DOI issue:
Recenzje - przeglądy
DOI article:Walczak, Marek: O chrzcielnicy w Tryde raz jeszcze: kilka uwag na marginesie artykułu Jana Svanberga, "The legend of Saint Stanislaus and king Boleslaus on the 12th century font in Tryde, Sweden", Folia Historie Artium. Seria Nowa 5-6: 2001, S. 25-42 ; [Rezension]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20619#0111
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 7 (2001)
ISBN 83-88857-38-X
ISSN 0071-6723
Recenzje - Przeglądy
Marek Walczak
o CHRZCIELNICY W TrYDE RAZ JESZCZE
Kilka uwag na marginesie artykułu Jana Svanberga, The Legend of Saint Stanislaus and
King Boleslaus on the 12b Century Font in Tryde, Sweden, Folia Historiae Artium, Seria Nowa,
5-6: 2001, s. 25-421
W poprzednim, podwójnym tomie Folia Historiae
Artium, ukazał się artykuł profesora Jana Svanberga
z uniwersytetu w Sztokholmie, poświęcony ikonografii
kamiennej chrzcielnicy w Tryde. Tekst ów ukazał się
w języku angielskim i stanowi dość obszerne ujęcie mo-
nograficzne. Co ważne, wcześniej był już publikowany
w języku szwedzkim2. Czynniki te decydują, że tezy skan-
dynawskiego badacza stały się powszechnie dostępne
i mogą kształtować opinie szerokich kręgów czytelni-
ków. Ponieważ perspektywa taka niesie z sobą poważ-
ne niebezpieczeństwa, konieczne wydaje się opubliko-
wanie krótkiej recenzji.
Chrzcielnica w Tryde należy do niewielkiej grupy
kamiennych chrzcielnic z terenów Skanii (południowa
Szwecja), łączonych z anonimowym rzeźbiarzem nazwa-
nym Mistrzem Maiestatis Domini. U podstaw tej nazwy
tkwi fakt, że głównym motywem dekoracji tych chrzciel-
nic są przedstawienia Chrystusa na majestacie w man-
dorli podtrzymywanej przez anioły. Jak dotąd złączono
z anonimowym artystą 12 dzieł, z których aż połowa
znajduje się na terenach Szwecji wysuniętych najdalej
na południowy-wschód: w Tryde, Lóderup, Ostra Hoby,
Valleberga, Simris i Ostra Nóbbelóv. Styl zdobiących je
reliefów, pomimo niewielkich różnic w proporcjach po-
staci, jest bardzo charakterystyczny. Szaty układają się
w długie wertykalne fałdy z niewielkimi półkolistymi
płaszczyznami umieszczonymi horyzontalnie pomiędzy
nimi, powtarzają się także fragmenty kół zestawiane pa-
rami. Włosy są rozczesane z przedziałkiem pośrodku,
1 Prezentowana recenzja powstała na zamówienie redakcji Folia
Historiae Artium, która słusznie uznała, że artykułu Jana Svanberga nie
można pozostawić bez komentarza. Ponieważ zagadnienia związane
z chrzcielnicą w Tryde były wielokrotnie omawiane w literaturze pol-
skiej, zdecydowałem się odnieść tylko do najbardziej kontrowersyj-
nych partii tekstu szwedzkiego uczonego, ograniczając przypisy do
minimum. W obecnej sytuacji należałoby poddać rzeźby ze Skanii szcze-
twarze gruszko watę z ustami zwróconymi do dołu, a oczy
szeroko rozwarte co nadaje postaciom charakter poważ-
ny i uduchowiony. Sceny narracyjne ukazywane są jed-
na po drugiej na ściankach basenów, ale także na ich
ukośnie ściętych podstawach i na stopach. W odróżnie-
niu od większości chrzcielnic z terenów Szwecji o sztam-
powych, powtarzających się programach ikonograficz-
nych, dzieła anonimowego mistrza zdobione są scena-
mi z Biblii w sposób twórczy i oryginalny. Rzeźby
w Tryde uchodzą powszechnie za najlepsze w grupie.
Na podstawie pergaminu z inskrypcją znalezionego
w relikwiarzu umieszczonym w ołtarzu głównym tej świą-
tyni, wszystkie najstarsze elementy jej wyposażenia da-
towane są na lata około 1160. Basen chrzcielnicy zdo-
bią cztery pary postaci ukazanych w głębokim reliefie,
a pomiędzy nimi rozmieszczone są 4 sceny o charakte-
rze narracyjnym. Na podstawie dwukrotnie przedstawio-
no walczące zwierzęta oraz ornament roślinny. Stopę zdobi
rzeźbione wyobrażenie kobiety z rozpuszczonymi włosa-
mi trzymającej dziecko oraz trzy lwie łby. Kluczowym pro-
blemem jest interpretacja reliefów umieszczonych na ścian-
kach basenu. Pierwszy - typowy dla Mistrza Maiestatis Do-
mini ukazuje Chrystusa w mandorli podtrzymywanej przez
dwa anioły. Kolejne ukazują Wskrzeszenie zmarłego,
Wskrzeszonego z martwych prowadzonego przez bisku-
pa lub opata przed oblicze monarchy oraz tronujące po-
stacie - świeckiego władcę w koronie i hierarchę Kościo-
ła w paliuszu. Przedstawienia te zawsze były interpreto-
wane łącznie, jako sceny z legendy jednego świętego.
golowym badaniom ikonograficznym, ukazując je na bardzo szerokim
tle średniowiecznej tradycji hagiograficznej. Tylko takie „erudycyjne” po-
dejście może bowiem doprowadzić do rozwiązania zagadki scen w Tryde.
Zadanie to trzeba chyba pozostawić szwedzkim historykom sztuki.
2 J. Svanberg, Trydefundens tolkning [w:] Ting och Tankę-
Ikonografi pa liturgiska fóremdl, ed. I. Pegelow, Stockholm 1998,
s. 47-65.
107
Seria Nowa, t. 7 (2001)
ISBN 83-88857-38-X
ISSN 0071-6723
Recenzje - Przeglądy
Marek Walczak
o CHRZCIELNICY W TrYDE RAZ JESZCZE
Kilka uwag na marginesie artykułu Jana Svanberga, The Legend of Saint Stanislaus and
King Boleslaus on the 12b Century Font in Tryde, Sweden, Folia Historiae Artium, Seria Nowa,
5-6: 2001, s. 25-421
W poprzednim, podwójnym tomie Folia Historiae
Artium, ukazał się artykuł profesora Jana Svanberga
z uniwersytetu w Sztokholmie, poświęcony ikonografii
kamiennej chrzcielnicy w Tryde. Tekst ów ukazał się
w języku angielskim i stanowi dość obszerne ujęcie mo-
nograficzne. Co ważne, wcześniej był już publikowany
w języku szwedzkim2. Czynniki te decydują, że tezy skan-
dynawskiego badacza stały się powszechnie dostępne
i mogą kształtować opinie szerokich kręgów czytelni-
ków. Ponieważ perspektywa taka niesie z sobą poważ-
ne niebezpieczeństwa, konieczne wydaje się opubliko-
wanie krótkiej recenzji.
Chrzcielnica w Tryde należy do niewielkiej grupy
kamiennych chrzcielnic z terenów Skanii (południowa
Szwecja), łączonych z anonimowym rzeźbiarzem nazwa-
nym Mistrzem Maiestatis Domini. U podstaw tej nazwy
tkwi fakt, że głównym motywem dekoracji tych chrzciel-
nic są przedstawienia Chrystusa na majestacie w man-
dorli podtrzymywanej przez anioły. Jak dotąd złączono
z anonimowym artystą 12 dzieł, z których aż połowa
znajduje się na terenach Szwecji wysuniętych najdalej
na południowy-wschód: w Tryde, Lóderup, Ostra Hoby,
Valleberga, Simris i Ostra Nóbbelóv. Styl zdobiących je
reliefów, pomimo niewielkich różnic w proporcjach po-
staci, jest bardzo charakterystyczny. Szaty układają się
w długie wertykalne fałdy z niewielkimi półkolistymi
płaszczyznami umieszczonymi horyzontalnie pomiędzy
nimi, powtarzają się także fragmenty kół zestawiane pa-
rami. Włosy są rozczesane z przedziałkiem pośrodku,
1 Prezentowana recenzja powstała na zamówienie redakcji Folia
Historiae Artium, która słusznie uznała, że artykułu Jana Svanberga nie
można pozostawić bez komentarza. Ponieważ zagadnienia związane
z chrzcielnicą w Tryde były wielokrotnie omawiane w literaturze pol-
skiej, zdecydowałem się odnieść tylko do najbardziej kontrowersyj-
nych partii tekstu szwedzkiego uczonego, ograniczając przypisy do
minimum. W obecnej sytuacji należałoby poddać rzeźby ze Skanii szcze-
twarze gruszko watę z ustami zwróconymi do dołu, a oczy
szeroko rozwarte co nadaje postaciom charakter poważ-
ny i uduchowiony. Sceny narracyjne ukazywane są jed-
na po drugiej na ściankach basenów, ale także na ich
ukośnie ściętych podstawach i na stopach. W odróżnie-
niu od większości chrzcielnic z terenów Szwecji o sztam-
powych, powtarzających się programach ikonograficz-
nych, dzieła anonimowego mistrza zdobione są scena-
mi z Biblii w sposób twórczy i oryginalny. Rzeźby
w Tryde uchodzą powszechnie za najlepsze w grupie.
Na podstawie pergaminu z inskrypcją znalezionego
w relikwiarzu umieszczonym w ołtarzu głównym tej świą-
tyni, wszystkie najstarsze elementy jej wyposażenia da-
towane są na lata około 1160. Basen chrzcielnicy zdo-
bią cztery pary postaci ukazanych w głębokim reliefie,
a pomiędzy nimi rozmieszczone są 4 sceny o charakte-
rze narracyjnym. Na podstawie dwukrotnie przedstawio-
no walczące zwierzęta oraz ornament roślinny. Stopę zdobi
rzeźbione wyobrażenie kobiety z rozpuszczonymi włosa-
mi trzymającej dziecko oraz trzy lwie łby. Kluczowym pro-
blemem jest interpretacja reliefów umieszczonych na ścian-
kach basenu. Pierwszy - typowy dla Mistrza Maiestatis Do-
mini ukazuje Chrystusa w mandorli podtrzymywanej przez
dwa anioły. Kolejne ukazują Wskrzeszenie zmarłego,
Wskrzeszonego z martwych prowadzonego przez bisku-
pa lub opata przed oblicze monarchy oraz tronujące po-
stacie - świeckiego władcę w koronie i hierarchę Kościo-
ła w paliuszu. Przedstawienia te zawsze były interpreto-
wane łącznie, jako sceny z legendy jednego świętego.
golowym badaniom ikonograficznym, ukazując je na bardzo szerokim
tle średniowiecznej tradycji hagiograficznej. Tylko takie „erudycyjne” po-
dejście może bowiem doprowadzić do rozwiązania zagadki scen w Tryde.
Zadanie to trzeba chyba pozostawić szwedzkim historykom sztuki.
2 J. Svanberg, Trydefundens tolkning [w:] Ting och Tankę-
Ikonografi pa liturgiska fóremdl, ed. I. Pegelow, Stockholm 1998,
s. 47-65.
107