DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Żuchowski, Tadeusz J.: O pojmowaniu religii przez formację artystów niemieckich pierwszej dekady XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0087
O POJMOWANIU RELIGII
57
wadził go w inny świat symboli religijnych. Runge wielokrotnie w swych
listach wspoAina o fakcie uczęszczania na msze katolickie i o doznaniach
z nimi związanych. W ostatnich pracach wskazuje się na wpływ znajo-
mości z Bergerem na mistyczno-muzyczną koncepcję sztuki Rungego 14.
Najważniejszym i najczęściej przytaczanym argumentem, który miał-
by świadczyć o inspiracjach protestanckich w malarstwie jest fakt od-
rzucenia przedstawienia Boga i wykorzystanie przyrody do unaocznia-
nia Jego samego i obszaru boskiej emanacji. Takie widzenie świata jako
Boga i jako wyrazu jego działalności pojawia się u Rungego i Friedricha,
ale ma swoje odpowiedniki w literaturze całej formacji. Można w tym
doszukiwać się z jednej strony inspiracji protestanckich, zaś z drugiej
wymienić całą listę innych hipotetycznych źródeł takiego widzenia świa-
ta i Boga. Jest więc tu i odniesienie do pierwotnych zasad chrześcijań-
skich i do „dziesięciu przykazań”, możliwe jest również oddziaływanie
poglądów wschodnich w zakresie przedstawiania Stwórcy i Jego miejsca
w kosmosie. Tym samym nie należy pomijać problemu popularności w
tym czasie filozofii perskiej, mahometanizmu i judaizmu 15.
Najczęściej wskazywanym przez badaczy prekursorem i możliwym,
inspiratorem takiego widzenia świata dla Rungego i Friedricha jest ich
ziomek, poeta i kaznodzieja z Pomorza Szwedzkiego Ludwig Theobul Ko-
segarten. W okresie młodości obydwu malarzy Kosegarten był bardzo
popularną osobą na obszarze całego Pomorza Zachodniego. Jednak jako
twórca prowincjonalny w minimalnym stopniu mógł oddziaływać na in-
nych artystów formacji. Jego poglądy były kompilacją poglądów Platona,
oraz myślicieli osiemnastowiecznych, zwłaszcza Shaftesburego i Herdera.
Badania podkreślają wpływ Kosegartena na greifswaldzkie środowisko
twórcze16. Jakkolwiek zbudowanie z jego poglądów zwartego systemu
14 Ph. O. Runge, Hinterlassene Schriften. Herausgeben von dessen ältesten
Bruder, Hamburg 1840 n., listy do brata Daniela, B. 1, s. 79, 85; listy do ojca, B. 2,
s. 101, 122; por. Bisanz, op. cit., s. 74 n.; Traeger, op. cit., s. 18; por. też
Strack, op. cit., s. 371, który stwierdza, że tak samo jak H. Kleist (1777-1811) po
uczęszczaniu na msze do Hofkirche w Dreźnie tak i Wackenroder miał po mszach
w katedrze w Bambergu protestantyzm za nic.
15 Por. W. Hofmann, Runges Versuch das verlorene Paradies aus seiner Not-
wendigkeit zu konstruiren, [w:] Runge in seiner Zeit. Hamburger Kunsthalle 1977 —
- 1978 (kat. wyst.), München 1978, s. 34 n.; Z u c h o w s k i, op. cit., s. 41 n., oraz
przypisy 176 nn.; na wpływ judaistycznej apokaliptyki na dzieła Novalisa wskazu-
ją: H. J. Mahl, Die Idee des goldenen Zeitalters im Werk des Novalis, Heidel-
berg 1965, s. 189 n.; R. Faber, Apokalyptische Mythologie. Zur Religionsdichtung
(jes Novalis, [w:] Romantische Utopie, op. cit., s. 73 n.
16 W. R o c h, Philipp Otto Runges Kunstanschauung (dargestellt nach seinen
„Hinterlassenen Schriften”) und ihr Verhältnis zur Frühromantik, Strassburg 1909,
s. 139; Berefelt, op. cit., s. 20 nn., Sumowski, op. cit., s. 11 nn.; Träger,
op. cit., s. 1'4.
57
wadził go w inny świat symboli religijnych. Runge wielokrotnie w swych
listach wspoAina o fakcie uczęszczania na msze katolickie i o doznaniach
z nimi związanych. W ostatnich pracach wskazuje się na wpływ znajo-
mości z Bergerem na mistyczno-muzyczną koncepcję sztuki Rungego 14.
Najważniejszym i najczęściej przytaczanym argumentem, który miał-
by świadczyć o inspiracjach protestanckich w malarstwie jest fakt od-
rzucenia przedstawienia Boga i wykorzystanie przyrody do unaocznia-
nia Jego samego i obszaru boskiej emanacji. Takie widzenie świata jako
Boga i jako wyrazu jego działalności pojawia się u Rungego i Friedricha,
ale ma swoje odpowiedniki w literaturze całej formacji. Można w tym
doszukiwać się z jednej strony inspiracji protestanckich, zaś z drugiej
wymienić całą listę innych hipotetycznych źródeł takiego widzenia świa-
ta i Boga. Jest więc tu i odniesienie do pierwotnych zasad chrześcijań-
skich i do „dziesięciu przykazań”, możliwe jest również oddziaływanie
poglądów wschodnich w zakresie przedstawiania Stwórcy i Jego miejsca
w kosmosie. Tym samym nie należy pomijać problemu popularności w
tym czasie filozofii perskiej, mahometanizmu i judaizmu 15.
Najczęściej wskazywanym przez badaczy prekursorem i możliwym,
inspiratorem takiego widzenia świata dla Rungego i Friedricha jest ich
ziomek, poeta i kaznodzieja z Pomorza Szwedzkiego Ludwig Theobul Ko-
segarten. W okresie młodości obydwu malarzy Kosegarten był bardzo
popularną osobą na obszarze całego Pomorza Zachodniego. Jednak jako
twórca prowincjonalny w minimalnym stopniu mógł oddziaływać na in-
nych artystów formacji. Jego poglądy były kompilacją poglądów Platona,
oraz myślicieli osiemnastowiecznych, zwłaszcza Shaftesburego i Herdera.
Badania podkreślają wpływ Kosegartena na greifswaldzkie środowisko
twórcze16. Jakkolwiek zbudowanie z jego poglądów zwartego systemu
14 Ph. O. Runge, Hinterlassene Schriften. Herausgeben von dessen ältesten
Bruder, Hamburg 1840 n., listy do brata Daniela, B. 1, s. 79, 85; listy do ojca, B. 2,
s. 101, 122; por. Bisanz, op. cit., s. 74 n.; Traeger, op. cit., s. 18; por. też
Strack, op. cit., s. 371, który stwierdza, że tak samo jak H. Kleist (1777-1811) po
uczęszczaniu na msze do Hofkirche w Dreźnie tak i Wackenroder miał po mszach
w katedrze w Bambergu protestantyzm za nic.
15 Por. W. Hofmann, Runges Versuch das verlorene Paradies aus seiner Not-
wendigkeit zu konstruiren, [w:] Runge in seiner Zeit. Hamburger Kunsthalle 1977 —
- 1978 (kat. wyst.), München 1978, s. 34 n.; Z u c h o w s k i, op. cit., s. 41 n., oraz
przypisy 176 nn.; na wpływ judaistycznej apokaliptyki na dzieła Novalisa wskazu-
ją: H. J. Mahl, Die Idee des goldenen Zeitalters im Werk des Novalis, Heidel-
berg 1965, s. 189 n.; R. Faber, Apokalyptische Mythologie. Zur Religionsdichtung
(jes Novalis, [w:] Romantische Utopie, op. cit., s. 73 n.
16 W. R o c h, Philipp Otto Runges Kunstanschauung (dargestellt nach seinen
„Hinterlassenen Schriften”) und ihr Verhältnis zur Frühromantik, Strassburg 1909,
s. 139; Berefelt, op. cit., s. 20 nn., Sumowski, op. cit., s. 11 nn.; Träger,
op. cit., s. 1'4.