπεται νά εΐ/.άσωυ.εν
I ί I Γ
μετά τίνος πιθανότητος οτι αύτη ήτο πρισματική
ή μάλλον κυλινδρική, όμοία προ; μικρόν βωμονκαί
ού'/ί προς τήν κοινήν ωοειδή κλεψύδραν ή προς άμ-
φορέα, ένεκα τών λόγων ους κατωτέρω θά άναπτύ-
ςωμεν, ώ; και έκ του παρατιθεμένου ^ιορίου του
Αθηναίου (Δειπνοσοφ. ΙΔ'), έν ώ πρόκειται πίρί
τή; ύδραύλεως. «Λέγεται δέ Πλάτωνα μικράν τινα
εννοιαν δούναι του κατασκευάσματος, νυκτερινών
ποιήσαντα ώρολόγιον, I ο ι κ Ό ς τω ύδραυλικώ, οίον
κλεψύδραν μεγάλην λίαν. Καί τδ ύδραυλικδν δέ
όργανον δρκεΐ κλεψύδρα είναι... εοικε δέ το όργα-
νον β(ομω στρογγύλω·η. Καί αληθώς έκ τούν σωζο-
υ.ένων εικόνων ιτ' άργαίας ύδοαύλεως συνάγεται
οτι αύτη ίί/ε τδ σχήμα ^ωμου.
Ή δικαστ. κλεψύδρα έτοποθετεΐτο έπί τρίποδος,
ούτω; ώστε τδ ύδωρ οίον νά είνε όρατδν ύφ όλου
του δικαστηρίου, διδ έφερε καί κατάλληλα ώτα
ή γεΐσον διά τήν έςάρτησιν °.
4 "Ενεκα τή; δηαοσία; -/ρήσεω; καί τή; συχνής αναστροφή; ή
κλεύύδρα έδει νά μη είνε εύθραυστο;.
5 Λημοοθ. Στεφ. Λ. β Πολλά δ' εχων ειπείν,...· ού/_ ανόν τό