DOI Artikel:
Kuruniōtēs, Kōnstantinos: To en Bassais archaeioteron ieron tou Apollōnos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13159#0150
279 Το έν Βάσσαις άρχαιότερον ιερόν τον
Η ΰπαρςΊς τοΰ αρχαιοτέρου ναοΟ, ον πρώτος
ύπέθεσεν βτι θά προηγήθη τοΟ σωζομένου ναοΟ
επί της θέσεως ταύτης ό Ουί'ίίιΐδ (Ρθίορ. I 330),
παρείχε την έξήγησιν των προβλημάτων τούτων.
Άλλ' ήδη δια τών γενομένων επί τόπου εργασιών
έβεβαιώθη μεν ή ύπαρξις αρχαιοτέρου ναοΟ και
διηυκρινηθησαν οπωσδήποτε τα κατ αυτόν, εφάνη
δ' όμως ότι τα πράγματα δεν ήσαν όπως έόέχοντο
αύτά οί πλείστοι τών άσχοληθέντων περι τοΰ ζη-
τήματος, και τό κυριώτερον πρόβλημα, ή μάλλον
το μόνον πρόβλημα, όπερ έπρεπε να άπασχολή
ήμάς, ή διασκευή του έσωτερικοΰ του ναοΰ, δεν
λύεται όπως ένομίζετο μέχρι τούδε.
Ή οικοδομή του τε αρχαιοτέρου ναοΟ και του
νεωτέρου ούχ! έν άναπεπταμένη θέσει, άλλ' έν τώ
μυνώ της κοιλάδος έγένετο προς τήν κατά το δυ-
νατόν προστασι'αν αύτοΟ τε και τών λατρευόντων
εν αύτώ ή παρ'αύτον άπο τών άνέμο^ν, ων ή σφο-
δρότης έπί τών μή σπανιζόντων πλτ,σίον τοΟ τόπου
άναπεπταμένων κορυφών εϊνε καθ ϋπερβολήν με-
γάλη. Ό προς Β προκείμενος λόφος και ή εξέχουσα
κορυφή του Κωτίλου έκ Δ προεφύλαττον άρκούν-
τως τον ναόν έκ τών ούο σημείων, οπόθεν οί άνεμοι
πνέουσι συνήθως μετά της μεγαλειτέρας σφοδρό-
τητος. Διά τον λόγον δε τούτον νομίζω ότι και ή
όλη στέγη, ούχί μόνον αί κεραμίδες, ήτο λίθινη,
ώς αναφέρει ό Παυσανίας1 και ώς θέλει άποδειχθή
κατά τήν γνώμην μου έκ της μελέτης τών σωζο-
υ.ένων λίθων. Τόσον σφοδροί εΐνε συνήθως οί άνε-
μοι, ώστε ουδεμία ξυλίνη στέγη έχουσα το ύψος
τοΰ σωζομένου ναοΟ θά άντεϊχεν έπί πολύ και άνευ
συχνών έπισκευών εις τήν όρμήν αυτών.
Έξαίρετον παράδειγμα της τοιαύτης φροντίδος
τών άρχαίων κατοίκων της ορεινής Αρκαδικής χώ-
ρας, όπως οΐκοδομώσι τους ναούς αύτών έν σκέπη
από τών άνέμων, παρέχει Ό ναός της Δεσποίνης έν
Λυκοσούρα2. Και έκεΐ ενώ υπάρχει έπί της ρά-
χεως τοΰ όλίγον ύπερκειμένου του ναοΟ λόφου χώ·
οος εκτεταμένος και έν έπιφανεστάτω, περιλαμβα-
νόμενος δ' έν τώ τεμένει της Δεσποίνης, ώς φαίνε-
ται έκ τών σωζομένων ιχνών τοΟ τείχους του πε-
ριβόλου, κατεσκεύασαν προς οίκοδομήν του ναοΰ
οΓ ούχί μικρού κόπου τεχνητον έπίπεδον χαμηλό-
1 Η' 41,5 λίΰον και αυτός και ό όροφος.
2 Λεονάρδο:, Πρακτικά 1896 σελ. 11)1 κέ.
'Απόλλωνος' νπδ Κ. Κονρουνιώτου. 280
τερον έν τάπω άποκεκρυμμένω, μόνον όπως προ-
φυλάςωσι τούτον άπο της σφοδρότητος του νοτίου
άνέμου, όστις μετ' ιδιαζούσης όρμής ενσκήπτει εις
τό χωρίον τούτο. Έν Λυκοσούρα δέ ούδ' ύπήρχε
καν έπ εκείνης της θέσεως άρχαιότερος ναός. Και
τους έπί της κορυφής του Κωτίλου δύο μικρούς
ναούς άπέκρυψαν έν μέρει διά τον αύτόν λόγον εν-
τός της εκεί μικράς χοΛάοος, ενώ και έκεΐ θά ήτο
δυνατόν νά έξευρεθή κατάλληλος χώρος διά τήν
οίκοδομήν αύτών πολύ πλησίον έν άπόπτω.
Μολονότι δ' όμως έκρύπτετο ούτως οπωσδήποτε
ό ναός, δεν ήτο παντελώς έστερημένος τών προτε-
ρημάτων, άτινα έπεδιώκοντο διά της έν έπιφανεϊ
θέσει ιδρύσεως. Ή άπ' αύτου θέα κωλύεται μέν,
εϊνε άληθές, τελείως άπο Β και Δ διά τών προκει-
μένων ύψωμάτων, άλλ' εΐνε άναπεπταμένη και
εξαίρετος, ώς παρετηρήθη ήδη πολλάκις, προς τα
λοιπά σημεία τοΰ ορίζοντος. Άλλα και εις τον
έρχόμενον έκ Φιγαλείας, δι'ό κυρίως θά έοράντιζον
οί οίκοδομήσαντες τον ναόν, παρουσιάζεται ούτος
μακρόθεν ήδη έν καταπληκτική μεγαλοπρέπεια και
έπιβλητικάτητι έκ της καλλίστης αύτοΰ όψεως έκ
της Ν και Δ πλευράς συγχρόνως, διότι ή προς Δ
ευρισκομένη κορυφή του Κωτίλου, εις ο σημεΐον
καταλήγει, ύψ νει όλως έλευθέραν τήν έκ τών ΝΑ
θέαν προς τον ναόν.
Ή κατεύθυνσις τοΰ ναοΰ σχεδόν έκ Β προς Ν
δεν έπρεπε κυρίως νά παρασταθή ώς πρόβλημα. Ο
κανών της κατευθύνσεως τών ναών έξ Α προς Δ
δεν εϊνε απαράβατος, ικανά δέ θά ήδύνατό τις νά
φέρη τήν σήμερον παραδείγματα άρχαίων Ελλη-
νικών ναών, παρ' οίς ό κανών ούτος δεν έτηρήθη
διά διαφόρους λόγους ή ένεκα τοΰ σχηματισμού
του εδάφους 1. Και τών έπί της κορυφής τοΰ εγ-
γύς Κωτίλου ήδη έπανειλημμένως μνημονευθέν-
των άρχαιοτάτων μικρών ναών (ϊοέ σχεδιογρά-
φημα εν 'Αρχ. Έφ. 1903 πίν. 11) ό μεγαλείτε-
ρος έ'χει διεύθυνσιν έκ Β πρύς Ν, διότι τό έξ Α
προς Δ πλάτος της κοιλαδίσκης, έν ή ώκοδομή-
θησαν δεν έπήρκει εις τό μήκος αύτοΟ. Ώς πα-
1 Πρόχειρα παραδείγματα άναφέρομεν τά έξής' τον ναόν τοΰ Θερ-
μίου Απόλλωνος έχοντα διεύθυνσιν έχ Β πρ&ς Ν (ΑΕ\900 σελ.171
κέ.), τόν μέγαν ναόν τη; Άθηνα; έν Περγάμω (ΡβΫ'ί/ΐαΐηοη Τβίβΐ-
Ιίίαπίΐ II πίν. III) έχοντα ομοίως διεύθυνσιν έκ Β πρός Ν. Και ό
ναός τοΰ Δαφνηφόρου Απόλλωνος έν Έρετρία δεν διευθύνεται εξ Α
πρός Δ.
Η ΰπαρςΊς τοΰ αρχαιοτέρου ναοΟ, ον πρώτος
ύπέθεσεν βτι θά προηγήθη τοΟ σωζομένου ναοΟ
επί της θέσεως ταύτης ό Ουί'ίίιΐδ (Ρθίορ. I 330),
παρείχε την έξήγησιν των προβλημάτων τούτων.
Άλλ' ήδη δια τών γενομένων επί τόπου εργασιών
έβεβαιώθη μεν ή ύπαρξις αρχαιοτέρου ναοΟ και
διηυκρινηθησαν οπωσδήποτε τα κατ αυτόν, εφάνη
δ' όμως ότι τα πράγματα δεν ήσαν όπως έόέχοντο
αύτά οί πλείστοι τών άσχοληθέντων περι τοΰ ζη-
τήματος, και τό κυριώτερον πρόβλημα, ή μάλλον
το μόνον πρόβλημα, όπερ έπρεπε να άπασχολή
ήμάς, ή διασκευή του έσωτερικοΰ του ναοΰ, δεν
λύεται όπως ένομίζετο μέχρι τούδε.
Ή οικοδομή του τε αρχαιοτέρου ναοΟ και του
νεωτέρου ούχ! έν άναπεπταμένη θέσει, άλλ' έν τώ
μυνώ της κοιλάδος έγένετο προς τήν κατά το δυ-
νατόν προστασι'αν αύτοΟ τε και τών λατρευόντων
εν αύτώ ή παρ'αύτον άπο τών άνέμο^ν, ων ή σφο-
δρότης έπί τών μή σπανιζόντων πλτ,σίον τοΟ τόπου
άναπεπταμένων κορυφών εϊνε καθ ϋπερβολήν με-
γάλη. Ό προς Β προκείμενος λόφος και ή εξέχουσα
κορυφή του Κωτίλου έκ Δ προεφύλαττον άρκούν-
τως τον ναόν έκ τών ούο σημείων, οπόθεν οί άνεμοι
πνέουσι συνήθως μετά της μεγαλειτέρας σφοδρό-
τητος. Διά τον λόγον δε τούτον νομίζω ότι και ή
όλη στέγη, ούχί μόνον αί κεραμίδες, ήτο λίθινη,
ώς αναφέρει ό Παυσανίας1 και ώς θέλει άποδειχθή
κατά τήν γνώμην μου έκ της μελέτης τών σωζο-
υ.ένων λίθων. Τόσον σφοδροί εΐνε συνήθως οί άνε-
μοι, ώστε ουδεμία ξυλίνη στέγη έχουσα το ύψος
τοΰ σωζομένου ναοΟ θά άντεϊχεν έπί πολύ και άνευ
συχνών έπισκευών εις τήν όρμήν αυτών.
Έξαίρετον παράδειγμα της τοιαύτης φροντίδος
τών άρχαίων κατοίκων της ορεινής Αρκαδικής χώ-
ρας, όπως οΐκοδομώσι τους ναούς αύτών έν σκέπη
από τών άνέμων, παρέχει Ό ναός της Δεσποίνης έν
Λυκοσούρα2. Και έκεΐ ενώ υπάρχει έπί της ρά-
χεως τοΰ όλίγον ύπερκειμένου του ναοΟ λόφου χώ·
οος εκτεταμένος και έν έπιφανεστάτω, περιλαμβα-
νόμενος δ' έν τώ τεμένει της Δεσποίνης, ώς φαίνε-
ται έκ τών σωζομένων ιχνών τοΟ τείχους του πε-
ριβόλου, κατεσκεύασαν προς οίκοδομήν του ναοΰ
οΓ ούχί μικρού κόπου τεχνητον έπίπεδον χαμηλό-
1 Η' 41,5 λίΰον και αυτός και ό όροφος.
2 Λεονάρδο:, Πρακτικά 1896 σελ. 11)1 κέ.
'Απόλλωνος' νπδ Κ. Κονρουνιώτου. 280
τερον έν τάπω άποκεκρυμμένω, μόνον όπως προ-
φυλάςωσι τούτον άπο της σφοδρότητος του νοτίου
άνέμου, όστις μετ' ιδιαζούσης όρμής ενσκήπτει εις
τό χωρίον τούτο. Έν Λυκοσούρα δέ ούδ' ύπήρχε
καν έπ εκείνης της θέσεως άρχαιότερος ναός. Και
τους έπί της κορυφής του Κωτίλου δύο μικρούς
ναούς άπέκρυψαν έν μέρει διά τον αύτόν λόγον εν-
τός της εκεί μικράς χοΛάοος, ενώ και έκεΐ θά ήτο
δυνατόν νά έξευρεθή κατάλληλος χώρος διά τήν
οίκοδομήν αύτών πολύ πλησίον έν άπόπτω.
Μολονότι δ' όμως έκρύπτετο ούτως οπωσδήποτε
ό ναός, δεν ήτο παντελώς έστερημένος τών προτε-
ρημάτων, άτινα έπεδιώκοντο διά της έν έπιφανεϊ
θέσει ιδρύσεως. Ή άπ' αύτου θέα κωλύεται μέν,
εϊνε άληθές, τελείως άπο Β και Δ διά τών προκει-
μένων ύψωμάτων, άλλ' εΐνε άναπεπταμένη και
εξαίρετος, ώς παρετηρήθη ήδη πολλάκις, προς τα
λοιπά σημεία τοΰ ορίζοντος. Άλλα και εις τον
έρχόμενον έκ Φιγαλείας, δι'ό κυρίως θά έοράντιζον
οί οίκοδομήσαντες τον ναόν, παρουσιάζεται ούτος
μακρόθεν ήδη έν καταπληκτική μεγαλοπρέπεια και
έπιβλητικάτητι έκ της καλλίστης αύτοΰ όψεως έκ
της Ν και Δ πλευράς συγχρόνως, διότι ή προς Δ
ευρισκομένη κορυφή του Κωτίλου, εις ο σημεΐον
καταλήγει, ύψ νει όλως έλευθέραν τήν έκ τών ΝΑ
θέαν προς τον ναόν.
Ή κατεύθυνσις τοΰ ναοΰ σχεδόν έκ Β προς Ν
δεν έπρεπε κυρίως νά παρασταθή ώς πρόβλημα. Ο
κανών της κατευθύνσεως τών ναών έξ Α προς Δ
δεν εϊνε απαράβατος, ικανά δέ θά ήδύνατό τις νά
φέρη τήν σήμερον παραδείγματα άρχαίων Ελλη-
νικών ναών, παρ' οίς ό κανών ούτος δεν έτηρήθη
διά διαφόρους λόγους ή ένεκα τοΰ σχηματισμού
του εδάφους 1. Και τών έπί της κορυφής τοΰ εγ-
γύς Κωτίλου ήδη έπανειλημμένως μνημονευθέν-
των άρχαιοτάτων μικρών ναών (ϊοέ σχεδιογρά-
φημα εν 'Αρχ. Έφ. 1903 πίν. 11) ό μεγαλείτε-
ρος έ'χει διεύθυνσιν έκ Β πρύς Ν, διότι τό έξ Α
προς Δ πλάτος της κοιλαδίσκης, έν ή ώκοδομή-
θησαν δεν έπήρκει εις τό μήκος αύτοΟ. Ώς πα-
1 Πρόχειρα παραδείγματα άναφέρομεν τά έξής' τον ναόν τοΰ Θερ-
μίου Απόλλωνος έχοντα διεύθυνσιν έχ Β πρ&ς Ν (ΑΕ\900 σελ.171
κέ.), τόν μέγαν ναόν τη; Άθηνα; έν Περγάμω (ΡβΫ'ί/ΐαΐηοη Τβίβΐ-
Ιίίαπίΐ II πίν. III) έχοντα ομοίως διεύθυνσιν έκ Β πρός Ν. Και ό
ναός τοΰ Δαφνηφόρου Απόλλωνος έν Έρετρία δεν διευθύνεται εξ Α
πρός Δ.