DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: "Szkoła krakowska" i "szkoła lwowska" polskiej historii sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20619#0087
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 7 (2001)
ISBN 83-88857-38-X
ISSN 0071-6723
Adam Małkiewicz
„Szkoła krakowska” i „szkoła lwowska”
POLSKIEJ HISTORII SZTUKI
Nowoczesna historia sztuki zaczęła się w Polsce
kształtować około roku 1870, a nauką uniwersytecką
stała się w ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku, naj-
pierw w Krakowie (1882), później także we Lwowie
(1893)1. W przeciwieństwie bowiem do zaborów rosyj-
skiego i pruskiego, poddawanych w drugiej połowie XIX
wieku nasilającym się procesom rusyfikacji i germani-
zacji, tylko w Galicji, po uzyskaniu przez nią w latach
60. autonomii w ramach monarchii habsburskiej, powsta-
ły warunki do rozwoju polskiej nauki i tu działały
w trzeciej tercji stulecia dwa polskie uniwersytety. Jed-
nak odmienne dzieje dwóch głównych miast zaboru au-
striackiego: Lwowa i Krakowa spowodowały, że pro-
ces kształtowania się historii sztuki przebiegał w nich
odmiennie i doprowadził do powstania różniących się
programem środowisk naukowych.
1. Lwów i Kraków pod zaborem austriackim
Lwów, jedno z głównych miast Rzeczypospolitej, już
w roku 1772 w wyniku pierwszego rozbioru Polski przy-
padł Austrii i stał się administracyjnym i gospodarczym
centrum utworzonego wówczas Królestwa Galicji i Lo-
domerii. Z racji tych funkcji przez niemal pełne stulecie
był poddawany depolonizacji, realizowanej przede
wszystkim przez likwidację polskich instytucji admini-
stracyjnych, sądowniczych, naukowych i kulturalnych,
usuwanie języka polskiego ze szkół i urzędów, wresz-
cie napływ funkcjonariuszy i urzędników niemiecko-
bądź czeskojęzycznych, tworzących aparat władzy pod-
1 O dziejach polskiej historii sztuki m.in.: A. Bochnak, Zarys
dziejów polskiej historii sztuki, Kraków 1948 (Historia Nauki Polskiej
w Monografiach, 22); J. Białostocki, Historia sztuki [w:] Historia
nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. IV: 1863-1918, cz. III, Wro-
cław 1967, s. 674-702; A. Małkiewicz, Historia sztuki w Polsce
a „wiedeńska szkoła historii sztuki”, Rocznik Historii Sztuki, 16: 1986,
s. 331-336 (szersza wersja włoska: Storia dell’arte in Polonia rispetto
porządkowany scentralizowanej administracji państwo-
wej i wyobcowany z miejscowego społeczeństwa. Ten
proces uległ zahamowaniu i cofnięciu dopiero w dobie
autonomii galicyjskiej, poczynając od późnych lat 60.
Pozwoliło to na odżycie i rozwój polskich instytucji na-
ukowych i kulturalnych. Jednak mimo wielkiego oży-
wienia na tym polu, Lwów nadal pozostał przede wszyst-
kim centrum politycznym, administracyjnym i gospodar-
czym.
Inaczej przedstawiała się sytuacja Krakowa w mo-
narchii austriackiej. To podówczas niezbyt wielkie, zu-
bożałe i prowincjonalne miasto dopiero w wyniku III
rozbioru zostało, po epizodycznej okupacji pruskiej, za-
jęte przez Austrię w styczniu roku 1796 i stało się stoli-
cą efemerycznej Nowej Galicji (Galicji Zachodniej), obej-
mującej ziemie wtedy wcielone do zaboru austriackie-
go, a w roku 1803 włączonej do Królestwa Galicji i Lo-
domerii. Intensywna germanizacja przez austriackiego
okupanta, przejawiająca się między innymi usuwaniem
polszczyzny z urzędów i szkół, na krótko tylko dotknę-
ła Kraków, który - wraz z całą byłą Nową Galicją - zo-
stał w roku 1809 zbrojnie przyłączony do Księstwa War-
szawskiego. Kongres Wiedeński w roku 1815 utworzył
z Krakowa i najbliższej okolicy Wolne, Niepodległe
i Ściśle Neutralne Miasto Kraków z Jego Okręgiem, tak
zwaną Rzeczpospolitą Krakowską - miniaturowe pań-
stwo pozostające pod opieką (a w praktyce - pod ści-
słą kontrolą) trzech mocarstw zaborczych. Wolne Mia-
sto było więc jedynym formalnie niepodległym skraw-
kiem Polski, gdzie mógł się oficjalnie demonstrować
patriotyzm. Wtedy to wykrystalizował się mit Krakowa
alla „scuola di Vienna” [w:] La scuola uiennese di storia deWarte, red.
M. Pozzetto, [Gorizia 1996], Istituto per gli Incontri Culturali Mittel-
europei, Atti del XX corwegno, s. 143-149); Dzieje historii sztuki
w Polsce. Kształtowanie się instytucji naukowych w XIX i XX wieku,
red. A. S. Labuda, Poznań 1996 (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół
Nauk, Prace Komisji Historii Sztuki, 25). Studia odnoszące się do kra-
kowskiej bądź lwowskiej historii sztuki cytuję w dalszym ciągu pracy.
83
Seria Nowa, t. 7 (2001)
ISBN 83-88857-38-X
ISSN 0071-6723
Adam Małkiewicz
„Szkoła krakowska” i „szkoła lwowska”
POLSKIEJ HISTORII SZTUKI
Nowoczesna historia sztuki zaczęła się w Polsce
kształtować około roku 1870, a nauką uniwersytecką
stała się w ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku, naj-
pierw w Krakowie (1882), później także we Lwowie
(1893)1. W przeciwieństwie bowiem do zaborów rosyj-
skiego i pruskiego, poddawanych w drugiej połowie XIX
wieku nasilającym się procesom rusyfikacji i germani-
zacji, tylko w Galicji, po uzyskaniu przez nią w latach
60. autonomii w ramach monarchii habsburskiej, powsta-
ły warunki do rozwoju polskiej nauki i tu działały
w trzeciej tercji stulecia dwa polskie uniwersytety. Jed-
nak odmienne dzieje dwóch głównych miast zaboru au-
striackiego: Lwowa i Krakowa spowodowały, że pro-
ces kształtowania się historii sztuki przebiegał w nich
odmiennie i doprowadził do powstania różniących się
programem środowisk naukowych.
1. Lwów i Kraków pod zaborem austriackim
Lwów, jedno z głównych miast Rzeczypospolitej, już
w roku 1772 w wyniku pierwszego rozbioru Polski przy-
padł Austrii i stał się administracyjnym i gospodarczym
centrum utworzonego wówczas Królestwa Galicji i Lo-
domerii. Z racji tych funkcji przez niemal pełne stulecie
był poddawany depolonizacji, realizowanej przede
wszystkim przez likwidację polskich instytucji admini-
stracyjnych, sądowniczych, naukowych i kulturalnych,
usuwanie języka polskiego ze szkół i urzędów, wresz-
cie napływ funkcjonariuszy i urzędników niemiecko-
bądź czeskojęzycznych, tworzących aparat władzy pod-
1 O dziejach polskiej historii sztuki m.in.: A. Bochnak, Zarys
dziejów polskiej historii sztuki, Kraków 1948 (Historia Nauki Polskiej
w Monografiach, 22); J. Białostocki, Historia sztuki [w:] Historia
nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. IV: 1863-1918, cz. III, Wro-
cław 1967, s. 674-702; A. Małkiewicz, Historia sztuki w Polsce
a „wiedeńska szkoła historii sztuki”, Rocznik Historii Sztuki, 16: 1986,
s. 331-336 (szersza wersja włoska: Storia dell’arte in Polonia rispetto
porządkowany scentralizowanej administracji państwo-
wej i wyobcowany z miejscowego społeczeństwa. Ten
proces uległ zahamowaniu i cofnięciu dopiero w dobie
autonomii galicyjskiej, poczynając od późnych lat 60.
Pozwoliło to na odżycie i rozwój polskich instytucji na-
ukowych i kulturalnych. Jednak mimo wielkiego oży-
wienia na tym polu, Lwów nadal pozostał przede wszyst-
kim centrum politycznym, administracyjnym i gospodar-
czym.
Inaczej przedstawiała się sytuacja Krakowa w mo-
narchii austriackiej. To podówczas niezbyt wielkie, zu-
bożałe i prowincjonalne miasto dopiero w wyniku III
rozbioru zostało, po epizodycznej okupacji pruskiej, za-
jęte przez Austrię w styczniu roku 1796 i stało się stoli-
cą efemerycznej Nowej Galicji (Galicji Zachodniej), obej-
mującej ziemie wtedy wcielone do zaboru austriackie-
go, a w roku 1803 włączonej do Królestwa Galicji i Lo-
domerii. Intensywna germanizacja przez austriackiego
okupanta, przejawiająca się między innymi usuwaniem
polszczyzny z urzędów i szkół, na krótko tylko dotknę-
ła Kraków, który - wraz z całą byłą Nową Galicją - zo-
stał w roku 1809 zbrojnie przyłączony do Księstwa War-
szawskiego. Kongres Wiedeński w roku 1815 utworzył
z Krakowa i najbliższej okolicy Wolne, Niepodległe
i Ściśle Neutralne Miasto Kraków z Jego Okręgiem, tak
zwaną Rzeczpospolitą Krakowską - miniaturowe pań-
stwo pozostające pod opieką (a w praktyce - pod ści-
słą kontrolą) trzech mocarstw zaborczych. Wolne Mia-
sto było więc jedynym formalnie niepodległym skraw-
kiem Polski, gdzie mógł się oficjalnie demonstrować
patriotyzm. Wtedy to wykrystalizował się mit Krakowa
alla „scuola di Vienna” [w:] La scuola uiennese di storia deWarte, red.
M. Pozzetto, [Gorizia 1996], Istituto per gli Incontri Culturali Mittel-
europei, Atti del XX corwegno, s. 143-149); Dzieje historii sztuki
w Polsce. Kształtowanie się instytucji naukowych w XIX i XX wieku,
red. A. S. Labuda, Poznań 1996 (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół
Nauk, Prace Komisji Historii Sztuki, 25). Studia odnoszące się do kra-
kowskiej bądź lwowskiej historii sztuki cytuję w dalszym ciągu pracy.
83