Rocznik Historii Sztuki (31.2006)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXI
Wydawnictwo Neriton, 2006

MACIEJ SZYMANOWICZ
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA

POMIĘDZY FOTOGRAFIĄ A MALARSTWEM.
O WSPÓŁPRACY JANA BUŁHAKA Z FERDYNANDEM RUSZCZYCEM1

Piotr Sledziewski w książce wydanej z okazji trzydziestolecia pracy twórczej Jana Bułhaka w 1936 г.,
tak starał się określić styl jubilata: „[...] w swych założeniach teoretycznych i w swej fotograficznej prak-
tyce Bułhak prezentuje się jako impresjonista najczystszej wody, jako Stanisławski, ściślej mówiąc, Ruszczyć
w fotografice. Zgodnie zaś ze swym umiłowaniem słońca, powietrza, ziemi i wody ma gust, mówiąc za
Mickiewiczem, Soplicowski. [...] Z impresjonizmem Bułhaka wiąże się specjalny charakter jego tworzenia
fotograficznego, charakter światłocieniowy, charakter malarski. [...] Jako konsekwencja tego malarskiego
stanowiska w fotografice płynie u Bułhaka świadoma pogoń za malarskimi, światłocieniowymi walorami,
za perspektywą powietrzną, za pejzażem wieloplanowym, za grą plam słonecznych wśród cieni, za rankiem
i wieczorem wsi naszych i miasteczek. [...] Nawet jego zasady kompozycji, które w księgach określa [...]
są zasadami kompozycji malarskiej, impresjonistycznej"2. Nakreślony przez Sledziewskiego obraz twórczo-
ści Bułhaka miał na celu wykazanie zbieżności jego fotografii z malarstwem pejzażowym przełomu XIX
i XX w. Ocena ta była w dużej mierze wynikiem bliskiej współpracy i przyjaźni fotografa z malarzem Fer-
dynandem Ruszczycem. Przyjaźń ta rozpoczęła się 21 listopada 1910 r. i okazała się jednym z najważniej-
szych elementów wpływających na rozwój osobowości twórczej Bułhaka, który we wspomnieniach pisanych
po bez mała 30 latach zanotował: „Spotkanie Ruszczyca było wielkim zdarzeniem w moim życiu, uwień-
czeniem długoletnich tęsknot, a dzień ten wyrył się w mojej pamięci z najdrobniejszymi szczegółami". Dalej
dodawał: „[...] od pierwszych chwil Ruszczyć stał mi się oparciem, z którego nieraz potem czerpałem siły
do przezwyciężania wielu trudnych chwil życia i zawodu. Szukającemu drogi w ciemności podał dłoń [...].
Po pierwszej rozmowie z tym prawdziwym artystą wychodziłem od niego - innym człowiekiem"3.

W polskiej literaturze przedmiotu badacze często w zbliżony do Sledziewskiego sposób przywołują
postać Ruszczyca jako jednego z tych, którzy wywarli znaczny wpływ na rozwój twórczy Bułhaka. Ograni-
czają się jednak do wskazania na wspólne zainteresowanie pejzażem wileńskim oraz na podobieństwo nie-
których motywów występujących w pracach obu artystów.

Celem tego tekstu jest wskazanie, jak wielką rolę w rozwoju twórczości Bułhaka i Ruszczyca odegrał
wzajemny przepływ wzorców formalno-kompozycyjnych. Posłużę się tu wprowadzoną przez Zdzisława Kę-
pińskiego kategorią „wzorca obrazowego". Kępiński wyrażał przekonanie, iż: „Wbrew wszelkim intuicjom
rozwój wizji obrazowej w sztuce przebiega nie na liniach powiązań między okiem i wyobraźnią artysty
a światem, który go otacza, lecz na szlakach wiodących od jednego dzieła sztuki do następnego. Wbrew
wszelkim teoriom, sygnowanym nazwiskami największych choćby autorytetów, każde konkretne dzieło

Fragment tego tekstu został wygłoszony na konferencji „Wokół Jana Bułhaka (1876-1950). Fotografia na świecie i w Pol-
!" zorganizowanej przez Oddział Warszawski Stowarzyszenia Historyków Sztuki 18 listopada 2005 r.

~ P. S1 e d z i e w s к i, S. Tur s к i, Jan Bułhak. Trzydziestolecie pracy artystycznej, Wilno 1936, s. 8-9.
J. Bułhak, Wiek męski Ferdynanda Ruszczyca, [w:] i d e m, Ferdynand Ruszczyć. Życie i dzieło, Wilno 1939, s. 56 60.