Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (2.1963)

Janina Eysymontt
Marian Kutzner

GOTYCKA ARCHITEKTURA KOŚCIOŁA
ŚW. MIKOŁAJA W GŁOGOWIE

Kościół św. Mikołaja w Głogowie, dato-
wany na przełom XIII i XIV wieku, zawiera
relikty starszej architektury, która pozwala
przesunąć czas jego powstania na około po-
łowę XIII stulecia. W obecnej chwili budowla
znajduje się w stanie ruiny na skutek znisz-
czeń wojennych, co stwarza możliwości prze-
prowadzenia analizy struktury reliktów naj-
starszego założenia, odkrytych spod tynku i wy-
kruszeń. Grożący niebezpieczeństwem stan
obiektu wyklucza jednakże przeprowadzenie
szerszych badań architektonicznych i nie po-
zwala na ostateczne zamknięcie złożonego pro-
blemu architektury kościoła. Niemniej jednak
autorzy czują się zobowiązani do przedstawie-
nia dotychczasowych wyników badań, które
w tej sytuacji będą chyba ostateczne.

Przedmiotem badań niniejszej pracy są za-
chowane w ruinie kościoła św. Mikołaja naj-
starsze relikty z połowy XIII wieku oraz dal-
sze losy pierwotnej budowli do przełomu wie-
ku XIII na XIV. Wiąże się z tym wysuwana
tu koncepcja średniowiecznej przebudowy
kościoła i kształtowania się jego formy archi-
tektonicznej pod wpływami architektury Ślą-
ska i Nowej Marchii.

W dotychczasowej literaturze przedmiotu
trzynastowieczne relikty architektoniczne nie
były uwzględniane, zaś koncepcja architekto-
niczna przebudowy kościoła analizowana była
wyłącznie na tle śląskiego środowiska arty-
stycznego, co uzasadnione było w pełni hi-
storycznymi związkami Głogowa ze Śląskiem.

Na tle kultury artystycznej Śląska budowla
kościoła św. Mikołaja występuje jako zjawisko
dość oryginalne, dające się wytłumaczyć je-
dynie odmienną orientacją artystyczną twórcy.
Wymagało to poszerzenia zakresu badań nad
genezą formalną obiektu na terytoria ościen-
nych ziem, a w szczególności żywotnych ośrod-
ków artystycznych Meklemburgii, Branden-
burgii oraz pobliskiej księstwu głogowskiemu

Nowej Marchii. Precyzyjna analiza architek-
tury obiektu nasunęła nie stawiany w dotych-
czasowej literaturze problem powiązań formal-
nych z kręgiem architektury Niżu Nadbałtyc-
kiego, co znajduje uzasadnienie także w poło-
żeniu geograficznym Głogowa, w jego pogra-
nicznym usytuowaniu w stosunku do Śląska
i Nowej Marchii. Architektura kościoła roz-
patrywana w takim kontekście kształtuje się
pod względem formalnym jako zjawisko cieka-
we i oryginalne, wynikłe z powiązań dwu od-
miennych środowisk architektonicznych, i jako
takie zostało potraktowane przez autorów
w dalszych rozważaniach.

Brak materiałów źródłowych, stwierdzony
na drodze kwerend archiwalnych, stwarza ko-
nieczność ograniczenia badań historycznych
obiektu do krytycznego omówienia literatury.
Drukowany inwentarz archiwaliów głogow-
skich 1 oraz źródłowe prace Kastnera2 sta-
nowić będą zasadniczą podstawę materiałową.
Do dziś, mimo blisko stuletniego zainteresowa-
nia dziejami kościoła parafialnego w Głogowie,
nie dysponujemy wnikliwą, krytyczną jego mo-
nografią. Podobnie opracowania marginesowe na
tle dziejów ogólnych miasta lub opracowania
historii sztuki miasta Głogowa grzeszą zbyt
dużą swobodą interpretacji faktów względnie
brakiem znajomości źródeł.

Najstarsze wzmianki w pracach Wernhe-
ra, Zimmermanna, Morgenbesse-
ra3 mają jedynie wartość informacji histo-

1 Die Inventare der Nichtstaatlichen Archive
Schlesiens, Kreis und Stadt Glogau (Codex diploma-
ticus Silesiae, Bd 28) Breslau 1915.

2 K a s t n e r K., Glogauer Stadtpfarrkirche zum
H. Nikolaus, Schweidnitz 1922; tenże, Geschichte
der Pfarrer an der Glogauer Nickolaikirche, Glo-
gau 1921.

3 W e r n h e r F. B., Topographia oder Prodomus
Delineati Silesiae Ducatus T. V. Rękopis w zbiorach