Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (13.1983)

MISCELLANEA

Jerzy Kowalczyk (Warszawa)

ZAMOJSKIE ZAMÓWIENIA U ZŁOTNIKÓW WROCŁAWSKICH W OKRESIE

ROKOKA *

W dotychczasowych badaniach związków ar-
tystycznych Śląska i Polski w okresie późnego
baroku i rokoka zajmowano się przede wszyst-
kim architekturą, malarstwem ściennym i rzeź-
bą ołtarzową, pozostawiając na uboczu rzemio-
sło artystyczne. Okazuje się jednak, że i na
tym polu związki te były znaczące. Obok Gdań-
ska, również Wrocław był ważnym ośrodkiem
produkcji artystycznej, w którym polscy mag-
naci i instytucje kościelno-zakonne lokowały
poważne zamówienia i dokonywały zakupów
gotowych wyrobów rzemiosła artystycznego,
m. in. złotnictwa. Znamiennym przykładem są
pokaźne zamówienia u złotników wrocławskich
dokonane w latach 1737—1750 dla kolegiaty
w Zamościu przez kapitułę i ordynata Tomasza
Antoniego Zamoyskiego.

Skierowanie zamówień do Wrocławia było
podyktowane wysoką renomą stolicy Dolnego
Śląska jako wybitnego ośrodka artystycznego
i znajomością tego miasta przez polskich dyspo-
nentów. Wrocław leżał na drodze do Pragi,
a dalej, do zachodniej Europy. Przez to miasto
prowadziły podróże szkoleniowe młodych mag-
natów polskich, wśród których wielu rozpo-
czynało swoją europejską edukację uczęszcza-
jąc do Akademii Rycerskiej w Legnicy. Do nich
zaliczali się także młodzi Zamoyscy, synowie
ordynatów, a więc Michał Zdzisław (syn Mar-
cina, podskarbiego koronnego) oraz jego sy-
nowie Tomasz Antoni i Andrzej. Z podróży
przez Śląsk w 1697 r. Michał Zdzisław Za-
moyski zestawił w itinerariuszu ciekawy opis

* Niniejszy artykuł został wygłoszony jako referat
na posiedzeniu naukowym Oddziału Wrocławskiego
Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniu 21II 1978 r.
Pragną podziękować Pani dr Bożenie Steinborn za
inicjatywę i zachętę do wygłoszenia i opublikowania
tematu.

Wrocławia i jego kościołów 1. Tomasz Antoni
studiował — co prawda krótko — w Akademii
Rycerskiej w Legnicy w 1726 r., skąd prze-
niósł się do Pragi, gdzie pobierał nauki pry-
watnie, m. in. z architektury civilis et milita-
ris 2. Jego najmłodszy brat Andrzej (późniejszy
kanclerz wielki kor. i ordynat) uczęszczał do
legnickiej Akademii w latach 1738—1739 i tak-
że uczył się tu architektury cywilnej i woj-
skowej 3.

Zamówienia wrocławskie ordynata Toma-
sza Antoniego Zamoyskiego musiały być liczne,
skoro po jego śmierci w 1751 r. okazało się,
że największe zadłużenia miał w Gdańsku i we
Wrocławiu4. Złotnicy zamojscy nie prezen-
towali w drugiej ćwierci XVIII w. takiego po-
ziomu, aby sprostać wysokim wymaganiom
znającego się na sztuce ordynata. Jemu też
należy przypisać inicjatywę skierowania do
Wrocławia zapotrzebowania na srebra dla ko-
legiaty w Zamościu.

Źródła archiwalne i zachowane wyroby ar-
tystyczne w skarbcu kolegiaty dowodnie wska-
zują, że dla tej świątyni były wykonane: dwa
relikwiarze (pacyfikały), wielkie tabernakulum,
monstrancja i kielich. Do tego zespołu należy
dołączyć drugą monstrancję zrobioną dla ko-
ścioła parafialnego w ordynackim Goraju. Prze-
śledzenie cech złotniczych na zabytkach po-

1 Opis zabytków Wrocławia i Śląska w itinerariu-
szu Michała Zdzisława Zamoyskiego będzie tematem
osobnej publikacji autora niniejszego artykułu.

* J. Kowalczyk, Architekci Zamoyskich 10
XVIII wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanisty-
ki", IV (1959), z. 3/4, s. 214.

3 J. Michalski, Andrzej Zamoyski, „Szkice
Legnickie", VIII (1974), s. 7, 18.

4 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie
(cyt. dalej jako: WAP Lublin), Akta Kolegiaty Za-
mojskiej, sygn. 177, s. 6.