DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Piotrowski, Piotr: Retoryka banknotu: przyczynek do badań kultury wizualnej dwudziestolecia międzywojennego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0176
138
P. PIOTROWSKI
Podobna relacja między pracą typu „miejskiego” i rolnictwem poja-
wia się na głównej stronie biletów pięćdziesięciozłotowych z 1925 i 1929
roku oraz dwudziestozłotowych z 1926 i 1929 roku (il. 12). Środek układu
graficznego stanowi w wymienionych przykładach zdobiony rollwerkiem
kartusz z napisami; po jego bokach zaś umieszczone są postacie: kobiety
trzymające snop zboża i sierp oraz mężczyzny — Merkurego z kaduceu-
szem, kołem zębatym, młotem i kotwicą.
Na banknotach z drugiej połowy lat dwudziestych i z lat trzydzie-
stych wizja Rzeczpospolitej nie tylko była definiowana przez atrybuty
o charakterze gospodarczym, czy też pracę wymierną w rachunku eko-
nomicznym. Na głównej stronie dziesięciozłotowego biletu z 1929 roku
o owalną tablicę z napisami oparte są z dwóch stron figury z nimbami
wokół głowy, ubrane w długie powiewne szaty (ił. 13). Pierwsza z księ-
gą w ręce i w towarzystwie sowy jest alegorią wiedzy, druga z lirą
i w towarzystwie jednorożca to muza, alegoria sztuki.
Podobny, lecz pozbawiony sakralliiizująicyoh etameimtów układ występuje
na rewersie dwudziestozłotówki z 1936 roku (il. 14). Personifikacje bu-
downictwa i nauki flankują prostokątną płaszczyznę z widokiem Wawelu,
symbolem polskiej tradycji zarówno politycznej, jak kulturowej.
W poprzednim fragmencie szkicu wspomniałem, że banknoty z 1919
roku zawierały niewiele symboli ujawniających własną funkcję — funk-
cję pieniądza. Późniejsze bilety Banku Polskiego znacznie mocniej ak-
centują swą użytkową rolę. Realizują to przez powszechne symbole pra-
cy, handlu i zasobności. W jednym jednak przypadku, w banknotach
projektowanych przez Z. Kamińskiego (50 zł z 1925 i 1929 roku oraz
20 zł z 1926 i 1929 roku) funkcja ta podkreślana jest szczególnie wy-
raźnie przez umieszczenie na odwrotnej stronie widoków gmachów Ban-
ku Polskiego w Warszawie: przy Placu Bankowym i przy ulicy Bielań-
skiej (il. 15).
III
Jakie zatem wnioski płyną z zestawienia banknotów z 1919 roku oraz
z drugiej połowy lat dwudziestych i z lat trzydziestych?
W jednym i w drugim przypadku występują odwołania do historycz-
nej tradycji poprzez portrety bohaterów. Jednak gdy w starszych po-
jawia się jedynie wizerunek T. Kościuszki, to w późniejszych repertuar
jest znacznie bogatszy.
W początkach tworzenia odrodzonego państwa wystarczało przywo-
łanie popularnej postaci historycznej, przez którą definiowano przeszłość.
W okresie późniejszym, gdy narastała walka ideologiczna, wystąpiła ko-
nieczność przywołania określonej tradycji. Był nią zmitologizowany ro-
P. PIOTROWSKI
Podobna relacja między pracą typu „miejskiego” i rolnictwem poja-
wia się na głównej stronie biletów pięćdziesięciozłotowych z 1925 i 1929
roku oraz dwudziestozłotowych z 1926 i 1929 roku (il. 12). Środek układu
graficznego stanowi w wymienionych przykładach zdobiony rollwerkiem
kartusz z napisami; po jego bokach zaś umieszczone są postacie: kobiety
trzymające snop zboża i sierp oraz mężczyzny — Merkurego z kaduceu-
szem, kołem zębatym, młotem i kotwicą.
Na banknotach z drugiej połowy lat dwudziestych i z lat trzydzie-
stych wizja Rzeczpospolitej nie tylko była definiowana przez atrybuty
o charakterze gospodarczym, czy też pracę wymierną w rachunku eko-
nomicznym. Na głównej stronie dziesięciozłotowego biletu z 1929 roku
o owalną tablicę z napisami oparte są z dwóch stron figury z nimbami
wokół głowy, ubrane w długie powiewne szaty (ił. 13). Pierwsza z księ-
gą w ręce i w towarzystwie sowy jest alegorią wiedzy, druga z lirą
i w towarzystwie jednorożca to muza, alegoria sztuki.
Podobny, lecz pozbawiony sakralliiizująicyoh etameimtów układ występuje
na rewersie dwudziestozłotówki z 1936 roku (il. 14). Personifikacje bu-
downictwa i nauki flankują prostokątną płaszczyznę z widokiem Wawelu,
symbolem polskiej tradycji zarówno politycznej, jak kulturowej.
W poprzednim fragmencie szkicu wspomniałem, że banknoty z 1919
roku zawierały niewiele symboli ujawniających własną funkcję — funk-
cję pieniądza. Późniejsze bilety Banku Polskiego znacznie mocniej ak-
centują swą użytkową rolę. Realizują to przez powszechne symbole pra-
cy, handlu i zasobności. W jednym jednak przypadku, w banknotach
projektowanych przez Z. Kamińskiego (50 zł z 1925 i 1929 roku oraz
20 zł z 1926 i 1929 roku) funkcja ta podkreślana jest szczególnie wy-
raźnie przez umieszczenie na odwrotnej stronie widoków gmachów Ban-
ku Polskiego w Warszawie: przy Placu Bankowym i przy ulicy Bielań-
skiej (il. 15).
III
Jakie zatem wnioski płyną z zestawienia banknotów z 1919 roku oraz
z drugiej połowy lat dwudziestych i z lat trzydziestych?
W jednym i w drugim przypadku występują odwołania do historycz-
nej tradycji poprzez portrety bohaterów. Jednak gdy w starszych po-
jawia się jedynie wizerunek T. Kościuszki, to w późniejszych repertuar
jest znacznie bogatszy.
W początkach tworzenia odrodzonego państwa wystarczało przywo-
łanie popularnej postaci historycznej, przez którą definiowano przeszłość.
W okresie późniejszym, gdy narastała walka ideologiczna, wystąpiła ko-
nieczność przywołania określonej tradycji. Był nią zmitologizowany ro-